Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir anlatıcının günlük hayatta sıkça kullanılan ancak hikayelerinden haberdar olmadığımız Türkçe deyimlerin kökenlerini ve anlamlarını anlattığı eğitim içeriğidir.
- Video, "ilk göz ağrısı", "bam teline basmak", "çattık belaya müstefilatun", "bel bağlamak", "foyası meydana çıktı", "kozunu paylaşmak", "çil yavrusu gibi dağılmak", "ağzından baklayı çıkarmak", "ipe un sermek", "ayıpla pirincin taşını", "çam devirmek", "eli kulağında", "püsküllü bela", "devlet kuşu konmak", "çizmeden yukarı çıkmak", "dostlar alışverişte görsün" ve "eşek sudan gelinceye kadar dövmek" gibi deyimlerin tarihsel ve kültürel kökenlerini detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Her deyim için ilginç hikayeler ve tarihsel bağlam sunulmaktadır. Örneğin, "çizmeden yukarı çıkmak" deyimi bir ressamın kunduracıyla yaşadığı olay üzerinden, "eşek sudan gelinceye kadar dövmek" deyimi ise Balkan Harbi sırasında bir saka neferinin hikayesi üzerinden anlatılmaktadır.
- 00:02Deyimlerin Hikayeleri
- Günlük hayatımızda sıkça kullandığımız ancak hikayesinden haberdar olmadığımız birçok deyimin ortaya çıkış öyküleri anlatılacak.
- Çil yavrusu gibi dağılmak, foyası meydana çıkmak ve çam devirmek gibi deyimlerin nasıl ortaya çıktığı incelenecek.
- 00:25İlk Göz Ağrısı
- "İlk göz ağrısı" deyimi bir kimsenin ilk aşkını, sevdiği ilk insanı veya eski sevgilisini belirtmek için kullanılır.
- Eskiden cepheye giden askerlerin geride bıraktığı aileleri, sevdiklerini "göz ağrısı" olarak adlandırırlardı.
- 01:39Bam Teline Basmak
- "Bam teline basmak" deyimi duyarlı olunması gereken konular hakkında kötü sözler sarf etmek anlamına gelir.
- Eskiden en yüksek perdeden nağme çıkaran bam telinin sesi, bağıran ve öfkeyle sesini yükselten kişilerin köpürmelerine benzetilirdi.
- 02:37Çattık Belaya Müstefilatun
- "Çattık belaya müstefilatun" deyimi çarpışık ve içinden çıkılması kolay olmayacağı anlaşılan bir durumla karşılaşıldığını anlatır.
- Bu deyim, bir öğrencinin edebiyat sınavında müstefilatun vezninde bir kelime söylemesi istendiğinde "çattık belaya müstefilatun" diyerek hem soruyu yanıtlamış hem de deyimi tarihe kazandırmıştır.
- 03:46Bel Bağlamak
- "Bel bağlamak" birisinin kendisine yardımcı olacağına, bir işin gerçekleşeceğine inanıp güvenmek anlamında kullanılır.
- Bu deyim tarikat ritüelleriyle yansımış, fütüvvet ehli kendi halkalarına şed (yünden dokunmuş kemer) kuşatırdı.
- Günümüzde deyim daha çok olumsuz anlamıyla "sana bel bağlamıştım", "bu işe bel bağladım" gibi kullanımlarıyla varlığını sürdürüyor.
- 05:04Foyası Meydana Çıktı
- "Foyası meydana çıktı" deyimi aslı astarı araştırılıp hilesi meydana çıktı anlamında kullanılır.
- Kuyumcuların kullandığı foya, süs eşyalarında elmas gibi taşların arkasına sürülür ve ışığı yansıtarak parlamasını sağlar.
- Zamanla bu foya dökülür ve taş eski parlaklığını yitirir, bu nedenle hilekar kişilerin yalanları ortaya çıktığında "foyası meydana çıktı" denir.
- 05:40Kozunu Paylaşmak
- "Kozunu paylaşmak" aradaki anlaşmazlığı zora başvurarak, üstün olan güce dayandırarak çözümlemek ve sona erdirmek anlamında kullanılır.
- Eskiden Kastamonu'nun iki köyü arasında ortak kullanılan bir cevizlik vardı ve ceviz toplama mevsimi geldiğinde her defasında haksızlık olduğu ileri sürülerek kavga çıkardı.
- Bu koz paylaşmalar öyle bir duruma gelmişti ki, köyde kavgaya müsait eli sopa tutan tüm delikanlılar günler öncesinden koz paylaşmaya hazırlık yapardı.
- 06:40Çil Yavrusu Gibi Dağılmak
- "Çil yavrusu gibi dağılmak" topluluk halinde bulunan insanların veya hayvanların her birinin bir yana dağılması anlamında kullanılır.
- Keklik kuşunun bir diğer adı çildir ve tüylerindeki benekler nedeniyle bu isimle anılır.
- Dişi keklikler yavruları yumurtadan çıkınca onlarla ilgilenmez ve kendi başlarına bırakırlar, yumurtadan çıkan yavrular ise seke seke çevreye dağıldıklarından "çil yavrusu gibi dağılmak" sözü de buradan gelir.
- 07:15Ağzından Baklayı Çıkarmak
- "Ağzından baklayı çıkarmak" gizli tuttuğu şeyleri açıklamak, söyleyemediği şeyleri sabrı tükenince söylemek anlamındaki bir deyimdir.
- Zamanın birinde küfürbaz bir adam bu huyundan vazgeçebilmek için müftünün kapısına gider ve müftü ona bir bakla verip dilinin altına koymasını ister.
- Müftü, küfürbazın sinirlenip kötü söz söylemekten kendini alamayacağını düşünerek baklayı ağzına takmasını söyler, ancak bir münasebetsiz kişi içeri girip müftüye miras sorusu sorduğunda, küfürbaz "çıkar ağzından baklayı" diyerek cevap verir.
- 08:27İpe Un Sermek
- "İpe un sermek" istenilen işi yapmamak için çeşitli bahaneler uydurmak, güç koşullar öne sürerek güçlük çıkarmak anlamında kullanılır.
- Nasrettin Hoca'nın aldığını bir türlü geri vermeyen komşusu, hocadan urgan ister ve Hoca "bizim hanım biraz evvel urganın üzerine un serdi, veremeyiz" der.
- Komşu güler ve "hiç urganın üstünde un durur mu, ipe un serilir mi?" diye sorunca, Nasrettin Hoca "insanın vermeye gönlü olmayınca ipe un da serer" der.
- 09:09Ayıpla Pirincin Taşını
- "Ayıpla pirincin taşını" çok karışmış olan bir işin içinden çıkabilirsen çık anlamında kullanılır.
- Söylenceye göre Yavuz Sultan Selim döneminde Yemen Fatihi Sinan Paşa'nın askerleri çölde konaklar ve yemek pişirmek için pirinçlerini yere serdikleri çadırın üstüne dökerek taşlarını ayıklamaya başlarlar.
- Tam bu sırada bir fırtına kopar ve rüzgarın savurduğu kumlar pirinçlerin üzerine inerek ufak bir tümsek haline gelir, kumların altında kalan pirinçlere bakakalan bir yeniçeri "biz Allah'ın nimetini taştı diye beğenmeyip ayıklıyorduk, hadi bakalım asıl şimdi ayıkla pirincin taşını" der.
- 10:01Çam Devirmek
- "Çam devirmek" başkalarını kızdıracak, üzecek, gereksiz, münasebetsiz söz söyleme anlamında kullanılır.
- İstanbul'da zengin bir adamın Göztepe-Erenköy taraflarında sekiz-on dönüm bahçeli büyük bir köşkü vardır ve bahçenin köşesine bir bina daha yaptırmak ister.
- Adam, bahçedeki ağaçların arasındaki çamları biçtirip tahta ve kalas haline getirtmesini emreder, ancak saf bekçi çam tomrukları yerine bahçedeki tüm çamları kestirip devirtir.
- 11:06Eli Kulağında
- "Eli kulağında" yine sıkça kullanılan ve hemen az sonra beklenen işler için kullanılan bir deyimdir.
- İslamiyet'in ilk yıllarında ezan okunurken ilk müezzin Bilal Habeşi sesinin daha gür ve güçlü çıkabilmesi için elleriyle kulaklarını tutarak ezan okurdu.
- Birisi yanındakine "ezan okundu mu?" diye sorduğunda, eğer ezan vakti çok yakınsa "hayır, okunmadı ama eli kulağında" diye yanıt verilirdi.
- 11:42Püsküllü Bela
- "Püsküllü bela" çok büyük sıkıntı ve zarar veren kimse ya da şey anlamında kullanılır.
- Birinci Mahmut döneminde resmi başlık olarak kabul edilen feslinin birçok çeşidi vardı ve farklı modeller içinde püsküllü olanları rüzgarlı havalarda sahibini hayli uğraştırırdı.
- Püsküllü fesler kalıbı bozulur ya da püskülleri birbirine karışırdı, bu nedenle büyük sıkıntı veren şey anlamında kullanılan "püsküllü bela" deyimi bu feslerden bize miras kaldı.
- 12:18Devlet Kuşu Konmak
- "Devlet kuşu konmak" ummadığı, beklemediği bir nimete ya da varlığa kavuşmak anlamında kullanılır.
- 12:28Devlet Kuşu Efsanesi
- Efsaneye göre İran'da hükümdarlar öldüğünde, sarayın balkonundan "devlet kuşu" denilen bir kuş uçurulur ve kuşun kimin başına konması o kişinin yeni hükümdar olacağını gösterirdi.
- Tarihi kayıtlarda İran veya başka bir ülkenin böyle bir hükümdar seçme sistemi olduğuna dair kanıt bulunmamaktadır.
- Bu deyim, bilmediği işe veya yetkisi dışındaki konuya karışmak anlamında kullanılmaktadır.
- 13:08Çizmeden Yukarı Çıkmak Deyimi
- 19. yüzyılda bir ressam sergisi açarken, bir kunduracı askerin çizmesindeki körük kıvrımlarındaki hataları fark eder ve düzeltmesini ister.
- Ressam, kunduracının çizmeden yukarı çıktığını fark edip "sen kunduracısın, terzi değil, çizmeden yukarı çıkma" der.
- Bu deyim, sınırını aşan ve yetkisi dışındaki konuya karışanlara yanıt olarak kullanılmaktadır.
- 14:20Dostlar Alışverişte Görsün Deyimi
- Bu deyim, bir işi sırf yapıyor desinler diye yapıyormuş gibi görünmek anlamında kullanılmaktadır.
- Nasrettin Hoca'nın yumurtanın dokuz tanesini bir akçeye alıp on tanesini bir akçeye sattığı hikayesi bu deyimin kökenidir.
- Hoca, bu ticaretini "amacım kar etmek değil, dostlar alışverişte görsün" diyerek açıklamıştır.
- 14:44Eşek Sudan Gelinceye Kadar Dövmek Deyimi
- Balkan Harbi sırasında cephedeki askeri birliklerin su ihtiyacını saka neferleri karşılardı.
- Bir saka neferinin pınarbaşı su alması gerekirken uyuyakalması ve eşeğinin uzaklaşması sonucu, bölük kumandanı onu çadır direğine bağlayıp dövmeye başlar.
- Saka neferinin yalvarmalarına rağmen kumandan "eşek sudan gelinceye kadar dayak yiyeceksin" der ve bu deyim bu olaydan sonra yaygınlaşmıştır.