Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Edebiyat YouTube Kanalı"ndan bir öğretmenin Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, öğrencilere hitap ederek konuları örneklerle açıklamaktadır.
- Video, cümlenin ögelerini (temel ve yardımcı ögeler) detaylı şekilde ele almaktadır. İlk olarak özne, nesne ve yüklem kavramları açıklanmakta, ardından tümleç türleri (zarf, dolaylı, edat) incelenmektedir. Son bölümde ise vurgu konusu, devrik cümleler, soru cümleleri ve eki ile kurulan cümlelerdeki vurgu örneklerle anlatılmaktadır.
- Öğretmen, her kavramı örnek cümlelerle pekiştirmekte ve sınavlarda çıkabilecek konulara özellikle vurgu yapmaktadır. Ayrıca, öznenin türleri (gerçek, gizli, sözde, örtülü), nesnenin belirtili ve belirtisiz türleri, soru sözcükleri ve soru sıfatlarının kullanımı gibi detaylı bilgiler de paylaşılmaktadır.
- 00:12Cümlenin Ögeleri
- Türkçe dilbilgisi videolarında cümlenin ögeleri konusu anlatılacaktır.
- Cümlenin ögeleri temel ögeler ve yardımcı ögeler olmak üzere iki başlık altında incelenecektir.
- Temel ögeler özne, yüklem, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleç ve edat tümleciden oluşur.
- 00:57Cümlenin Ögelerini Bulma Yöntemi
- Cümlenin ögelerini bulurken ilk önce yüklem, sonra özne ve nesne bulunmalıdır.
- Cümlenin ögelerini bilmek için belirli soruları ezberlemek gerekmektedir.
- Özne "kim" ve "ne" sorularıyla, nesne "kimi", "neyi" ve "ne" sorularıyla bulunur.
- 02:05Tümleçler
- Dolaylı tümleç "kime", "kimde", "kimden", "neye", "neyden", "nereye", "nerede", "nereden" sorularıyla bulunur ve üzerinde "-den/-de" eklerinin bulunması gerekir.
- Zarf tümleç "nasıl", "neden", "niçin", "niye", "ne zaman", "ne kadar" gibi n harfiyle başlayan sorularla bulunur.
- Edat tümleç "kim ile", "ne ile", "kim için", "ne için" sorularıyla bulunur ve edat tümlecinin varlığı hala tartışmalı konudur.
- 02:56Yüklem
- Cümlenin en önemli ögesi yüklem olup, cümleyi kontrol eden ve asıl anlamın toplandığı yerdir.
- Devrik cümlelerde yüklem ortada, kurallı cümlelerde ise sonda olur.
- İki türlü yüklem vardır: isimden yapılan yüklem ve fiilden yapılan yüklem.
- 03:58Isimden Yapılan Yüklem
- Ek fiil almış isim, zamir, sıfat, zarf, edat, bağlaç gibi sözcüklerden veya isim tamlaması, sıfat tamlaması, isim-fiil, sıfat-fiil gruplarından yüklem olabilir.
- Isimden yüklem yapılmışsa cümleye isim cümlesi denir.
- Isimlerin yüklem olabilmesi için ek fiil alması ve şahıs eki almaları gerekir.
- 05:22Fiilden Yapılan Yüklem
- Fiilden yapılan yüklem, çekimli fiilden oluşur.
- Çekimli fiil, fiil üzerine ek fiil ve şahıs ekinin alındığı fiildir.
- Fiilden yapılan yüklemde birleşik fiiller de bulunabilir ve fiil cümlesi oluşturur.
- 06:44Yüklem Örnekleri
- Yüklem sadece tek sözcükten oluşmayıp söz grubu da olabilir.
- Birleşik fiil, isim tamlaması, sıfat tamlaması, deyim ve zamir de yüklem olarak kullanılabilir.
- Yüklem olabilmesi için bir sözcüğün ya çekimli fiil ya da çekimli isim olması gerekir.
- 11:37Özne Kavramı ve Bulma Yöntemi
- Özne, yüklemi gerçekleştiren veya yüklemi belirttiği yargıya konu olan ögedir.
- Özne isimlerden, zamirlerden, adlaşmış sıfatlardan, fiilimsilerden veya tamlamalardan oluşabilir.
- Özneyi bulmak için "kim" veya "ne" sorularını sorarak yüklemi cevaplayan ögeyi tespit ederiz.
- 12:38Özne Örnekleri
- "Atına hor bakan boynuna torba takar" cümlesinde özne "atına hor bakan" söz grubudur.
- "Kaçan ürkek bir ceylansın" cümlesinde özne "sen" sözcüğüdür.
- "Ağaç yaş iken eğilir" cümlesinde özne "ağaç" ismidir.
- 14:22Özne Türleri
- Özne isim tamlamasından, sıfat tamlamasından, adlaşmış sıfat fiilinden, zamirden veya isimden oluşabilir.
- "Kimi benim gibi erir derdinden" cümlesinde özne "kimi" zamirden oluşmuştur.
- "Sabah insana ayrı bir mutluluk verir" cümlesinde özne "sabah" isminden oluşmuştur.
- 16:29Gerçek Özne ve Sözde Özne
- Gerçek özne, cümlede belirtilen işi yapan veya yargıya konu olan öznedir ve açık veya gizli olabilir.
- Gizli özne, cümlede açıkça belirtilmese de yüklemdeki şahıs ekinden anlaşılır.
- Sözde özne, edilgen çatılı eylemlerin yüklem olduğu cümlelerde bulunur ve eylemi yapan değil etkilenen ögedir.
- 19:34Örtülü Özne
- Örtülü özne, edilgen çatılı cümlelerde gerçek öznenin tarafından, yüzünden, nedeniyle, etkisiyle gibi ifadelerle belirtildiği ögedir.
- Örtülü öznenin olduğu cümlelerde hem sözde özne hem de gerçek özne bulunur.
- Gerçek özne var olan cümlelerde örtülü özne olmaz.
- 22:12Özne ve Nesne Kavramları
- Sözde özne ve örtülü özne kavramları vardır; örtülü özne akademik dilbilgisi kaynaklarında zarf tümleci olarak değerlendirilir.
- Sadece özne ve yüklemden oluşan cümleler genellikle yüklemi isim olan cümlelerdir.
- Öznenin yaptığı işten etkilenen öge nesnedir ve yükleme "neyi", "kimi" ve "nereyi" sorularına cevap verir.
- 24:07Belirtili ve Belirtisiz Nesne
- Belirtili ve belirtisiz olmak üzere iki türlü nesne vardır; belirtili nesne ismin belirtme durum ekini (i) almasıyla belirtilir.
- Belirtili nesne "neyi", "kimi" ve "nereyi" sorularına cevap verir.
- Belirtisiz nesne "ne" sorusuna cevap verir.
- 24:36Nesne Örnekleri
- Nesne isim, zamir, sıfat, isim tamlaması veya cümleden oluşabilir.
- Belirtili nesne örnekleri: "Şair şiirinde bireysel konuları işliyor" (bireysel konuları), "Benim gönlüm daima seni arıyor" (seni).
- Belirtisiz nesne örnekleri: "Bugün anneme çiçek aldım" (çiçek), "Gülümseyerek seni seviyorum dedi" (seni seviyorum).
- 32:15Yer Tamlayıcısı
- İşin, oluşun, yargının yöneldiği, bulunduğu ve ayrıldığı yeri ve yönü bildiren ögeye yer tamlayıcısı denir.
- Yer tamlayıcısı mutlaka "ed" hal eki ile bulunur.
- Yer tamlayıcısı "kime", "kimde", "kimden", "neye", "neyden", "nereye", "nerede", "nereden" sorularına cevap verir.
- 33:03Tümleç Türleri ve Örnekleri
- Tümleç, yüklemi durum, zaman, sebep, yer, yön, miktar veya soru bakımından tamamlayan sözcük veya söz grubudur.
- Tümleç türleri arasında dolaylı tümleç (belirteç tümleci), zarf tümleci ve edat tümleci (ilginç tümleci) bulunmaktadır.
- Tümleç türlerini belirlemek için soru sorma yöntemi kullanılır: dolaylı tümleç "nerede", "ne zaman", "kimden" gibi sorulara cevap verirken, zarf tümleci "nasıl", "niçin", "ne kadar" gibi sorulara cevap verir.
- 36:52Tümleç Örnekleri ve Özellikleri
- "Gönül ne gezersin bu sarp dağlarda gezersin" cümlesinde "bu sarp dağlarda" dolaylı tümleç, "gezersin" ise zarf tümleçtir.
- "Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden çıkacaksın" cümlesinde "bu merdivenlerden" dolaylı tümleç, "ağır ağır" ise zarf tümleçtir.
- "Dün beni yolda görünce sevindi" cümlesinde "dün" ve "beni yolda görünce" ikisi de zarf tümleçtir; biri zaman bildirirken diğeri sebep bildirir.
- 41:02Edat Tümleci ve Özellikleri
- Bazı kaynaklarda edat tümleci zarf tümleci olarak kabul edilirken, ÖSYM 2004 yılında "ilginç tümleci" kavramını kullanmıştır.
- Edat tümleci, yüklemi araç, amaç, birliktelik ve özgüleme açısından tamamlayan ögedir.
- Edat tümleci "ne ile", "kim ile", "ne için", "kim için" gibi sorulara cevap verir.
- 41:45Edat Tümleci Örnekleri
- Edat tümleci, "ne ile", "kim ile", "ne için", "kim için" sorularına cevap veren tümleçlerdir.
- "Yazar hayatı öyküleriyle bize anlatıyor" cümlesinde "öyküleriyle" edat tümleci olup "ne ile" sorusuna cevap vermektedir.
- "Tatile anne ve babasıyla gidecekmiş" cümlesinde "anne ve babasıyla" birliktelik belirti edat tümleci olup "kim ile" sorusuna cevap vermektedir.
- 42:44Özgüleme ve Edat Tümleci
- "Yeni evimiz için eşya aldık" cümlesinde "yeni evimiz için" özgüleme edat tümleci olup "ne için" sorusuna cevap vermektedir.
- "Öğretmeni için güzel bir kitap almış" cümlesinde "öğretmeni için" özgüleme edat tümleci olup "kim için" sorusuna cevap vermektedir.
- "Okula yeni arabasıyla gitti" cümlesinde "yeni arabasıyla" araç belirti edat tümleci olup "ne ile" sorusuna cevap vermektedir.
- 44:56Soru Cümlelerinde Öge Belirleme
- Soru cümlelerinde soru ekinin hangi ögeden önce geldiği, sorunun hangi ögeyi buldurmaya yönelik olduğunu gösterir.
- "Ayşe dün gece mi buraya geldi?" cümlesinde "mi" zarf tümlecini, "Beni mi sordu sana?" cümlesinde "mi" nesneyi buldurmaya yöneliktir.
- "Konuyu ona iyice açıkladı mı?" cümlesinde "mı" yüklemi, "Yağmur mu yağıyor?" cümlesinde "mu" özneyi buldurmaya yöneliktir.
- 47:14Soru Sözcüklerinde Öge Belirleme
- Soru sözcüklerinin yerine yanıt getirildiğinde, yanıt hangi öge ise soru o ögeyi buldurmaya yöneliktir.
- "Kim bütün bunları yemiş?" cümlesinde "kim" özneyi, "Yarın akşam kimi ziyaret edeceksin?" cümlesinde "kimi" nesneyi buldurmaya yöneliktir.
- "Ne zaman tükenecek bu yollar?" cümlesinde "ne zaman" zarf tümleci, "Sen bana neden bunu anlatmadın?" cümlesinde "neden" zarf tümleci buldurmaya yöneliktir.
- 50:29Ek Fiil ve Soru Cümleleri
- Soru sözcüğünün üzerinde ek fiil "-dir/-dır/-di/-muş/-miş" varsa, soru yüklemi buldurmaya yöneliktir.
- "Kimdir seni buraya getiren?" cümlesinde "kimdir" yüklemi, "Şiirin ana duygusu nedir?" cümlesinde "nedir" yüklemi buldurmaya yöneliktir.
- Soru sıfatlarından sonraki sözcük hangi ögeye aitse, soru o ögeyi buldurmaya yöneliktir.
- 53:43Cümlenin Ögelerinde Vurgu
- Cümlede vurgu yükleme en yakın ögesinde gerçekleşir, en yakın öge en çok vurgulanır.
- Devrik cümlelerde yüklem başta olduğunda vurgu yüklem üzerine çekilir.
- Soru sözcükleriyle kurulan cümlelerde vurgu soru anlamı taşıyan sözcükte, ekim ile kurulan cümlelerde ise soru ekinden önceki öge vurgulu olur.
- 56:42Cümlenin Ögeleri ile İlgili Önemli Noktalar
- Bazı cümleler tümüyle yüklemden oluşabilir, örneğin sıfat tamlaması, isim tamlaması veya karma tamlamalar yükleme olarak alınır.
- Sıfat-fiil, isim-fiil ve zarf-fiil eki, kendisinden önceki sözcükleri kendisine bağlar ve bir kelime grubu oluşturur.
- De hal eklerini alan her sözcük dolayı tümleç olmayabilir, sebep, durum ve zaman anlamı veriyorsa zarf tümleç olur.
- 59:53Zarf Tümleci Belirleme Kuralları
- Sebep, durum ve zaman anlamı veren de hal ekleri zarf tümleci yapar.
- "Ne zaman?" sorusunun cevabı olarak kullanılan eki olan sözcükler zarf tümleci olur.
- "İçin" sözcüğü sebep anlamı kattığında zarf tümleci olur, "niçin" sorusuna cevap verir.