• Buradasın

    Türkçe'de "Töz" Kelimesinin Tarihsel Gelişimi ve Etimolojisi

    youtube.com/watch?v=p2CyuaMBv20

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, bir akademisyen tarafından sunulan Türkçe dilbilgisi dersi formatındadır. Konuşmacı, Mustafa Hoca ve diğer hocalarla birlikte hazırladığı çalışmalar hakkında bilgi vermektedir.
    • Video, Türkçe'de "töz" kelimesinin tarihsel gelişimini, etimolojik kökenini ve farklı dillerdeki karşılıklarını incelemektedir. Konuşmacı, Türkçenin çeşitli dil gruplarıyla ilişkilerini, "töz" kelimesinin kök, temel, esas anlamlarını ve zaman içinde nasıl değiştiğini açıklamaktadır. Ayrıca "töz germek" kavramının anlamı, Uygurca kelime okunuşları ve sözcüklerin zaman içinde nasıl kökenlerini unuttuğu konuları ele almaktadır.
    • Videoda Radloff, Kaşgari, Türk Dil Kurumu gibi kaynaklar kullanılarak "töz" kelimesinin Doğu Türkçesi'ndeki kullanımı, İslam döneminden sonraki değişimleri ve felsefe terimlerindeki kullanımı incelenmektedir. Konuşmacı, Altayca, Tuvaca, Hakas, Uygurca gibi dillerden örnekler vererek Türkçenin dil ilişkilerini açıklamakta ve gelecek hafta Japonca-Türkçe benzerlikleri konusunda bir konuşma yapılacağını belirtmektedir.
    00:06Türk Alfabelerinde Ayırt Edilemeyen Sesler
    • Konuşmacı, töz ve tüz kelimeleri üzerine eski verileri ele alacağını belirtiyor.
    • Türk yazı sistemlerinin çoğunluğunda (runic, Uygur, Arap alfabeleri) ö ve ü sesleri geçmişte ayırt edilemiyordu.
    • Bu ayırt edilemezlik, anlam birbirine yakın kelimelerde (töz/tüz, töz germek/tüz germek, sözlük/tüzlük) karışıklıklara yol açmıştır.
    01:19Türkçe'de Ses Zıtlıkları
    • Türkçe'de ö ve ü sesleri arasındaki zıtlıklar vardır; örneğin "ölmek" ve "ünmek" gibi kelimelerden sadece biri var.
    • Oğuz grubu Türk dillerinde "ölmek" şeklinde kullanılırken, Çağatay grubu ve Güney Sibirya'da "ünmek" şeklinde kullanılır.
    • Bazı kelimeler sadece belirli bir sesi alabilir, örneğin "ölmek" ve "ünmek" kelimelerinden sadece biri var.
    02:32Töz ve Töş Sözcükleri
    • Töz kelimesi "söz", "sözsüz" veya "çizmek" anlamına gelir.
    • Töz ile töş sözcükleri karıştırılmamalıdır çünkü son dönem Uygur metinlerinde s ve ş sesleri ayırt edilemezdi.
    • Son dönem Uygur metinlerinde s ve ş sesleri birbirinin yerine kullanılırdı, örneğin "aşıl" (fayda) kelimesi önce ş ile, sonra s ile yazılmıştır.
    04:13Ses Zıtlıklarının Gelişimi
    • Son dönem Uygur metinlerinde s ve ş sesleri ayırt edilemezdi ve birbirinin yerine kullanılırdı.
    • Uygurcada k ve g sesleri hiç ayırt edilmezdi, ayrıca kayın ayrımı sadece az sayıda metinde sistemde olurdu.
    • Güney Sibirya'da söz sonu z sesi birçok dilde şeyle döner, bu nedenle töz ve töş karıştırılabilir.
    06:17Töz Kelimesinin Kullanımı
    • Töz kelimesi "kök", "temel" ve "esas" anlamına gelir.
    • Radloff'un çalışmasında töz kelimesi Uygurca'da "söz" anlamında kullanılmıştır.
    • Divanı Lügat-ı Türk'te töz kelimesi "asıl kök" ve "aslı" anlamında kullanılmıştır.
    09:13Radloff'un Çalışmaları
    • Radloff, töz kelimesinin "esas" ve "temel" anlamında kullanıldığını belirtmiştir.
    • Radloff'a göre töz kelimesi "bir şeyin alt tarafı" anlamında da kullanılmıştır, örneğin ağacın kökü için.
    • Türkçede "kök" kelimesi kıpçak dönemi ile birlikte gelmiş olabilir.
    11:39Türkçe'de Töz ve Yıldız Kavramları
    • Kılavuz Türkçe'de "töz" kelimesini "şey" olarak tanımlamış, ancak konuşmacı bu görüşe katılmıyor.
    • Mustafa Hoca'nın yayını, ötümlü-ötümsüz, dar-yuvarlak, geniş-yuvarlak konularında en yeni yayındır ve Türk öz'deki yeniliklere göre hazırlanmıştır.
    • Kılavuz Türkçe'de "kök" ve "yıldız" kavramlarına yer vermiş, ancak konuşmacı "yıldız" kelimesinin eski Türkçe'de bitki kökü için kullanılan bir sözcük olduğunu belirtiyor.
    14:44Töz Kelimesinin Tarihsel Gelişimi
    • Mani metinlerinde "töz" ve "yıldız" kelimeleri ikilem olarak kullanılmış, özellikle bitki kökü için "yıldız" kullanılmıştır.
    • "Yıldız" ve "yıldız" kelimeleri arasında ayırım yapılabilir; "yıldızlı" ve "yillik" gibi sıfat ekleri kullanılarak ayrımı yapmak mümkündür.
    • Mani döneminden örnekler verilmiş, ayrıca astronomi, tıp metinlerinden ve Kaşgari'nin sözlüğünden de "töz" kelimesinin kullanımı gösterilmiştir.
    16:49Felsefe Terimlerinde Töz Kullanımı
    • Felsefe terimlerinde "töz" kelimesi kullanılmış, bir kurumun felsefe terim sözlüğü yayınlamıştır.
    • Dil Kurumu, terim sözlüklerinde Türkçecilik açısından yeterince yer almamış, bazı hocaların terim sözlüklerine katkısı olsa da bu işbirliği daha yoğun olmalı.
    • "Töz" kelimesi, varoluş için başka bir şeye gereksinme duymayan şey anlamında kullanılmış, bu terim felsefe terimlerinde yer almıştır.
    19:15Töz Kelimesinin Geçmişi
    • "Töz" kelimesinin en eski izi 1935'teki bir terim sözlüğünde görülmüştür.
    • Osmanlıca'dan Türkçe'ye cep kılavuzu, Türkçeciliği yaygınlaştırmak amacıyla hazırlanmıştır.
    • Islami dönem Türkçe'sinde "töz" kelimesi çok kullanılmamış, yerine "cevher", "esas" gibi kelimeler tercih edilmiştir.
    21:54Doğu Türkçesinde Töz Kullanımı
    • Doğu Türkçesinde "töz" kelimesi kök anlamı ile yaygın olarak kullanılmıştır.
    • Eski Uygurca'da "töz" kelimesi "temelini atmak, temelini oluşturmak" anlamında kullanılmıştır.
    • Altayca'da "töz" kelimesi "başlangıç" ve "tavuk" anlamlarıyla kullanılmıştır.
    23:29Türkçedeki Töz Kavramı
    • Konuşmacı, "tözlük" sözcüğünün Türkçede varlığını belirtiyor.
    • Bitkiden itibaren "töz" kelimesinin kökenini araştırdığını ve her şeye yetişemediğini ancak çalıştığını ifade ediyor.
    • Altay kelimesi, Türkiye'deki yaygın anlamda Türk-Moğol Altay kelimesiyle dil birliği olmadığını, Altayca'nın bugün Rusya Federasyonu'nun Dağlık Altay bölgesinde konuşulan diller grubu olduğunu açıklıyor.
    24:44Töz Kavramının Diğer Dillerdeki Karşılıkları
    • Tuvaca'da "d" kelimesi "gözün geçirir, esasına yeter ulaşır" anlamına geliyor.
    • Hakas dili için hem TDK'den çıkan sözlük var hem de "töz" kelimesinin üç farklı anlamı bulunuyor: töz pazı, ikizi, töz eıı ve blavat.
    • "Töz" kelimesinin "ağacın kökü, çörekk közü, çözü" gibi anlamları da var.
    27:02Eski Uygurca'da Töz Kavramı
    • Eski Uygurca'da "töz" kelimesi çok yaygın kullanılmış.
    • Peter Silmeyen'in eski şiirlerden derlemesinde "töz" kelimesi "element ve kök unsur varoluş" anlamında kullanılmış.
    • "Töz nom" ifadesi "öğretimin esası" olarak yorumlanıyor.
    28:20Töz Kavramının Farklı Anlamları
    • Yeni bir kitapta "töz" kelimesi "kök ve prensip" olarak çevriliyor.
    • "Töz germek" ifadesi "ulaşmak, aslı ulaştırmak" anlamında kullanılıyor.
    • "Düz germek" ifadesi "birbirine denk, uyumlu hale getirmek" anlamında kullanılıyor.
    30:47Türkçedeki Töz Ektirleri
    • Konuşmacı, isimden fiil yapan bir ektir olan "-er" eklerini Türkçede örneklerle açıklıyor.
    • "Başarmak", "vermek", "morarmak", "yeşermek", "kızarmak" gibi fiillerdeki "-er" ektirlerinin kökenini açıklıyor.
    • Bu ektirleri ilk kez göz önüne seren ve dikkatlere sunanın Talat Tek olduğunu belirtiyor.
    31:48Töz Kavramının Diğer Dillerdeki Karşılıkları
    • Töz kavramının Sanskrit ve Türkçe karşılıkları da var.
    • "Özyıldız" kelimesinin türevleri "mevcudiyet ve kök varlık" anlamında kullanılıyor.
    • "Töz" kelimesinin "element, gnd, lage, urs, natura, tabiat, doğa" gibi karşılıkları var.
    34:22Töz ve Tüz Kavramları
    • Konuşmacı, "töz" kavramının anlamak, nüfuz etmek, esasına ulaşmak, özü anlamak ve düşünüp taşınmak anlamına geldiğini açıklıyor.
    • Eski bir okuyuş olan "bon" okumak, Korece'deki telaffuzların Uygurların telaffuzlarına yakın olması nedeniyle önem taşımaktadır.
    • Korece'nin avantajı, hang ile kendine özgü bir çeşit ses yazısıyla yazmalarından dolayı Çince kelimelerin ünlülerini ve ünlü değerlerini anlayabilmemizdir.
    36:21Töz ve Tüz Arasındaki Farklar
    • Müziklerin, yörüklerin ve arıların süzgeci gerek kelimelerin veya harflerin anlamlarını temizleyerek, açık ederek aslına ulaşması gerektiği vurgulanmaktadır.
    • Töz "esas" anlamına gelirken, tüz "eşit" veya "denk" anlamına gelmektedir.
    • Tözge Güllüksüz, bir fikrin veya Budist bir öğretimin aslına ulaşmanın çok zor olduğunu ifade etmektedir.
    37:55Töz ve Tüz Kavramlarının Kullanımı
    • Konuşmacı tözü esas alırken, tüz gelin siz ve töz gelin siz kavramlarının ulaşılmaz, eşsiz ve benzersiz olduğu belirtilmektedir.
    • "Bod" terimi, duymak ve hissetmek anlamına gelmektedir ve eskilerde aydınlanmış, gerçeğin farkında olmuş kişi anlamında kullanılmıştır.
    • Töz germek kavramının ulaşmayı istemek, öğrenmek, istek ve efor karşılığı anlamına geldiği belirtilmektedir.
    39:25Tözlük Kavramı ve Eski Türkçede Kullanımı
    • Tözlük sözlük, kendi sözlük anlamına gelmektedir ve eski Türk şiirinden alınmıştır.
    • Tözsüz ve tüpsüz kavramlarının eksiklik ve yokluk bildiren şekiller olduğu belirtilmektedir.
    • Tözsüz, tüpsüz kavramının dipsiz, esassız veya sonsuz olarak düşünülebileceği ifade edilmektedir.
    42:31Uygurca Kelimelerin Okunuşları
    • Konuşmacı, Uygurca'da "töz" kelimesinin farklı okunuşları hakkında bilgi veriyor: "tüksiz", "tüken siz", "tüzük" ve "tözge siz" şeklinde okunabiliyor.
    • "Anıtlar" kelimesi Hindistan'ın Uttar Pradesh (Yukarı Pradeş) eyaletiyle ilişkilendiriliyor ve "en üst" anlamına gelen bir kavram olarak açıklanıyor.
    • Konuşmacı, "yap" ve "yapmak" fiillerinin farklı okunuşlarını ve "yükseltilmiş ünlü" kavramını ele alıyor.
    44:17Uygurca Dilbilimcileri ve Okunuşlar
    • Marcel Erdal ve Talat hocanın benzer çalışmalarının olduğu, bu konuda en eski Türkçe verileri modern Türk dilleriyle karşılaştıran kişilerden olduğu belirtiliyor.
    • Marcel Erdal, günümüz Türklerine ait verileri en iyi karşılaştıran kişilerden biri olarak tanımlanıyor.
    • Uygurcacıların en çok dayandığı kaynakların Brahim harfli metinler olduğu vurgulanıyor.
    46:14Uygurca Metinlerdeki Veriler
    • Brahim harfli metinlerde "düz germek" kelimesi bulunmadığı, bu okunuşları destekleyecek verinin olmadığı belirtiliyor.
    • İkinci katalogda "tüksiz" olarak okunan tek bir örnek olduğu, ancak bu verinin çok hasar görmüş olduğu ve dikkate alınması gerektiği vurgulanıyor.
    • Uygurcacıların bugün daha çok dayandıkları verinin, hocanın "Sekiz Hükme" çalışmasından önceki bir makalesi olduğu açıklanıyor.
    48:28Çince Karşılıkları ve Sonuç
    • Hoca, Çince'deki karşılıklara dayanarak "töz" kelimesinin "tuz" ile okunması gerektiğini düşündüğü belirtiliyor.
    • Çince'deki karşılıkların Uygurcacıların "tuz" ile okuma esasını oluşturduğu açıklanıyor.
    • Konuşmacı, teknolojik olarak düşünüldüğünde "töz" kelimesinin "tuz" ile kıyaslanamayacağı, ancak kendisinin "tözlü" olarak okuduğu belirtiyor.
    52:09Gelecek Konuşma Duyurusu
    • Gelecek hafta dersin 16:00 gibi başlayacağı ve farklı bir konuda olacağını duyuruyor.
    • Konuşma grubunun Japonca-Türkçe benzerlikleri konusunu ele alacağı ve bu konudaki uzmanların katılacağı belirtiliyor.
    53:45Sözcüklerin Kökenlerinin Değişimi
    • Sözcüklerin kökenleri yıllar ve yüzyıllar içerisinde unutulabilir, bilinen başka sözcüklerle ilişkilendirilebilir.
    • İslam Türk dillerinde "töz" sözcüğünün kökü neredeyse tamamen unutulmuş durumda, 15. yüzyıldan sonra pek görülmüyor.
    • Sözcüklerin kökeni unutulduğunda, bilinen başka sözcüklerle birleştirilerek yeni anlamlar oluşturulur.
    54:52Etimolojik Örnekler
    • "Subaşı" sözcüğü aslında "subaşı" olarak yazılmalı, Osmanlılarda su işine bakan kişi anlamına geliyordu, ancak zamanla askeri ve emniyet işleriyle ilişkilendirildi.
    • "Kulak tozu" ifadesinde gerçek anlamda bir toz yoktur, sözcüğün kökeni unutulunca bilinen başka bir sözcükle ilişkilendirildi.
    • "Keçiören" ismindeki "keçi" kelimesi gerçek anlamda keçiyle ilgili değil, "küçük Ören" anlamına gelir.
    56:52Uşak Örneği ve Kapanış
    • "Uşak" sözcüğü evdeki hizmetkar veya oğlan çocuk anlamında kullanılırken, şairler tarafından "uşak" şeklinde yazılmış olabilir.
    • Asıl anlamda "uşak" kelimesi "küçük" veya "ufak" demektir.
    • Gelecek hafta Japonca-Türkçe konusu ele alınacaktır.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor