Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan tarih dersidir. Eğitimci, ÖSYM sınavlarında çıkabilecek soruları öngörerek Türk İslam kültür medeniyetinin ilk bölümünü anlatmaktadır.
- Video, Türk İslam devletlerindeki yönetim sistemi, merkez ve taşra yönetimi, sosyal devlet anlayışı, toprak sistemi, ekonomik yapı ve vergi sistemi gibi konuları kapsamlı şekilde ele almaktadır. Ders, Karahanlılar'dan başlayarak Türk İslam devletlerindeki devlet anlayışını, saray görevlilerini, divan sistemini, atabeylik sistemini, eyalet sistemini, ordu yapısını, toplum yapısını, hukuk sistemini, toprak sistemini, cizye ve zekat vergilerini, ekonomik yapıları ve para birimlerini detaylı olarak açıklamaktadır.
- Video, bir tekrar dersi niteliğinde olup, ikinci derste kalan bölümlerin tekrar edileceği belirtilmektedir. Eğitimci, özellikle sınavlarda çıkabilecek soru tiplerini ve bu soruların nasıl cevaplandırılacağını vurgulamaktadır.
- 00:19Türk-İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi
- Türk-İslam devletlerinde devlet yönetiminde Türk gelenekleri ve İslam gelenekleri ayrımı yapılmaktadır.
- Karahanlılar, İslam'ı benimsemesine rağmen kurt anlayışını, ikili teşkilatı, ülke hanedanın ortak malı anlayışını ve han, hakan, kaan unvanlarını sürdürmüşlerdir.
- Türk-İslam devletlerinde ülke hanedanın ortak malı anlayışı, veraset anlayışında Türk geleneklerinin devam ettiğini göstermektedir.
- 01:36Türk ve İslam Geleneklerinin Ayrımı
- Sultan unvanı İslam geleneğidir ve Türk-İslam tarihinde Sultan unvanını kullanan ilk kişi Gazneli Mahmut'tur.
- Menşur, halifenin bir hükümdara dini onay olarak mektup yazarak onun hükümdarlığını onaylamasıdır.
- Hutbe okutmak bağımsızlık anlayışıdır; örneğin Osmanlı Devleti Osmangazi hutbe okuttu ve bağımsızlığını ilan etti.
- 03:42Türk-İslam Devletlerinde Sentez
- Türk-İslam devletlerinde devlet yönetiminde ve kültürde bir sentez oluşmuştur; eski Türk gelenekleri İslam gelenekleriyle birleşmiştir.
- Bu sentez Karahanlılarla başladı ve Büyük Selçuklularla tamamen oturdu.
- Türk devlet anlayışında töre (örfi hukuk) devlet yönetiminde etkili olan anlayıştır; örfi hukuk yönetim, mali ve askeri işlerin düzenlendiği hukuk, eski Türklerdeki töredir.
- 04:52Türk Devlet Anlayışının Özellikleri
- Türk devlet anlayışında sosyal devlet anlayışı ön plana çıkar ve adalet önemlidir.
- Cihan hakimiyeti Türklerden gelirken, cihat İslam'dan gelir ve Türk devlet anlayışının birer parçasıdır.
- Türk devlet yönetiminde merkezde üçlü bir yapı vardır: hükümdar, saray yönetim yeri ve divanlar.
- 05:31Hükümdar Ünvanları ve Sembolleri
- Hükümdar unvanları arasında han, hakan, ilik, karasu, şah, padişah, melik, emir gibi ünvanlar bulunur; bunların içinde han, hakan, ilik, kara gibi ünvanlar İslam öncesinden gelen ünvanlardır.
- Sultan ilk Gazneli Mahmut tarafından kullanılmış, padişah ise ilk Gazneliler'de Alp Tigin'den itibaren görülmüştür.
- Hükümdarın sembolleri arasında hilal, tıraz, hutbe, menşur, çetre gibi İslam geleneğinden gelen semboller ve para, mühür, ferman gibi dönemin şartları gereği oluşan semboller bulunmaktadır.
- 07:31Saray ve Görevliler
- Saray hükümdarın evi, yönetim yeri ve eğitim yeri olarak hizmet vermiştir; burada devlet adamı, memur ve asker yetiştirilmiştir.
- Sarayda önemli görevliler arasında hacı (padişahın özel kalemi), aptal (hükümdarın içeceklerinden sorumlu), has emiri (güvenlikten sorumlu), can camekan (elbiselerinden sorumlu) ve çarşı gir (yiyeceklerinden sorumlu) bulunmaktadır.
- Vezir ve hazinecibaşı gibi maliye bakanı gibi kişiler saray görevlileri değildir.
- 10:07Divanlar
- Divanlar Türk-İslam devletlerinde kurultay'ın yerini almıştır.
- Divanlar danışma kuruludur, günümüz manasında seçimle meydana gelen demokratik birer meclis değildir.
- Divanlar eşittir hükümettir ve devlet yönetiminin yapıldığı yerdir; en tepesinde saltanat divanı (büyük divan) bulunmaktadır.
- 10:48Türk İslam Devletlerinde Yönetim Kurumları
- Gaznelilerde divan-ı vezaret, Büyük Selçuklular'da divan-ı saltanat olarak bilinen vezir başkanlığında toplanan divan, niyabet-i saltanat divanı ise hükümdar merkezde olmadığında vekilinin başkanlığında toplanan divandır.
- Divan-ı tuğra (divan-ı insaat), iç ve dış yazışmalardan sorumlu; divan-ı arz, askeri işlerden sorumlu; divan-ı israf, denetim divanı; divan-ı istifa, mali işlerden sorumlu divan olarak görev yapar.
- Divan-ı berid posta işleri ve haberleşme işleriyle ilgilenirken, divan-ı mezalim sultan'ın başkanlığında toplanan yüce divandır.
- 12:21Merkez Yönetiminde Önemli Kavramlar
- Hutbe okutulduğunda, birinin adına okutuluyorsa ona bağlı olduğu, kendi adını okutuluyorsa bağımsızlığını ilan ettiği anlaşılır.
- Divan-ı vezaret, vezirlerin kendi haklarını ve divan toplayacak kadar yetkiye sahip olduğunu gösterir.
- Atabeylik, Türk İslam devlet anlayışında Selçuklulardan itibaren Nizamülmülk'ten itibaren doğan bir kavramdır ve şehzade hocaları olarak görev yapar.
- 13:38Atabeylik ve Kılıç Hakkı
- Büyük Selçuklular'da atabey uygulaması ciddi sorunlara sebep olur çünkü atabeyler, hocası oldukları melikleri saf dışı bırakarak bağımsızlığını ilan edebilirler.
- Osmanlı, atabeylik sorununu çözmek için şehzadeleri hep küçük eyaletlere, sancaklarda görevlendirmiştir.
- Kılıç hakkı, bir yeri ele geçirirsen orası senin kılıç hakkındır prensibidir ve Malazgirt Savaşı'ndan sonra Alparslan'ın Anadolu'yu fethetme emrini hızlandırmıştır.
- 15:41Taşra Teşkilatı
- Türk İslam devletlerinde genelde eyalet sistemi görülür; melikler vali olabilir veya merkezden tayin edilen valiye şöhne denir.
- Eyaletin başında amir (mali işlerden sorumlu), savar (askeri görevliler), kadı (yargı işleri), muhtesip (belediye işleri) ve ulak (posta işleri) gibi görevliler bulunur.
- Taşra görevlileri ile merkez görevlileri arasında ayrım yapılır; vezir, müstefi ve emirü'l-arz gibi kişiler merkez yönetiminde görev yapar.
- 16:58Türk İslam Devletlerinde Ordu
- Türk İslam devletlerinde donanma ilk olarak Anadolu Selçukluları'nda, beylik olarak ise Çaka Beyliği'nde başlar.
- Türk İslam devletlerinde merkez ordusu (hassa ordusu) ve taşra ordusu (ikta sipahiler, Türkmenler, eyalet kuvvetleri ve bağlı devlet beylik askerleri) olmak üzere ikili bir yapı vardır.
- Büyük Selçuklulardan itibaren askerlik sisteminde mancınıkçılar, lağımcılar, neftçiler, gürcüler, okçular ve mızrakçılar gibi uzman sınıflar görülür.
- 19:17Türk İslam Ordularının Özellikleri
- Fil ordusunda özellikle fil kullanan Türk İslam devletleri Gazneliler ve Timur Devleti'dir; bu durumun temel sebebi coğrafi konumdur.
- Türk İslam ordularında gönüllü birlikler büyük kısmını oluşturur; bunun temel sebebi gaza ve cihat anlayışıdır.
- Gazneli Mahmud'un Hindistan seferindeki ordularında gönüllülerden oluşan birlikler neredeyse üçte birini oluşturur.
- 21:26Türk İslam Toplumunda Hukuk ve Sosyal Yapı
- Türk İslam devletlerinde toplum aşılmaz duvarlarla ayrılmış değildir, görev ayrımı vardır (yönetenler-yönetilenler).
- Yönetilenler, gösterdikleri başarıyla yöneten grubuna geçebilir, bu eşitlik ve sınıflı toplum yapısının olmadığını gösterir.
- Türk İslam topluluklarında tek eşlilik hakimdir, sosyal devlet anlayışı ve dayanışma güçlüdür.
- 22:24Sosyal Devlet Anlayışı
- Vakıf anlayışı, imaret, aşevi, taphane, misafirhane, hastane, köprü, sebil ve çeşme gibi topluma hizmet amaçlı yapılar sosyal devlet anlayışını gösterir.
- Bu tür sorularda topluma hizmet amacı devletin topluma hizmeti unsurları varsa, bunlar sosyal devlet anlayışını kanıtlar.
- 23:07Hukuk Sistemi
- Hukukta şeri hukuk ve örfi hukuk ayrımı vardır; örfi hukuk eski Türklerdeki töre ve yönetim, askeriye, mali işlerde kullanılmıştır.
- Şeri hukuk toplum hayatında (miras, evlilik, ticari hayat) geçerli olup, başında kadı kudat vardır ve Selçuklular'da başkadı Bağdat'ta otururdu.
- Örfi hukukun başında emirdat vardır ve Anadolu Selçuklularında kadı eşk vardır.
- 24:17Divan-ı Mezalim
- Divan-ı Mezalim, Sultan'ın başkanlığında yüce divan olup büyük davalara bakar, kadı kararlarına itirazlara bakar ve itiraz merceği görevi görür.
- Büyük vakıfların denetimi Divan-ı Mezalim'dedir ve görevini yapmayan belediye işlerini yapmamış muhtesip veya valiyi buraya şikayet edebilirsiniz.
- Halkın doğrudan Divan-ı Mezalime başvurabilmesi, sosyal devlet ve adalet anlayışının varlığını gösterir.
- 25:42Toprak Sistemi
- Toprak sisteminde mülk topraklar (kişilere özel ama büyük tarlalar değil), miri topraklar (devlet arazisi, iddiaya ve vakıf topraklara ayrılır) ve has topraklar (hükümdar ve ailesinin toprakları) vardır.
- İda sistemi, Türk İslam devletlerinde asker yetiştirmek için uygulanmış bir sistemdir ve gelirlerinden devlet memurları ve askerler maaşlarını alır, kalan parayla sipahi yetiştirirler.
- İda sahipleri köylülere toprağa bağlı tutma, topraktan nöç edenleri geri getirme gibi haklara sahiptir ancak yargılama hakkı yoktur, bu hak kadıda aittir.
- 29:24Ekonomi
- Ekonomide temel vergiler öşür (müslümanlardan alınan ürün vergisi), haraç (gayrimüslimlerden alınan ürün vergisi) ve cizye (gayrimüslimlerden alınan askerlik bedel vergisi)dir.
- Gayrimüslimler askerlik yapmaz, bu Osmanlı'da da böyledir ve onlardan askerlik çağına gelenlerden vergi alınır.
- 29:56Cizye Vergisi
- Cizye, askerlik çağına gelmişlerden alınır, çocuklardan, kadınlardan, yaşlılardan ve devlet hizmetinde çalışanlardan alınmaz.
- Cizye, Türk-Islam devletlerinde kırkta bir zenginlik vergisidir ve devlet bunları toplayıp halka dağıtır.
- 31:01Türk-Islam Devletlerinin Temel Yapısı
- Türk-Islam devletlerinin temel yapısında konargöçer köylüler, tarım faaliyetiyle; köylüler, tarım faaliyetiyle; şehirliler, ticaret ve zanaat faaliyetiyle yaşar.
- Tarım hayatının canlılığından iddaa sistemi sorumludur ve bu sistem göçebe Oğuzların yerleşikliğe geçmesini kolaylaştırmıştır.
- Şehir hayatının canlılığından ve düzenlenmesinden fütüvvet (Anadolu Selçukluları'nda ahilik, Osmanlı'da lonca) teşkilatı sorumludur.
- 31:53Fütüvvet Teşkilatı ve Ekonomik Yapı
- Fütüvvet teşkilatı, şehir hayatında bugünkü meslek odaları gibi esnafların dayanışma birlikleridir.
- Baharat yolu Mısır ve Hindistan'a, ipek yolu ise Türkistan, Orta Asya ve İran coğrafyasına hakim olan devletlerin faydalanabileceği önemli ticaret yollarıdır.
- Gaznelilerin zenginliğinin temel sebebi Hint seferleridir; Gazneli Mahmut on yedi sefer Hindistan'a yapmıştır.
- 33:19Para Birimleri ve Ticaret Kurumları
- Bu dönemde dinar (altın para) ve dirhem (gümüş para) gibi İslam para birimleri kullanılmıştır.
- Kervansaray (Karahanlılar'da ribat han), kapan (İstanbul'daki Unkapan'dan esinlenen toptan satış yerleri) ve aras (üstü açık çarşılar) ticareti canlandıran kurumlardır.
- İmaret, ticaretle ilgisi olmayan bir kurumdur.