Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Kadir Hoca tarafından sunulan bir Türkçe dilbilgisi eğitim içeriğidir. Eğitmen, cümle türleri konusunu detaylı bir şekilde anlatmaktadır.
- Videoda Türkçe'deki cümle türleri üç ana başlık altında ele alınmaktadır: yüklemin türüne göre cümleler (isim cümlesi ve fiil cümlesi), yüklemin yerine göre cümleler (kurallı ve devrik cümle) ve anlamına göre cümleler (kesik cümle, olumluluk-olumsuzluk, soru cümlesi, emir cümlesi, ünlem cümlesi ve dilek cümlesi). Her bir cümle türü için tanımlar ve çeşitli örnekler verilerek konu pekiştirilmektedir.
- Videoda ayrıca yapısına göre cümleler (basit, birleşik, sıralı ve bağlı cümleler) detaylı olarak incelenmekte, girişik birleşik cümle, iç içe birleşik cümle, ilgi cümlesi, şartlı bileşik cümleler ve bağımsız-bağımlı sıralı cümleler gibi konular örneklerle açıklanmaktadır. Özellikle ÖSYM sınavlarında sorulabilecek konulara vurgu yapılmaktadır.
- 00:07Cümle Türleri Kavramı
- Cümle türleri, dilbilgisi kitaplarında farklı şekillerde karşımıza çıkan bir konudur.
- Cümle türleri yapısına göre, yüklemin türüne göre, ögelerin yerine göre veya anlamına göre sınıflandırılır.
- 00:42Yapısına Göre Cümle Türleri
- Yapısına göre cümleler, bildirdikleri yargı sayısına ve ögelerin yüklemle olan ilişkisine göre değerlendirilir.
- Cümleler basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dört kategoride incelenir.
- Basit cümle, içerisinde tek yargı, tek fiil ve isim veya fiil cinsinden tek yüklem bulunan, başka bir cümleye bağlanmayan bağımsız bir cümledir.
- 02:45Birleşik Cümle Tanımı ve Türleri
- Birleşik cümle, bir temel cümle ile onun anlamını tamamlayan en az bir yan cümleden meydana gelen cümle çeşididir.
- Birleşik cümle kendi içerisinde farklı versiyonlara ayrılır: girişik birleşik cümle, iç içe birleşik cümle ve ilgi cümlesi.
- 03:28Girişik Birleşik Cümle
- Girişik birleşik cümlelerde yan cümlecik temel cümleciğin herhangi bir ögesi olabildiği gibi bir ögenin parçası da olabilir.
- Girişik birleşik cümleler fiilimsilerle ve çekimli fiillerle kurulur.
- Örnekler: "Seni sevmek dünyanın en ümitli işidir", "Korktuğundan bir türlü dışarı çıkamadı", "Oralarda dolaşan insanlar her yerde seni anmış".
- 06:01İç İçe Birleşik Cümle
- İç içe birleşik cümle, bir temel yüklem cümlesi ile onun içinde kendisini bağlayan bir yardımcı cümleden oluşur.
- Yardımcı cümle de temel cümle gibi bağımsız bir cümle yapısındadır ve kendi başına da kullanılabilecek bir cümle olmalıdır.
- İç içe birleşik cümleler aynı zamanda doğrudan anlatım cümleleridir ve yardımcı cümle ana cümle içinde bir tamlama isim tamlamasının tamlayanı olarak da karşıma çıkabilir.
- İç içe birleşik cümlelerde yardımcı cümle edat grubu olarak da kullanılabilir.
- 09:58İlgi Cümlesi
- İlgi cümlesi, bağlacıyla (ki) birbirine bağlanan bağımsız cümlelerden oluşur.
- Yardımcı cümle ana cümleyi genellikle nesne ve zarf görevi ile tamamlar.
- İlgi cümlelerinde temel cümle sonda değil, başta da gelebilir çünkü ki bağlacı Türkçe'nin cümle yapısını değiştirebilir.
- İlgi cümlelerinde yardımcı cümle temel cümleyle hangi ilgiyle bağlanmışsa o söylenir.
- 14:00Şartlı Bileşik Cümleler
- Şartlı bileşik cümleler, bir temel cümle ve onun şartı olan bir cümleden oluşur.
- Şart cümlesi tek başına yargı bildirmez, ana cümleye zaman, şart, sebep ve benzetme yönlerinden tamamlar.
- Türkçe'de dilek şart iki (SS) ile yapılır, ancak yan cümlede ise şart, temel cümlenin yükleminde ise dilek anlamındadır.
- 15:10Sıralı Cümleler
- Sıralı cümleler, en az iki tane cümlenin birbiri iç içe kullanılmasıdır.
- Sıralı cümleler ikiye ayrılır: bağımsız sıralı cümle ve bağımlı sıralı cümle.
- Bağımsız sıralı cümlelerde cümleler arasında şekilce bir beraberlik gösteren öge yoktur, sadece anlam yakınlığı vardır.
- 16:44Bağımsız Sıralı Cümleler
- Bağımsız sıralı cümlelerde iki cümle arasında virgül, noktalı virgül veya "ve" bağlacı kullanılır.
- Örnek: "Satırlarda oturacak yer kalmadığı için yeni gelenler ayakta durdular ve anneler hasta çocuklarını dizlerini oturtabilmek için duvar diplerine çömeldiler."
- Örnek: "Ali içeri girdi ve herkes ayağa kalktı."
- 19:33Bağımlı Sıralı Cümleler
- Bağımlı sıralı cümlelerde sıralı cümlelerin bütün ögeleri ayrı olabildiği gibi bazıları da ortak olabilir.
- Örnek: "Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır."
- Örnek: "Mallarımızı önce çaldılar, sonra geri bize sattılar."
- Örnek: "Merdivenleri kardeşin yıkasın, sen de sil."
- Örnek: "İnatçı adama dil döküyor, sürekli yalvarıyordu."
- 21:29Bağlı Cümleler
- Bağlı cümle, cümle başı bağlaçları (ama, fakat, lakin, oysa) ile birbirine bağlanan cümlelerin kurduğu cümle tarzıdır.
- Bağlaçlar sebep-sonuç, benzerlik gibi çeşitli anlam ilişkileri kurar ve olumlu cümleyi olumsuza çevirebilir.
- "Ve" bağlacı cümleye dolaylı bir anlam katıyorsa bağlı cümle yapar, virgül veya noktalı virgül işlevinde ise bağlı cümle yapmaz.
- 24:47Yüklemin Türüne Göre Cümleler
- Türkçe'de yüklemler ya isimdir ya da fiildir.
- Yüklemi isim olan cümleler isim cümlesi, yüklemi fiil olan cümleler ise fiil cümlesidir.
- 25:31Yüklemin Yerine Göre Cümleler
- Yüklem sonda ise kurallı cümle, yüklem sonda değilse devrik cümledir.
- 26:01Kesik Cümleler
- Kesik cümle, yüklem dahil olmak üzere herhangi bir ögesi bulunmayan, söylenmek istenen dinleyenin anlayışına bırakılan cümle çeşididir.
- "Evet" gibi tek başına cümle özelliği olan ifadeler de kesik cümledir.
- 26:55Anlamına Göre Cümleler
- Türkçe'de anlamına göre cümleler olumluluk, olumsuzluk, soru cümlesi, emir cümlesi, ünlem cümlesi ve dilek cümlesi şeklinde sınıflandırılır.
- Olumluluk ve olumsuzluk, yargı gerçekleşiyorsa olumlu, gerçekleşmiyorsa olumsuz olarak değerlendirilir.
- Soru cümlesi, cevap bekleniyorsa soru cümlesi, beklenmiyorsa sözde soru cümlesidir.
- Emir cümlesi, yapılması istenen ya da istenmeyen eylemleri ifade eden ve genellikle yüklemi emir kipi ile oluşturulan cümle türüdür.
- Ünlem cümlesi, ünlemle yapılan veya ünlem ifade eden cümlelerdir ve duygu ifadesi de içerebilir.