Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Türk anayasa tarihi dersidir. Eğitimci, öğrencilere hitap ederek Türk tarihindeki önemli anayasa değişikliklerini kronolojik olarak anlatmaktadır.
- Video, Türk anayasa tarihini üç ana bölümde ele almaktadır: İlk bölümde 1876 Kanuni Esasi, 1921 Teşkilat-ı Esasiye ve 1924 Anayasası incelenmektedir. İkinci bölümde 1945'te kurulan Milli Kalkınma Partisi, 1946'da kurulan Demokrat Parti, 1950 seçimleri ve 27 Mayıs 1960 darbesi anlatılmaktadır. Son bölümde ise 12 Eylül 1980 darbesi ve 1982 Anayasası'nın özellikleri detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- Video, sınavlarda çıkabilecek önemli bilgileri vurgulayarak öğrencilere yardımcı olmayı amaçlamakta ve 1982 Anayasası'nın temel ilkelerini (Atatürk ilke ve inkılapları, milli egemenlik, anayasa ve hukukun üstünlüğü, kuvvetler ayrılığı, sosyal adalet, laiklik) detaylı şekilde ele almaktadır.
- 00:05Anayasa Tarihi Giriş
- Anayasa tarihi, Türk anayasacılığının gelişimini gösteren bir süreçtir.
- Anayasacılık yolunda atılan adımlar arasında Senedi İttifak (1788), Tanzimat Fermanı (1839) ve Islahat Fermanı (1856) bulunmaktadır.
- Türk tarihinde kullanılan anayasalar; 1876 Kanuni Esasi, 1921 Teşkilat-ı Esasiye, 1924 Anayasa, 1961 Anayasa ve halihazırda kullanılan 1982 Anayasa'dır.
- 01:411876 Kanuni Esasi
- 1876 Kanuni Esasi, ilk Osmanlı ve ilk Türk anayasası olarak kabul edilir ve birinci meşrutiyetin ilanıyla birlikte yürürlüğe girmiştir.
- Bu anayasa ile monarşi sistemi yıkılıp yerine meşruti monarşi kurulmuş, Padişahın sınırsız yetkileri sınırlanmış ve Meclis-i Umumi adında bir parlamento açılmıştır.
- Meclis-i Umumi'de bir tarafında Padişah tarafından seçilen Meclis-i Ayan, diğer tarafında halkın temsilcileri olan Meclis-i Mebusan bulunmaktaydı.
- 03:381921 Teşkilat-ı Esasiye
- 1921 Teşkilat-ı Esasiye, ikinci meşrutiyet döneminde, 20 Ocak 1921'de yürürlüğe girmiştir.
- Bu anayasa, milli mücadele dönemi anayasası olarak bilinir ve ikili anayasal süreç yaşanmıştır.
- 1921 anayasası çerçeveli ve yumuşak bir yapıya sahiptir, meclis hükümet sistemini benimsemiştir ve ilk kez milli egemenlik ilkesi bu anayasada yer almıştır.
- 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet ilan edildiğinde, 1921 anayasası 23 değişimiyle güncellenmiştir.
- 06:051924 Anayasa
- Cumhuriyet ilanından sonra 1924 Anayasa kurulmuş, önceki anayasalar kaldırılmıştır.
- Bu anayasa, Türkiye'nin bir cumhuriyet olduğu ve bunun asla değiştirilemeyeceği ilk maddesinde belirtilmiştir.
- 1924 anayasası, karma hükümet sistemi benimsemiş, kuvvetler birliği ve görevler ayrılığı prensiplerini taşımış, başkentin Ankara olduğu hükmü anayasal periyot olarak eklenmiştir.
- Bu anayasa, çoğulcu değil çoğunlukçu (antidemokrasi) bir yapıya sahiptir, tek parti yönetimi olan Cumhuriyet Halk Partisi'nin varlık gösterdiği dönemlerdir.
- 08:251924 Anayasasının Değişimleri
- 1928 yılında 1924 anayasasında "Devletin resmi dini İslam'dır" ibaresi kaldırılmış, laikliğin temelleri atılmıştır.
- 1934 yılında kadınlara tam anlamıyla seçme ve seçilme hakkı verilmiştir.
- 1937 yılında Atatürk'ün ilkeleri (cumhuriyetçilik, milliyetçilik, devletçilik, halkçılık, laiklik ve inkılapçılık) anayasaya eklenmiştir.
- 10:29Türkiye'de Parti Sisteminin Gelişimi
- Halk arasında bunalımlar arttıkça başka partilerin kurulması talepleri yükseldi, ancak ilk kurulan Milli Kalkınma Partisi 1946 seçimlerinde boy gösteremedi.
- 1946 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi tek başına boy göstermesi beklenirken, halkın taleplerine kulak veren Demokrat Parti kuruldu ve seçimlerde varlığını açıkladı.
- 1946 seçimlerinde çok partili sistem ve tek dereceli seçim sistemi uygulandı, böylece halk doğrudan yöneticiyi seçebilme imkanı elde etti.
- 12:30Demokrat Parti'nin Seçim Deneyimleri
- 1946 seçimlerinde Demokrat Parti halkın büyük kısmını arkasına alsa da açık oy, gizli sayım sistemi nedeniyle kazanamadı.
- 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'nin gizli oy ve açık sayım isteği kabul edildi ve "beyaz devrim" olarak adlandırılan bu seçimlerde Demokrat Parti öne geçti.
- Demokrat Parti liderliği soyunmuş olsa da, ilerleyen süreçlerde tarımda makineleşme ciddi ekonomik sıkıntılara ve işsizliğe yol açtı.
- 14:521960 Askeri İhtilali
- 27 Mayıs 1960 Cuma günü, Alparslan Türkeş'in radyoda yaptığı açıklamayla askeri bir ihtilal gerçekleşti.
- İhtilal sonrası başbakan Adnan Menderes ve Cumhurbaşkanı Celal Bayar ile birçok lider tutuklanarak Yassıada'ya götürüldü.
- Yassıada'da yaklaşık bir yıla yakın süren yargılama sonucunda Adnan Menderes ve iki bakan idam edildi.
- 17:341961 Anayasası
- 1960 darbesinin ardından sükuneti sağlamak ve yeni bir yapı oluşturmak için 1961 Anayasası kuruldu, bu Türkiye'nin ilk kez askeri ihtilal ile kurulmuş anayasasıydı.
- 1961 Anayasası, askeri bir ihtilal gerçekleştirip katı bir sistem oluştururken aynı zamanda en özgürlükçü anayasa olarak biliniyor.
- Bu anayasadaki önemli değişiklikler arasında kuvvetler ayrıldı ilkesi, anayasamızın başlangıç metni, insan haklarına yer verme, sosyal devlet anlayışı ve anayasa mahkemesinin kurulması bulunuyor.
- 19:331961 Anayasasının Değişiklikleri
- 1961 Anayasası'nda tanınan özgürlükler, devletin milleti ve ülkesi ile bölünmez bütünlüğünü bozmaya çalışanlar nedeniyle 1971 ve 1973 yıllarında değişikliklere gidildi.
- Temel hak ve hürriyetlerde ciddi sınırlamalar getirildi, TRT'nin özerkliği kaldırıldı ve üniversitelerde daraltmalar yapıldı.
- Bu dönemde KYK'lar, DGM'ler ve AIM'ler kuruldu, ancak sonraki yıllarda bu kurumlar çeşitli anayasal değişikliklerle hayatımızdan çıktı.
- 20:501980'lerde Türkiye'de Siyasi Çatışmalar
- 1980'lerde Türkiye'de sağ ve solcular arasında çatışmalar başlamış, meclis cumhurbaşkanı seçememesi ülke içinde kaos yaratmış ve ciddi katliamlar yaşanmıştır.
- 12 Eylül 1980 sabahı Türkiye'de darbe gerçekleşmiş, darbenin başında Kenan Evren ve yönetimi bulunmuştur.
- Darbe sonrası halk sokağa çıkma ve haber alamamış, 300 gün boyunca gazetelere ilan verilememiş, binlerce insan yargılanmış ve idam kararları verilmiştir.
- 22:191982 Anayasası'nın Kuruluşu
- 1961 anayasası askeri darbe ile kaldırılmış, yerine 1982 anayasası kurulmuştur ve bu anayasa şu an kullanılmaktadır.
- 1982 anayasası, en sert anayasa modelidir çünkü değişmez madde sayısı diğer anayaslara göre fazladır ve ilk üç madde değişmezdir.
- Bu anayasa toplam 177 asıl madde ve geçici maddeler barındırmaktadır, cumhurbaşkanına anayasa ile ilgili kanunları halk oyuna sunma yetkisi verilmiş ve yürütme organı güçlendirilmiştir.
- 24:291982 Anayasası'nın Özellikleri
- 1982 anayasası başlangıç metni ve yedi kısımdan oluşmaktadır, başlangıç kısmındaki ilkeler ve yedinci kısmın ilk kısmı olan genel esaslar kısmına vurgu yapılmaktadır.
- Anayasada "12 Eylül 1980 ihtilali meşruluğu" ifadesi ilk oluşturulduğunda yer almış ancak 2007 yılında anayasal değişime giderken kaldırılmıştır.
- Anayasa başlangıç metninde Atatürk ilke ve inkılapları, anayasa ve hukukun üstünlüğü, kuvvetler ayrılığı, sosyal adalet, eşitlik, laiklik gibi değerler vurgulanmaktadır.