Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi dersinde anlatım bozuklukları konusunu anlattığı kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere sınav hazırlığı için önemli bilgiler vermektedir.
- Video, anlatım bozukluklarının iki ana kategorisini (bağdaşlık ve bağılık) açıklayarak başlıyor ve ardından çeşitli anlatım bozukluklarını detaylı şekilde ele alıyor. Sözcük yanlış anlamda kullanımı, sözcüğün yanlış yerde kullanımı, deyim ve atasözlerinin yanlış kullanımı, mantık hataları, anlam belirsizliği, tamlama yanlışlıkları, özne-yüklem uyuşmazlığı, olumlu-olumsuzluk kavramları ve çatı uyumsuzluğu gibi konular örneklerle açıklanıyor.
- Videoda ayrıca iyi bir cümlede bulunması gereken özellikler (açıklık, duruluk, doğruluk ve mantık) hakkında bilgi verilmekte ve anlatım bozukluklarını gidermek için çözüm önerileri sunulmaktadır. Öğretmen, matematiğin dağıtma işlemi benzetmesiyle tamlama yanlışlarını göstermekte ve cümlenin ögelerini hatırlatarak öge eksikliğini tespit etme yöntemlerini anlatmaktadır. Video, öğrencilere ödevler verilerek sonlanmaktadır.
- 00:07Anlatım Bozuklukları Hakkında Genel Bilgi
- Dilbilgisinin son hususu olan anlatım bozuklukları konusu ele alınacak.
- Anlatım bozuklukları son yıllarda çıkmasa da risk almak yerine çalışmak daha mantıklıdır.
- Boş bırakılan soruların işaretlenmesi yanlış sonuç verebilir ve atama kaybına neden olabilir.
- 00:57Anlatım Bozukluklarının Türleri
- Anlatım bozuklukları iki aşamada değerlendirilir: bağdaşıklık (anlam kaynaklı) ve bağılık (dilbilgisi kaynaklı).
- Bağdaşıklık: sözcüğün yanlış yerde kullanılması, gereksiz sözcük kullanımı, fazladan sözcük kullanımı, sözcüğün yanlış anlamda kullanılması, mantık sıralama hatası, anlamca çelişen sözcüklerin kullanımı ve deyim yanlışlığı.
- Bağılık: isim tamamlaması, sıfat ataması, özne-yüklem uyumsuzluğu, çatı uyumsuzluğu, etken-edilgen, eylem eksikliği, fiilimsileri, ekeyle eksikliği ve bağlaç yanlışlığı.
- 02:05İyi Bir Cümlenin Özellikleri
- İyi bir cümle açık olmalı, yani sadece ve sadece bir anlam vermelidir.
- Duru olması gerekir, yani gereksiz sözcükler atılmalıdır.
- Doğruluk ve mantık kurallarına uygun olmalıdır.
- 06:07Bağdaşıklık Kaynaklı Bozukluklar
- Gereksiz sözcük kullanımı: aynı anlamı karşılayan eş anlamlı sözcüklerin beraber kullanılmasıdır.
- Çelişen sözcük kullanımı: zıt anlamlı sözcüklerin beraber kullanılmasıdır.
- Aynı anlama gelen sözcüklerden birini atmak gerekir, zıt anlamlı sözcüklerden birini atmak ise çelişen sözcük kullanımını oluşturur.
- 10:44Sözcük Yanlış Anlamda Kullanımı
- Sözcük yanlış anlamda kullanımı, bir sözcüğün yanlış kullanılması durumudur.
- Yanlış kullanılan sözcüğü tamamen atıp yerine yeni bir sözcük kullanmak zorunda kalındığında anlatım bozukluğu oluşur.
- "Hastanın bu hastalıktan kurtulamama şansı yüksek" cümlesinde "kurtulamama" sözcüğü yanlış kullanılmıştır.
- 11:19Sözcüklerin Yanlış Kullanımı
- "Şans" sözcüğü olumlu durumlar içindir, hastalıktan kurtulamama olasılığı için "şans" yerine "olasılık" veya "ihtimal" kullanılmalıdır.
- "Sakatlığı iyileşen futbolcu sahalara döndü" ifadesi yanlıştır, "sakatlığı geçen" veya "sakatlığını atlatan" kullanılmalıdır.
- "Neden oldu" veya "sebep oldu" negatif durumlarla, "sağlamak" ise pozitif durumlarla ilgilidir.
- 13:35Sözcüklerin Yanlış Yerde Kullanımı
- "Çok denizde kaldığı için hastalanmış" ifadesi yanlıştır, "denizde çok kaldığı için" şeklinde kullanılmalıdır.
- "Yeni sınıfa girmiştik, zil çaldı" ifadesinde "yeni sınıfa" yerine "sınıfa" kullanılmalıdır.
- "Alman başbakan üç gün içinde petrol çıkaran ülkeleri ziyaret edecek" ifadesinde "üç gün içinde" yerine "ne zaman" kullanılmalıdır.
- 15:22Deyim ve Atasözlerinin Yanlış Kullanımı
- Deyimler ve atasözleri kalıplaşmış sözlerdir, bir kelimesini çıkarıp eş anlamlısını bile kullanamazsınız.
- "Kulak kabartmak" çaktırmadan dinlemektir, ancak "dikkatle dinlemek" için "kulak vermiş" veya "kulak kesilmiş" deyimleri kullanılmalıdır.
- "Pireyi deve yapardı" ifadesi umursamaz biri için uygun değildir, "dünyayı kız umurunda olmaz" veya "dünyayı yansa umurunda olmaz" kullanılmalıdır.
- 18:45Mantık ve Sıralama Hataları
- "Yasa tasarısı üçyüzelli'ye karşı yüzelli oyla kabul edildi" ifadesinde sıralama hatası vardır, "yüzelli'ye karşı üçyüzelli oyla kabul edildi" şeklinde düzeltilmelidir.
- "Bu hastalık tedavi edilmesi ölüme hatta yüksek ateşe yol açar" ifadesinde "hatta" kelimesi daha kötü olanı belirtmelidir.
- "Bir lokma ekmeği hatta bir tas çorbaya muhtaçtı" ifadesinde "hatta" kelimesi daha az olanı belirtmelidir.
- 22:34Anlam Belirsizliği
- Anlam belirsizliği, bir cümlenin iki anlam vermesidir.
- "Kitaplarını taşıdım" ifadesinde "senin kitaplarını taşıdım" veya "onun kitaplarını taşıdım" şeklinde düzeltilmelidir.
- "Küçük ağaca yaslandı" ifadesinde "küçük birisi ağaca yaslandı" şeklinde düzeltilmelidir.
- 25:52Dilbilgisi ve Tamlama Yanlışları
- Dilbilgisi unsurlarına bakılacak ve öğrendiklerimiz uygulanacak.
- Matematiğin dağıtma işlemi gibi, dilbilgisi de dağıtma işlemi olarak uygulanacak.
- "Binnaz polisiye ve macera romanları okumayı sever" cümlesinde "polisiye romanları" yerine "polisiye romanlar ve macera romanları" kullanılmalı, bu tamlama yanlışıdır.
- 27:19Tamlama Yanlışları Örnekleri
- "Ekonomik ve sağlık problemleri" cümlesinde "ekonomik problemleri" yerine "ekonomik problemler" kullanılmalı, bu da tamlama yanlışıdır.
- "Misafirlere soğuk limonata ve pasta verildi" cümlesinde "soğuk limonata ve pasta" yerine "pasta ve soğuk limonata" kullanılmalı, böylece "soğuk pasta" anlamını çağrıştırmaz.
- "Çocuğu yanına çağırdı ama topunu vermedi" cümlesinde "topunu" yerine "onun topunu" veya "çocuğun topunu" kullanılmalı.
- 29:14Cümlenin Ögeleri
- Bir cümlede önce yüklem bulunur, sonra özne, nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümleç sırasıyla bulunur.
- Özne "kim ne" sorusuna cevap verir.
- Belirtili nesne "kimi" sorusuna, belirtisiz nesne "ne" sorusuna cevap verir.
- Dolaylı tümleç "kime, kimde, kimden, neye, neyden, nereye, nerede, nereden" sorularına cevap verir.
- Zarf tümleç "nasıl, ne zaman, ne kadar" gibi sorulara cevap verir.
- 30:48Anlatım Bozuklukları ve Eksiklikler
- Anlatım bozukluklarında özne eksikliği, yüklem eksikliği, dolaylı tümleç eksikliği, nesne eksikliği ve zarf tümleci eksikliği gibi sorunlar bulunabilir.
- Özne eksikliği, "hiçbiri" veya "hiç kimse" gibi ifadelerle yüklem arasında uyumsuzluk olduğunda ortaya çıkar.
- Yüklem eksikliği, cümlede yüklem eksik olduğunda oluşur ve "salatayı ben yap" gibi cümlelerde görülebilir.
- 34:00Dolaylı Tümleç ve Nesne Eksikliği
- Dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) "e" ekini alır ve "kime", "kimde", "kimden", "neye", "neyden", "nereye", "nerede" sorularına cevap verir.
- Nesne eksikliği, "neyi", "kimi" sorularına cevap veren ifadelerin eksikliğinde oluşur.
- Zarf tümleci eksikliği, "ne zaman" sorusuna cevap veren ifadelerin eksikliğinde ortaya çıkar.
- 37:25Özne-Yüklem Uyuşmazlığı
- Özne-yüklem uyuşmazlığı tekillik-çoğulluk yönünden oluşur.
- Mevzu insansa, özne tekilse yüklem tekil, özne çoğulsa yüklem tekil de olabilir, çoğul da olabilir.
- Mevzu insan dışı varlıklar veya insan organları için, özne tekil de olsa, çoğul da olsa yüklem mutlaka tekil olmak zorundadır.
- 40:38Özel Durumlar
- İnsan dışındaki varlıklarda kişileştirme varsa, insan kuralı geçerlidir.
- Özne belgisiz bir ibare ise yüklem yine tekildir.
- Özne bir sayı sıfatı ise yüklem yine tekildir.
- 43:05Yüklemin Tekil ve Çoğul Olması
- Yüklem genellikle tekil olur, ancak özle çoğul olsa yüklem tekil de olabilir.
- İnsan dışı varlıklar için yüklem direkt tekil olur.
- Sayı sıfatı ile belirtilen yüklemler tekil olur, örneğin "yüz kişi geldiler" değil, "yüz kişi geldi".
- 43:45Yüklemin Olumlu ve Olumsuz Olması
- "Herkes" ve "hepsi" ifadeleri varsa yüklem olumludur.
- "Hiçbiri", "hiç kimse" ve "kimse" ifadeleri varsa yüklem olumsuzdur.
- 44:15Kişi Yönünden Yüklem
- "Ben" ve "sen" ifadeleri varsa yüklem birinci çoğul olur.
- Birden çok kişi varsa ve "ben" varsa yüklem birinci çoğul olur.
- 44:53Çatı Uyumsuzluğu
- Çatı uyumsuzluğu, cümlede birden fazla fiil varsa ve bunların hepsi edilgen olmak zorunda olduğu durumdur.
- Edilgen fiil, is yapan belli olmayan ancak mutlaka "-le" veya "-en" eklerinden birini alan fiildir.
- Çatı uyumsuzluğunda, fiillerin hepsi edilgen olmalı veya hiçbiri edilgen olmamalıdır.
- 45:52Anlatım Bozuklukları
- Anlatım bozuklukları, cümlede yapılan hatalardır.
- En çok yapılan hatalardan biri "-in" eki eksikliğidir.
- 46:19Türkçe Anlatım Bozuklukları
- Çalışkan öğrenci doğru zamanda ve doğru programla çalışması gerekir.
- Ansı çatışması: "an" sıfat fiil ve "sıfat yapan ki" birlikte kullanılmamalıdır.
- Gereksiz yardımcı ile: "kitap okumasını" yerine "kitap okumayı", "ders çalışmasını" yerine "ders çalışmayı" kullanılmalıdır.
- 48:38Dilde Ekonomiklik ve Bağlaç Kullanımı
- Dilde ekonomiklik ilkesi vardır: bir kelimeyle ifade edilecek şeyi daha fazla kelimeyle ifade etmemek gerekir.
- "Ne ne" bağlacı varsa yüklem her zaman olumludur.
- "Ama" bağlacı bir tarafı pozitif, bir tarafı negatiftir; iki taraf da negatifse bağlaca atılıp virgül konulmalıdır.
- 50:36Ek Eylem ve Eylemsi Fiil Eksikliği
- Ek eylem eksikliği: "yüzü pek biçimli değildi" yerine "yüzü pek biçimliydi" kullanılmalıdır.
- Eylemsi fiil eksikliği: "tatlı içerek" yerine "tatlı yiyerek" kullanılmalıdır.
- "Kravat giymesi" yerine "kravat takması" kullanılmalıdır.
- 52:19Anlatım Bozukluklarının Düzeltimi
- Etkinlik anlatım bozuklukları beraber düzeltilir ve sebepleri yazılır.
- "Yetkililer iki gün içinde tamamlanan okulları teftiş edecek" cümlesinde "iki gün içinde" sözcüğünün yanlış yerde kullanımı vardır.
- "Ne ben onu aradı, ne o beni aradı" cümlesinde yüklem eksikliği vardır.
- 53:23Sözcük Kullanımı ve Anlam Belirsizliği
- Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı: "fidan dikildi" yerine "fidan ağaç oldu" kullanılmalıdır.
- "15 Kasım 1984 yılında" denmez, sadece "1984 yılında" denir.
- "Yaklaştıkça" ve "gittikçe" aynı anlam verdiğinden biri atılmalıdır.
- 54:23Özne Eksikliği ve Deyim Yanlışlığı
- Özne eksikliği: "öğretmenin dolma kalemi kayboldu, çok üzüldü" cümlesinde özne eksikliği vardır.
- Sözcüğün yanlış yerde kullanımı: "zincirsiz yola çıkmanın tehlikeli olduğunu söyledi" cümlesinde sözcüğün yanlış yerde kullanımı vardır.
- Deyim yanlışlığı: "tozu dumana bulayıp" yerine "tozu dumana katmak" kullanılmalıdır.
- 56:24Tamlama ve Gereksiz Sözcük Kullanımı
- Tamlama yanlışlığı: "duygusal sorunları" yerine "duygusal sorunlar" kullanılmalıdır.
- Gereksiz sözcük kullanımı: "kalıcılığı yoktur, geçicidir" cümlesinde "geçicidir" gereksizdir.
- "Her zaman eğlenceliydi, okuyanı sıkmıyordu" cümlesinde "her zaman" gereksizdir.
- 57:31Dolaylı Tümleç Eksikliği ve Anlam Belirsizliği
- Dolaylı tümleç eksikliği: "okul arkadaşlarını çok sevdiği belli oyuncaklar ve çeşitli hediyeler getirmiş" cümlesinde dolaylı tümleç eksikliği vardır.
- Anlam belirsizliği: "saçlarını güzelce taradım" cümlesinde anlam belirsizliği vardır.
- İlgi tamlayan eki eksikliği: "her önüne gelen içeri dalması hoş değil" cümlesinde ilgi tamlayan eki eksikliği vardır.
- 58:50Özne Eksikliği ve Deyim Yanlışlığı
- Özne eksikliği: "binanın yıkılan tarafı yapıldıktan sonra sarıya boyandı" cümlesinde özne eksikliği vardır.
- Tekillik-çoğunluk uyumsuzluğu: "herkes bunu konuşuyor ama kimse dillendirmiyor" cümlesinde özne eksikliği vardır.
- Deyim yanlışlığı: "satıcı adımı serçe baktı" cümlesinde anlam belirsizliği vardır.
- 1:00:50Anlatım Bozuklukları
- "Kitap okumayı annemden çok seviyor" cümlesinde iki anlam vardır: biri kitap okuma işini anneden çok sevmek, diğeri kitap okumayı sevmek ama annemi hiç sevmemek.
- "Çok iyi ama konuşkan biri değildi" cümlesinde "çok iyiydi ama konuşkan biri değil" şeklinde ifade edilmelidir.
- "Çay ve kek yenen" cümlesinde "çay içilen ve kek yenen" şeklinde ifade edilmelidir, çünkü sıfat-fiil eksikliği vardır.
- 1:02:21Anlatım Bozuklukları Örnekleri
- "Gizli sırlarımı aşikar etme lan" cümlesinde "sır zaten gizlidir" olduğu için gereksiz sözcük kullanımı vardır.
- "Ne sen Leyla ne de ben Mecnun değilim" cümlesinde "ne sen Leyla'sın ne de ben Mecnunum" şeklinde ifade edilmelidir, çünkü bağlaç bağlaç yanlışlığı vardır.
- "Ne sen Leyla ne de ben Mecnun değilim" cümlesinde "ne sen Leyla'sın ne de ben Mecnunum" şeklinde ifade edilmelidir, çünkü bağlaç bağlaç yanlışlığı vardır.
- 1:03:04Anlatım Bozuklukları Testi
- "Yabancılarla konuşmasını bilmem" cümlesinde gereksiz iyelik ekin kullanımından kaynaklı anlatım bozukluğu vardır.
- "İlk tanıştığım insanlara birçok şeylerden bahsederim, şiirler okurum" cümlesinde gereksiz sözcük kullanımı ve gereksiz çoğulluk kullanımı vardır.
- "Neler biliyorsam hemen içim atar" cümlesinde yanlış kullanımdan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır.
- "Sonra kendi kendinden nefret eder" cümlesinde gereksiz ek fiili kullanımından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır.
- "İlk konuşmada kendimi karşısındakine beğendirerek iyilik ettiğimi düşünürüm" cümlesinde dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır.
- 1:04:45Anlatım Bozukluklarını Giderme
- "Mappasan tarzı hikayelerde dikkati çeken ilk özellik çoğunlukla kusursuz bir yapı ve kurgu içinde vücut bulmuş olmasıdır" cümlesinde "hikayelerin vücut bulmuş olması" ifadesi kullanılmalıdır.
- "İnsanların karşılıklı birbirleriyle konuşmayı" cümlesinde "karşılıklı konuşmayı" ifadesi gereksizdir.
- "Duygular ve düşünceler kendilerine uygun edebi sanatlar, hayaller sembollerle ifade edildikleri zaman anlam kazanırlar" cümlesinde özne-yüklem uyumsuzluğu vardır.
- 1:07:06Ödevler ve Deyim
- Öğrencilere "Taktiklerle Paragraf" kitabından kamp 5-6-7'yi ve "TYT Türkçe Soru Bankası"ndan anlatım bozukluklarını bitirmeleri ödevi verilmiştir.
- "Çizmeyi aşmak" deyimi, bilmediği, aklı ermediği, yetkisi dışındaki bir işe karışmak anlamına gelir.
- Bir ressam hikayesinde, kunduracı ressamın çizimini eleştirmeye başladığında "çizmeyi aşma" diyerek alanlaşma uyarısı verilmiştir.