Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, TRT Türk Ekranları'nın "Günaydın, Hayat Başlıyor" programının bir bölümüdür. Programda çocuk ve ergen psikiyatristi Prof. Dr. Cem Gökçen, permakültür tasarımcısı Elif Çatık Kaş, şef Uğur Ozan Güneş, Maarif Europe Köln Eğitim Koordinatörü Zehra Nur Aslan ve Viyana'da psikolojik danışman ve pedagog Zeynep Elibol gibi konuklar yer almaktadır.
- Program üç ana bölümden oluşmaktadır: İlk bölümde çocuklarda dikkat eksikliği, disleksi ve öğrenme güçlükleri konuları ele alınmakta, ikinci bölümde şehirde bitki yetiştirmenin püf noktaları, kompost yapımı ve permakültür hakkında bilgiler verilmekte, üçüncü bölümde ise şef Uğur Ozan Güneş, beyaz lahana ve Brüksel lahanasından yapılan pratik ve lezzetli tarifler hazırlamaktadır.
- Programda çocuklarda akademik başarı, öğrenme güçlüklerinin erken teşhis ve tedavi yöntemleri, Milli Eğitim Bakanlığı'nın bu çocuklara yönelik destekleri, toprak sağlığı, kompost yapımı ve çocukların doğa ile etkileşimlerinin gelişimlerindeki önemi gibi konular detaylı olarak ele alınmaktadır. Özellikle bokashi kompostu yöntemi ve Brüksel lahana tarifleri adım adım gösterilmektedir.
- 00:33Programın İçeriği
- Programda çocuk dikkat eksikliği ve disleksi konusu ele alınacak.
- Şehirde bitki yetiştirmenin püf noktaları ve permakültür hakkında bilgi verilecek.
- Mutfağında beyaz lahana ve Brüksel lahanasından lezzetli tarifler sunulacak.
- 02:45Mutfağımızda Lahanadan Lazanya
- Şef Uğur Ozan Güneş, beyaz lahana ve Brüksel lahanasından iki farklı yemek yapacak.
- Lahanadan yapılan bu tarif, lahana dolması ve lazanya arasında bir uyarlama olarak tanımlanıyor.
- Yemeğin kat kat yapısı arasında kıymalı harç ve beşamel sos bulunacak.
- 03:52Beşamel Sosun Hazırlanışı
- Beşamel sos için önce tereyağı eritiliyor, üzerine un eklenerek kavruluyor.
- Süt eklenerek sos kıvam alıyor ve defne yaprağıyla demlenmiş süt kullanılıyor.
- Beşamel sos, yemeğin lazanya benzeri bir tadı veriyor.
- 05:14Lahananın Hazırlanması
- Lahana kış sebzesi olup, kök kısmı çıkarılmadan yaprakları açmak zorlaşır.
- Lahana yapraklarını rahat açmak için kök kısmı oyarak çıkarılıp buzluğa atılıp 24-48 saat bekletilebilir.
- Alternatif olarak lahana ortadan ikiye bölünüp kaynar suya pişirilebilir.
- 08:27Yemeğin Tamamlanması
- Fırın kabına lahana yaprakları yayılıp aralarına kıymalı harç dolduruluyor.
- Yemeğin 2-3 katı yapılıyor ve üzerine beşamel sos ve kaşar peyniri serpiliyor.
- Yemek 180-200 derecede yaklaşık 35 dakika fırında pişiriliyor.
- 10:09Çocukların Akademik Başarısı ve Ruh Sağlığı
- Dikkat eksikliği, disleksi ve algılama güçlüğü gibi sorunlar çocuklarda farklı belirtilere sahiptir ve birbirinden ayırt edilmelidir.
- Çocuk ve ergen psikiyatristi Prof. Dr. Cem Gökçen, çocukların akademik başarısı, mutluluğu ve ruh sağlığı konularında bilgi vermektedir.
- Akademik başarı sadece renk ve sayı öğretmekten ibaret değildir, aynı zamanda planlama, organize etme ve sorumluluk duygusu gibi becerileri de içerir.
- 12:27Başarıyı Etkileyen Faktörler
- Çocukların başarısını etkileyen faktörler arasında zeka yanı sıra organize olma, sebat ve bir işi başlattıktan sonra sürdürme becerileri de bulunmaktadır.
- Sebat, bir konu üzerinde devamlı çalışabilmek ve başarısız olsa bile tekrar tekrar deneyebilmek, zekadan daha fazla başarıyı yordayan bir faktördür.
- Çocuklara küçük sorumluluklar vererek akademik başarı ve hayattaki diğer alanlardaki başarısını iyi yönde etkilemek mümkündür.
- 13:36Ders Başarısızlığının Nedenleri
- Ders başarısızlığının nedenleri arasında algılama kapasitesinin düşük olması, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve disleksi gibi öğrenme bozuklukları bulunmaktadır.
- Türkiye'de dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu yaklaşık yüzde on oranında görülmektedir.
- Eğitimin yeterince iyi verilememesi, pandemi gibi durumlarda online eğitimler, eğitimin düzenli olmaması ve öğretmenlerin sık değişmesi de akademik başarıyı etkileyebilir.
- 14:32Disleksi ve Tanı
- Disleksi tanısı çok zor konan bir bozukluk olup, çocuk psikiyatristleri çocuğu izleyerek, öğretmenleriyle iletişim kurarak ve testler sonucu koyarlar.
- Disleksi, özellikle anaokul ve ilkokulda yönleri, renkleri ve şekilleri zor öğrenme, BLD'yi ve MLN'yi karıştırma gibi belirtilere sahiptir.
- Disleksi olan çocuklar okurken eksik okuma, yanlış okuma, satır aralarını tutturamama ve okuduklarını anlayamama gibi sorunlar yaşayabilirler.
- 16:03Uzman Yardımı
- Çocukların ders başarısı sorunları yaşayacakları zaman mutlaka bir çocuk ergen psikiyatristi görmeleri gerekir.
- Çocukları başkasıyla karşılaştırmamak önemlidir, çünkü her çocuk farklı gelişim hızlarına sahiptir.
- Okuma konusunda ilkokul birinci sınıfın bir dönemi geçtikten sonra hala sorun varsa uzmana başvurulmalıdır.
- 16:42Dikkat Eksikliği ve Yürütücü İşlevler
- Dikkat eksikliği, aslında "dikkatin uygunsuzluğu" olarak adlandırılır ve yürütücü işlevlerle ilgili bir bozukluktur.
- Dikkat, bir işi planlamak, başlatmak ve sürdürmek gibi yürütücü işlevleri içerir.
- Dikkatin dağılması, sürdürülmesi ve işin sonlandırılmasında problem yaşanabilir.
- 18:03Dikkat Eksikliğinin Tanımlanması
- Her çocuğun dikkatsiz olması normaldir, ancak tanı için "çoğu zaman" dikkatsiz olması ve hayatının büyük kısmında bununla ilgili sorun yaşaması gereklidir.
- Dikkat eksikliği tanısı koymak için bozulma kriterleri önemlidir; dikkat eksikliğinin ders başarısını düşürmesi, çok kaza geçirmesine sebep olması gibi.
- Dikkat eksikliği her bireyde bulunabilir, özellikle günümüzde yaygınlaşmıştır.
- 19:18Dikkat Eksikliği ve Sınav Kaygısı
- Dikkat eksikliği ve sınav kaygısı birbirleriyle paralel gider; dikkat problemi kaygıya da sebep olabilir.
- Sınav kaygısı diye polikliniklere başvuran çocukların yarısında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu görülmüş.
- Dikkat eksikliği tedavi edildikten sonra hala kaygı varsa, kaygıya yönelik terapi veya ilaç tedavisi düzenlenmesi gerekebilir.
- 20:27Okul Öncesi Eğitim ve Çocuk Gelişimi
- Okul öncesi eğitim çocuklar için dünyaya açılan farklı bir göz olup, psikososyal gelişimlerinin daha sağlıklı ilerlemesine yardımcı olur.
- Okul öncesi eğitimle çocuklar ilkokula alışkanlık kazanır, motor becerilerini, iletişim ve dil becerilerini geliştirir.
- Küçük yaştaki çocuklar için oyunsuz eğitimi düşünmek mümkün değildir, oyun becerileri geliştirmek için önemlidir.
- 22:44Okul Öncesi Eğitim Uygulamaları
- Okul öncesi eğitime hazırlama kursları ve oyun grupları bulunmaktadır.
- Çift dilli eğitim imkanı sunulmaktadır; bir öğretmen Türkçe, diğer öğretmen ise Almanca ile etkileşim kurmaktadır.
- Tüm duyulara hitap eden etkinlikler organize edilmekte, hareket oyunları ve dokunma oyunları ile çocukların farklı becerileri geliştirilmektedir.
- 25:26Akademik Başarı ve Dil Öğrenimi
- Yurt dışında yaşayan çocukların o ülkenin dilini iyi şekilde konuşabilmeleri gerekmektedir.
- Dil öğrenimi bebeklikten itibaren başlanabilir, çünkü okula başlandığında orada konuşulan dil kullanılacaktır.
- Almanya'da yaşayan bir çocuğun Almanca'ya çok daha hakim olması önemlidir, ancak Türkçe de öğrenmesi sakınca değildir.
- 26:47Öğrenme Zorlukları ve Destek Sistemi
- Disleksi olan çocuklara Türkçe ve Almanca dil desteği sağlanıyor, öğretmenler özel çalışmalar yapıyor ve dil oyunları, şarkılar ve hareket oyunları ile dil engelini aşmaya çalışıyor.
- İlkokulda takviye dersleri ve ev ödevi destek dersleri bulunuyor, zorluk çeken öğrenciler bu derslere başvurabiliyor.
- Eğitimde farklılaştırma önem kazanıyor, öğretmenler çocuklara özel eğitim yöntemleri uyguluyor ve zorlandıkları konularda yardımcı olmaya çalışıyor.
- 28:18Ailelere Tavsiyeler
- Öğrenme zorluğu çeken çocukların aileleri için çok hassas bir süreç, önce velilerin sakinleştirilmesi ve endişelerinin alınıp, her çocuğun özel olduğunu hatırlatılması gerekiyor.
- Velilerle takip süreci başlatılmalı, evde ve okulda çocuk takip edilmeli ve gerekli desteği bulmalı.
- Uzman yerlere yönlendirme yapılmalı; bu logo pedi, ergoterapi, erken teşvik ve psikolojik danışmanlık olabilir.
- 29:37Erken Destek Önemi
- Dikkat eksikliği ve disleksi gibi belirtileri erken dönemde fark edip destek alınması çok önemli.
- İlkokul 1'de okuma yazma süreci çok önemli çünkü daha sonra yapılan tüm akademik işlevler bu üzerine kuruluyor.
- "Zamanla geçer, büyüdükçe düzelir" gibi tabirler tedavinin önündeki en büyük engeller, doğru bir şekilde başlamak gerekiyor.
- 31:11Disleksi ve Dikkat Eksikliği İlişkisi
- Disleksi ile ilgili sorunlar, özellikle derslere geç kalmak gibi durumlar, dikkat eksikliği ile ilişkilidir.
- Disleksi durumunda mutlaka çocuk ergen psikiyatristine başvurulmalı, çünkü dikkati toplandığında disleksi belirtileri ciddi miktarda azalabiliyor.
- Öğrenme bozukluklarında görme problemi de olabilir, özellikle pandemi sonrası çocuklarda görme bozuklukları artmış durumda.
- 33:03Tedavi ve Destek Süreci
- Sadece ailelere değil, öğretmenlere de önemli bir görev düşüyor; çocuklarda sorun olduğunu fark edip ailelere bildirmeleri gerekiyor.
- Öğretmenler, aileler ve doktorlar iş birliği içinde çözüm bulmalı, tedavi sürecinde herkesin rolü önemlidir.
- Aileler ilaç tedavisine karşı korkabilir, ancak tedaviler güvenli olup yan etki yoktur, doktor kontrolünde kullanılmalı.
- 35:22Psikiyatriste Başvuru ve Genel Tavsiyeler
- Psikiyatriste başvurulması gereken durumlar: akademik başarıda geri kalmak veya çok fazla eforla ilerlemek.
- Akademik başarı sadece akademik başarı olarak kalmaz, arkadaş ilişkilerini, özgüvenini ve kendini ifade etmesini etkiler.
- Çocuklara sadece akademik değil, spor, hobi gibi hayatın farklı alanlarını da desteklemek önemlidir, hiçbirini zorlamadan o gemiyi yürütmesini sağlaması istenir.
- 36:55Öğrenme Zorluklarının Tanımlanması
- Algılama güçlüğü, dikkat eksikliği ve disleksi gibi öğrenme zorluklarının tanımlanması için öncelikle çocuğun zeka testi yapılması gerekiyor.
- Zeka tek bir faktör değil, farklı kapasiteleri içerir ve her çocuk doktor, hakim veya mühendis olmak zorunda değil.
- Zeka testi, çocuğun kapasitesini ve beklentileri anlamak için yapılır, bu kapasite ile orantısız ders başarısızlığı varsa testler uygulanabilir.
- 39:49Öğrenme Zorluklarının Tedavisi
- Öğrenme zorlukları tespit edildiğinde eğitim desteği sunulur, Avrupa'da logopedistler, Türkiye'de ise özel eğitim öğretmenleri bu konuda faaliyet gösterir.
- Milli Eğitim Bakanlığı, öğrenme zorluğu tespit edilen çocuklara okul çıkışında özel dersler programlar.
- Eğitim desteği dışında gerekirse terapi veya ilaç desteği de uygulanabilir.
- 41:17Brüksel Lahana Tarifi
- Brüksel lahanası önce haşlanıp soğuk suya atılarak pişmesi durdurulur, sonra ortadan ikiye bölünür.
- Brüksel lahana Avrupa'da çok tüketilir, Türkiye'de az tüketilmesine rağmen tadı yüksek ve tane oranı yüksek bir ürün.
- Lahana tereyağında kavrulur, sarımsak aroması eklenir ve ardından zeytinyağı, limon suyu, bal ve balzamik sirke karışımı ile servis edilir.
- 46:28Brüksel Lahanası Pişirme
- Brüksel lahanası için sos hazırlanıyor: bal, balzamik sirke, limon, zeytinyağı, tuz, karabiber ve taze kekik kullanılıyor.
- Pastırmalar jülyen kesim şeklinde, biraz daha kalın kesilerek brüksel lahanası ile birlikte pişirilecek.
- Brüksel lahanası önce pişirilip renk alana kadar bekletiliyor, sonra pastırmalar eklenerek birlikte servis ediliyor.
- 47:39Permakültür Tasarımcısı Elif Çatıkkaş ile Toprak Hakkında Sohbet
- Permakültür tasarımcısı Elif Çatıkkaş, toprağın değerini ve şehirde bitki yetiştirmenin mümkün olup olmadığını konuşturuyor.
- Toprak, sadece cansız minerallerden oluşan değil, canlı, yaşayan ve bereketi getiren bir ekosistem olarak tanımlanıyor.
- Toprak kaybı, erozyon, şehirleşme ve tarımda kullanılan ilaçlarla gerçekleşiyor, bu nedenle toprağa canlı tutmak için alternatif yetiştirme pratikleri gerekiyor.
- 53:09Çocuklara Toprak Duygusu Etkinlikleri
- Çocukların çoğu meyve sebzelerin ağaçtan veya bitkilerden koparılıp mutfağa geldiğini bilmiyor, marketten geldiğini düşünüyorlar.
- Çocuklara toprak duygusu kazandırmak için şehirde bile doğayı fark etmeleri için "safari gözle" bakmaları öneriliyor.
- Tohum topu yapma, çim adam yapma, teraryum yaparak su döngüsünü anlatma, toprak testi yapma ve yağmur ölçer yapma gibi aktiviteler öneriliyor.
- 58:39Kompost Yapımı ve Çocuklarla Çalışma
- Kompost yapımı birkaç yöntemle yapılabilir, bunlardan biri solucan kompostudur.
- Çocuklar ilk başta solucanlarla ilgili endişe edebilir, ancak zamanla onlara ilgi duymaya başlarlar.
- Ailelerin de bu tür aktivitelerde rolü önemlidir; ailelerin izin vermesi çocuklarının toprak, tohum ve solucanlarla rahatlıkla çalışmasını sağlar.
- 1:00:01Çocuklarla Toprak Çalışmaları
- Çocuklar toprakla ilgili çalışmalarda ilgisizlik göstermezler, en büyük sorun zaman yetersizliğidir.
- Çocuklar topraktan geldiklerini fark ederler ve yargıları oluşmadığı için deneysel konularda daha meraklıdırlar.
- Toprakla ilgili çalışmaları çocuklarla yapmak keyifli ve verimli sonuçlar verir.
- 1:01:14Viyana'dan Zeynep Elibol'un Görüşleri
- Zeynep Elibol, Viyana'da sağlık meslek lisesi müdürü ve psikolojik danışman olarak çalışmaktadır.
- Gençlerle çalışırken, çocukların çocukluklarında toprakla ilgili deneyimler yaşamış olmalarının etkisini fark ederler.
- Bazı gençlerin kelebek, sinek, arı veya kuşlardan korkmaları, çocukluklarında toprakla ilgili deneyimler yaşamamalarının sonucudur.
- 1:02:52El Becerilerinin Önemi
- Her insan doğum itibariyle beyninde yüz milyar nöron ve her nöronun bin bağlantısı vardır.
- Çocukların ince motorik becerilerini geliştirmeleri için el ve parmaklarıyla deneyimler yaşamaları gerekir.
- Çocukların beyninin gelişmesi için sadece hayal etmek yeterli değildir, beş duyularıyla yaşamaları ve deneyimler edinmeleri gerekir.
- 1:05:01Çocukların Merakı ve Toprakla İlişkisi
- Ellerimiz beynimizin uzantısıdır ve merak, insanın doğasında olan bir güdüdür.
- Çocuklar merak eder, dokunmak, koklamak ve tadmak isteyerek beyinlerine sürekli input alırlar.
- Çocuklar toprakla ilgili çalışmaları yaptıklarında bir sonuç görürler ve bu başarı, beynimizde sevinç ve mutluluk hormonu salgılanmasını sağlar.
- 1:07:30Toprakla İlişkinin Bilimsel Açıklaması
- Toprakla temas, toprağın içindeki mikro ölçekteki canlı sayesinde mutluluk hormonunu tetikler.
- Toprakla topraklanmanın arkasında bilimsel bir açıklama vardır.
- Çocuklar doğanın gerçeklerini görmek ve deneyimlemek isteyen doğal canlılardır, ancak bazen velilerin yasakları onların ilgisini daha da artırabilir.
- 1:10:12Toprak Sağlığı ve Zehirsiz Tarım
- Toprak sağlığı için zararlı olmayan yöntemlerle bitki yetiştirme mümkün ve başarılı sonuçlar alınabilir.
- Küçük ölçekte (ev, bahçe, saksı) ve büyük ölçekte (tarım arazileri) zehirsiz tarım uygulanabilir.
- Toprağı sürmek (alt üst etmek) kısa süreli verimlilik sağlsa da uzun vadede toprağın canlılığı kaybedilir.
- 1:12:51Kompost ve Toprak Sağlığı
- Kompost, toprağı iyileştirmek ve canlılığını sürdürmek için kullanılan bir yöntemdir.
- Kompost toprağa koyulduğunda besleyiciliğini artırarak bitkilerin mineralleri daha kolay almasını sağlar.
- Kompost yapmanın birkaç yöntemi vardır, bugün bahsedilecek olan Bokashi kompostudur.
- 1:15:00Bokashi Kompostu
- Bokashi, Japonca'da "organik fermente madde" anlamına gelir ve çöplerin fermentasyonda geçirilmesiyle yapılır.
- Bokashi kompostu, gıdaya uyumlu, hava geçirmeyen bir kovaya atılabilecek bir yöntemdir.
- Bu yöntemde fermantasyon süreci sayesinde hücre zarları ayrılır ve mikro-makro elementlere ayrılacağından, soğan ve limon gibi atıklar kendi yapılarından çıkar.
- 1:17:47Bokashi Kompostu Uygulaması
- Bokashi kompostu yaparken kovanın içine süzgeç konulmalı ve suyun sistemden atılması sağlanmalıdır.
- Bu kompost yöntemi pişmiş, pişmemiş, hayvansal ve bitkisel atıklar için uygun olup, dengeli bir şekilde kullanılmalıdır.
- Bokashi kompostu özellikle tek yıllık sistemlerde (domates, biber gibi) daha başarılı sonuçlar verir.
- 1:19:17Laktobasil Bakterileri ile Turşulama Yöntemi
- Laktobasil bakterilerinden oluşan tuzsuz bir sıvı hazırlanarak atıklar turşulamaya tabi tutulur.
- Turşulama için lakte serum adı verilen bir sıvı kullanılır; bu sıvı sütle, pekmezle ve suyla yapılan basit bir karışım olup, Alman kadim turşusunun suyu (zur crowd) bire yüz oranında seyrelterek de kullanılabilir.
- Bu sıvı, turşulamaya yardımcı olur ve fermantasyon sürecini hızlandırır.
- 1:20:19Turşulama Süreci
- Atıklar bir kovaya konulur, altına süzgeç yerleştirilir ve laktobasil bakterilerinden yoğun olan turşulama sıvısı eklenir.
- Sıvının akmasını önlemek için gazete kağıdı parçaları veya doğal ahşap talaşı kullanılabilir.
- Kovayı sıkıştırarak hava almasını engelleyerek 15 gün bekletmek gerekir, bu süre sonunda hücre duvarları ayrılmış, ikinci aşamaya hazır bir turşu elde edilir.
- 1:21:34Kompost Oluşturma ve Kullanımı
- 15 gün bekletilen turşu, büyük bir saksıya veya bahçeye gömülerek toprağa dönüşür.
- Bu yöntem atıksız bir mutfağa ulaşma imkanı sağlar, ancak evlerden ziyade profesyonel mutfaklarda daha etkili uygulanabilir.
- Bazı işletmeler kompost oluşturarak kendi saksılarında biberiyesi, kekiği ve maydanozu yetiştirmektedir.
- 1:23:12Brüksel Lahanası Tarifi
- Pastırmalar küçük doğranıp tereyağında kavrulur, brüksel lahanaları suya bekletilip ikiye bölünür.
- Sarımsaklar renk alıncaya kadar kavrulup sos hazırlanır ve lahanalarla karıştırılır.
- Brüksel lahana, hamursuz bir lazanya tarifi olarak sunulur ve evlerde saksılarda yetiştirilebilir.
- 1:25:50Program Kapanışı
- Program sonlanırken, izleyicilere teşekkür edilir ve yeni bir yöntemden bahsedilmesi vurgulanır.
- Yarın program Türkiye saati ile 11:30'da TRT Türk ekranlarında yayınlanacaktır.