Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Deniz Hoca tarafından sunulan kapsamlı bir Türkçe dilbilgisi dersidir. Öğretmen, fiil konusunu detaylı bir şekilde anlatmaktadır.
- Video, fiil konusunu üç ana başlık altında incelemektedir: anlamlarına göre fiiller (iş kılış, durum ve oluş fiilleri), yapılarına göre fiiller (basit, türemiş ve birleşik fiiller) ve çekimli fiiller. Daha sonra ek fiil konusu ele alınarak, ek fiilin iki temel görevi ve kullanım şekilleri örneklerle açıklanmaktadır.
- Videoda ayrıca tezlik, sürelilik ve yaklaşma fiilleri, haber kipleri (duyulan geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geniş zaman), dilek kipleri (istek, şart, emir, gereklilik) ve kişi ekleri gibi çekimli fiillerin önemli özellikleri de detaylı olarak incelenmektedir.
- Fiil Nedir?
- Fiil, varlıkların bir zaman ve mekan kapsamı dahilinde bulundukları her türlü hareket, durum, oluş ve kılışları bildiren sözcüklerdir.
- Fiilleri anlama iki yöntem vardır: fiile "-mek/-mak" mastar eki getirme veya olumsuzluk eki "-me/-ma" getirme.
- Fiiller anlamlarına, yapılarına, çekimli fiil ve ekfiil konularına göre incelenir.
- 01:26Anlamlarına Göre Fiiller
- İş-kılış fiiller, bir hareketi anlatan ve cümle içerisinde öznenin ve nesnenin belli olduğu fiillerdir.
- Durum fiillerde özne belli olur ancak nesne yoktur ve fiilin önüne "onu" sözcüğü getirilemez.
- Oluş fiillerde hem özne hem nesne yoktur, kendiliğinden gerçekleşen bir değişiklik ifade eder (örneğin bayatlamak, paslanmak).
- 03:45Yapılarına Göre Fiiller
- Basit fiiller, çekim eki dışında herhangi bir yapım eki almamış fiillerdir.
- Türemiş fiiller, en az bir yapım eki almış fiillerdir ve isimden türemiş veya fiilden türemiş olabilir.
- Birleşik fiiller, en az iki sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir ve anlamca kaynaşmış, yardımcı fiille yapılan ve kurallı birleşik fiiller olarak incelenir.
- 06:32Birleşik Fiillerin Alt Türleri
- Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller çoğunlukla deyim olarak karşımıza çıkar ve sözcüklerden biri veya tamamı anlamını kaybetmiş olur.
- Yardımcı fiille yapılan birleşik fiiller, "et", "ol", "bul", "buyur", "eyle", "kıl", "yap", "ver" gibi yardımcı fiillerle birleşen fiillerdir.
- Kurallı birleşik fiillerde, yeterlik fiiller "bilmek" fiili ile kalıplaşan fiillerdir (örneğin geçebilmek, açabilmek).
- 08:50Fiil Türleri
- Tezlik fiiller, fiilin sonuna "ver" eklendiğinde oluşur ve acelecilik anlamı katar (örneğin: bırakıver, kımıldayıver).
- Sürelik fiiller, fiilin sonuna "e durmak", "e almak" veya "e gelmek" ekleriyle oluşur ve başlayıp durmadan devam etme anlamı katar (örneğin: başlayadur, bakakal).
- Yaklaşma fiiller, fiilin sonuna "e yaz" eklendiğinde oluşur ve "az kalsın bu eylem gerçekleşiyordu" anlamı katar (örneğin: düşeyaz, bayılayaz).
- 10:24Çekimli Fiiller
- Çekimli fiil, bir eylemin kimin tarafından ve ne zaman gerçekleştirildiğinin belli olmasına denir.
- Bir fiil zaman eki (kip) ve/veya şahıs eki almışsa çekimli fiil olur.
- Çekimli fiiller iki başlıkta incelenir: haber kipleri ve dilek kipleri.
- 11:49Haber Kipleri
- Haber kipleri (zaman kipleri) beş farklı zaman anlamı katar: duyulan geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve geniş zaman.
- Duyulan geçmiş zaman "miş-mış" ekleriyle oluşur ve başkasından duyulan geçmiş olayları ifade eder.
- Görülen geçmiş zaman "di" ekleriyle oluşur ve birebir görülen geçmiş olayları ifade eder.
- Şimdiki zaman "yor" ekleriyle oluşur ve eylemin şu anda gerçekleştiğini ifade eder.
- Gelecek zaman "acak" ekleriyle oluşur ve eylemin henüz yapılmadığını ama ilerleyen zamanlarda yapılacağını ifade eder.
- Geniş zaman "er-ir" ekleriyle oluşur ve eylemin geçmişte yapıldığını, şu anda yapıldığını ve gelecekte de yapılacağını ifade eder.
- 13:47Dilek Kipleri
- Dilek kipleri, fiillere istek, şart, emir ve gereklilik anlamı katan kiplerdir.
- İstek kipi "ea" şeklindedir ve bir eylemin istendiğini ifade eder (örneğin: geleyim, güleyim).
- Şart kipi "sağdır" şeklindedir ve bir eylemin gerçekleşmesi için şart olduğunu ifade eder (örneğin: sınıfı geçsek de gülsem).
- Gereklilik kipi "meli-malı" şeklindedir ve bir eylemin yapılması gerektiğini ifade eder (örneğin: gelmeli, gülmeli).
- Emir kipi, eylemlerin emredici bir şekilde kesin olarak yapılmasını ifade eden eklere denir ve birinci şahısları yoktur.
- Emir kipinde ikinci tekil şahıs eki yoktur, ikinci çoğulda "-in" ekli, üçüncü çoğulda "-sinler/-lar" ekli olur.
- 16:05Kişi Ekleri
- Kişi ekleri, fiillerde bildirilen hareketin kim tarafından yapıldığını gösteren eklerdir.
- Kişi ekleri, cümlede o işi yapan özneyi belirtir ve her zaman kipten sonra gelir.
- Kişi ekleri şu şekildedir: birinci tekil "-m", ikinci tekil "-s", üçüncü tekil eki yok, birinci çoğul "-k", ikinci çoğul "-in", üçüncü çoğul "-sinler/-lar".
- 17:33Ek Fiil Kavramı
- Ek fiil, isim ya da isim soylu kelimelerin yüklem görevinde kullanılmasını sağlayan ve çekimli fiilleri birleşik zamanlı fiil yapan ek biçimdeki yardımcı eylemdir.
- Ek fiilin iki görevi vardır: birincisi isim ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmak, ikincisi basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yapmak.
- Ek fiil mazhar olarak anlamı olmayan "im" şeklindedir, günümüzde ise "idi", "imiş" ve "ise" şeklinde kullanılmaktadır.
- 18:49Ek Fiilin İlk Görevi
- Ek fiilin ilk görevi, isim ve isim soylu sözcükleri yüklem yapmaktır.
- Normal şartlarda yüklem olamayacak isim soylu sözcüklere gelerek yargı bildirip yüklem olmasını sağlarlar.
- Örneğin "iyi" ismi "iyiydi" şeklinde ek fiil alarak yüklem görevine talip olur.
- 19:43Ek Fiilin İkinci Görevi
- Ek fiilin ikinci görevi, basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yapmaktır.
- Sadece tek bir kip alan fiiller basit zamanlı olarak ifade edilir, iki farklı kip almış eylemler ise birleşik zamanlı fiiller olarak adlandırılır.
- Örneğin "okudum" basit zamanlı iken, "okumuştum" birleşik zamanlıdır ve ikinci zaman ekini ek fiil yardımıyla alır.
- 20:40Ek Fiilin Sınıflandırılması
- Ek fiilin hikaye birleşik zamanı "idi" şeklidir, örneğin "geliyordu" ifadesinde.
- Ek fiilin rivayet bileşik zamanı "miş" şeklidir, örneğin "geliyormuş" ifadesinde.
- Ek fiilin şart bileşik zamanı "sa" şeklidir, örneğin "geliyorsa" ifadesinde.