Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, akademik bir ortamda bir hoca ve öğrenciler arasında geçen, söylem çözümlemesi konusunu ele alan bir ders formatındadır. Videoda Hacettepe Üniversitesi Dilbilim Bölümü Araştırma Görevlisi Dr. Emel Gökpınar Kaya ve diğer akademisyenler (Mustafa, Arda, Miray gibi) yer almaktadır.
- Videoda söylem çözümlemesinin tanımı, teorik temelleri ve uygulamaları detaylı olarak ele alınmaktadır. Söylem çözümlemesinin sadece dil kullanımını değil, toplumsal pratikleri ve bilişsel yapıları da incelediği vurgulanmakta, "selamünaleyküm" gibi günlük iletişimdeki ifadeler üzerinden örnekler verilmektedir. Ayrıca, eleştirel söylem çözümlemesinin güvenlik, hukuk ve medya alanlarındaki uygulamaları da tartışılmaktadır.
- Videoda ayrıca pragmatik ile söylem çözümlemesinin farkları, metin temelli çalışma yöntemleri, veri toplama teknikleri ve farklı söylem kuramlarının (Flow, mode, van, fair claf) uygulamaları da ele alınmaktadır. Konuşmacılar, "vejeteryanların toplumsal dışlanması", "köylü kimliğinin medyada inşası" gibi toplumsal problemleri söylem çözümlemesi açısından analiz etmekte ve bu alanın Türkiye'deki durumu hakkında bilgiler vermektedir.
- 00:01Söylem Çözümlemesi Tanıtımı
- Hacettepe Üniversitesi Dilbilim Bölümü Araştırma Görevlisi Dr. Emel Gökpınar Kaya, söylem söyleşileri yapmak için konuk olarak davet edildi.
- Toplantıda sorular üzerinden sohbet ederek söylem çözümlemesi konusu ele alınacak.
- Konuşmacı, dil ve dil kullanımı arasındaki farkı açıklamaya başlıyor.
- 02:34Dil ve Dil Kullanımı Arasındaki Fark
- Dil, iletişime, zihinsel beceriye ve biyolojik donanıma bağlanan, anlamlar dünyası inşa eden bir araç olarak tanımlanabilir.
- Söylem çözümlemesi, dil kullanımının belli bir yönünü ele alır; yani dilin belli amaçlarla, katılımcılar tarafından, durum ve yere bağlı olarak kullanılması.
- Söylem çözümlemesi sadece dil kullanımını değil, söylemsel pratikleri (discorsive practices) çözümlenmesini içerir.
- 05:32Söylem Çözümlemesinin Geçmişi ve Geleceği
- Söylem çözümlemesi üç şekilde tanımlanır: dil kullanımının çalışılması, tümce seviyesinin ötesindeki dil kullanımı ve toplumsal pratiklerin ideolojik varsayımların dil üzerinden inşa edilen çalışılması.
- Konuşmacıya göre söylem çözümlemesinin geleceği, söylemsel pratiklerin çözümlenmesidir.
- Söylem çözümlemesi, sadece metinlerin ne içerdiğini incelemekten ziyade, söylemsel pratikleri ele almaktadır.
- 06:28Söylemsel Pratikler Örneği
- Selamlaşma ifadeleri (merhaba, ne haber, seyahat) toplumsal pratikler olarak örnek gösterildi.
- Konuşmacı, öğrencilerin "selamünaleyküm" yerine "seyahat" kısaltmasını kullandığını belirtiyor.
- Söylemsel pratikler, kendi içeriğinde toplumsal pratikleri barındırır ve bir eylem olarak hem dilsel üretim hem de fiziksel hareket içerir.
- 09:33Söylem Çözümlemesi ve Dil Kullanımı
- Söylem çözümlemesi sadece dil kullanımını değil, konuşmacının bakış açısını da içerir.
- Konuşmacı, okul müdürlüğü döneminde "Haydi Kızlar Okula Kampanyası" kapsamında kız çocuklarının okula gönderilmesi için çaba gösterdiğini anlatıyor.
- İlkokulu tamamlayamayan kız çocuklarının evlendirildiği bir toplumda, okul müdürü ve jandarma ile birlikte ailelere baskı uyguluyorlardı.
- 11:48Söylem Çözümlemesinin Önemi
- Konuşmacı, şoförünün tavsiyesiyle "Merhaba" yerine "Selamünaleyküm" kullanmaya başladığını ve bu sayede ailelerin daha fazla yanıt verdiğini anlatıyor.
- Söylem çözümlemesi sadece dil kullanımını değil, konuşmacının zihinsel yapısını ve toplumsal bağlamını da içerir.
- Kurama dayalı bir çözümleme yapmak, sadece spekülasyon yapmaktan farklıdır ve bu bilimselliği sağlar.
- 14:03Dil Kullanımının Toplumsal Bağlamı
- "Merhaba" ve "Selamünaleyküm" gibi selamların arkasında farklı düşünce yapıları ve bilişler vardır.
- "Merhaba" daha formal bir dil kullanımını temsil ederken, "Selamünaleyküm" daha geleneksel ve tutucu bir dil kullanımını yansıtır.
- Dil kullanımı konuşmacının zihnindeki şemalara, yapılara ve biliş yapısına bağlıdır.
- 16:22Söylem Çözümlemesinin Amacı
- Söylem çözümlemesi sadece dilin kendisini değil, kullanımını, zihni ve toplumsal bağlamı bir arada ele alır.
- Çözümleme sırasında sözlük anlamlarından ziyade toplumsal ve göstergebilimsel anlamlar çalışılır.
- Dil kullanımı, konuşmacının kimliğini inşa etme aracıdır ve "Selamünaleyküm" gibi bir ifade, konuşmacı ile dinleyici arasında yakınlık kurmayı amaçlar.
- 19:42Söylem Çözümlemesinin Uygulamaları
- Söylemler ciddi manipülasyonlara yol açabilir ve söylem çözümlemesini bilmek politik ve medya danışmanlığı gibi alanlarda önemlidir.
- Konuşmacı, okul müdürü olarak "Ayşe Hanım" yerine "Ayşe Abla" diyerek ailelerle daha yakın ilişki kurduğunu ve bu sayede işlerin daha kolay gittiğini belirtiyor.
- 20:50Dil ve bağlamanın önemi
- Katılımcılar, yer, zaman, ne ve amaçları bilerek anlamlar üretilir.
- Bir Kemalist gruba "selamün aleyküm" demenin ironik veya provokasyon amaçlı olabileceği belirtiliyor.
- Konuşmacı, örneği sadece durumu anlatmak için kullandığını, flash söylemlerin çarpışmasını göstermek için bir oyun olduğunu açıklıyor.
- 21:34Bilimsel yaklaşımda zorluklar
- Pratikte her şey otururken, akademik veya bilimsel açıdan bu yaklaşımların tamamen uyumlu olmadığı belirtiliyor.
- Identity, environment ve contextual unsurların bir zincir şeklinde ilerlediği, ancak bu zinciri yakalamak ve causal link'i kurmak zor olduğu ifade ediliyor.
- Dil ve bağlamı açığa çıkarmak mümkün olsa da, bunların arasındaki bağlantıları tam olarak kurmak zor bir görev olarak görülüyor.
- 23:34Söylem çözümlemesinin temelleri
- Kuramın spekülasyondan ayırt edici özellik olduğu vurgulanıyor.
- Söylem çözümlemesinde sadece dil kullanımlarına değil, aynı zamanda bağlama, insan bilişi ve toplumsal yapıya da dayanarak çalışılıyor.
- Söylem sadece bilişin ve toplumun göstergesi değil, aynı zamanda onları da inşa ediyor ve tarihsel bir yapıya sahip.
- 24:49Veri toplama yöntemleri
- Söylem çözümlemesi metin temelli bir çözümleme alanıdır.
- Anketle söylem çözümlemesi yapılamaz çünkü anket soruları manipüle edici olabilir ve yanıtlar önceden belirlenmiş olabilir.
- İnterview verilerini nasıl çözümleyeceğine dair bir planlama gereklidir.
- 25:49Söylem Çözümlemesi Yöntemi
- Söylem çözümlemesi, doğal dil kullanımını temel alan bir yöntemdir ve üretilmiş metinlere bakarak sözcüklerin peşine düşer.
- Araştırmacılar ekşi sözlük, romanlar, mektuplar, WhatsApp mesajları gibi doğal konuşma kaynaklarını inceler.
- Bu yöntem, insanların zihinlerindeki düşünceleri ve toplumsal yapıyı okumayı amaçlar.
- 27:16Yorumlama Yöntemi
- Söylem çözümlemesinde kullanılan yöntem bilimi "yorumlama" (interpretation) veya "yorumsama" olarak adlandırılır.
- Araştırmacılar kuramlarla bağlayarak yorum yaparlar, ancak herkesin farklı bakış açısı olduğu için yorumlar farklılık gösterebilir.
- Bu yöntem, bilimsel söylemin baskın olduğu bir ortamda çalışmak zorunda kalır, ancak bu sadece anti-pozitivist çalışanlar için değil, tüm yorum yorumsama yöntem bilimi ile çalışanlar için geçerlidir.
- 29:56Anti-Pozitivist Paradigma
- Anti-pozitivist paradigmanın temeli sorgulamaya ve yoruma dayalıdır.
- Bu paradigma betimleme veya açıklama değil, anlayış sunmayı amaçlar.
- Araştırmacılar yasalar veya kanunlar peşinde koşmaz, düzenlilik arar ve önerilerde bulunurlar, ancak bu öneriler yasalaşamaz veya yüzde yüz doğru olamaz.
- 33:14Ekşi Sözlük ve Türkiye'de Çalışmalar
- Ekşi sözlük, Türkiye'nin bilinç yapısını ortaya dökme açısından önemli bir kaynaktır.
- Türkiye'de söylem çözümlemesi çalışmaları genellikle güvenlik alanında yoğunlaşmıştır.
- Bu paradigma, terörün inşası veya suç örgütlerinin kendilerini var eden görüşleri gibi konuları ele alabilir.
- 35:07Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Güvenlik
- Eleştirel söylem çözümlemesi, arayan kimliği, öteki ve ötekinin tehlikesine dair fikirlerin nasıl inşa edildiğini gösteren bir bakış açısı sunar.
- Güvenlik açısından net kanıt istenildiğinde, sadece dil analizi yeterli değildir; örneğin kaç kişinin öldürüldüğü gibi veriler de sunulmalıdır.
- Sosyoloji genellikle rakamlar ve istatistikler üzerinden çalışırken, eleştirel söylem çözümlemesi bu tür kanıtlara dayanmaz.
- 37:36Türkiye'de Eleştirel Söylem Çözümlemesi Çalışmaları
- Türkiye'de eleştirel söylem çözümlemesi üç büyük akım olarak bilinir: Nalan Büyük Kantarcıoğlu, Lütfiye Oktar ve Semiramis Yağcıoğlu.
- Dokuz Eylül Üniversitesi'nde Lütfi Oktar geleneği sistemik functional gramer (dizgesel işlevsel dilbilgisi) temelli olup, pozitiviste yakın bir eleştirel duruş sergiler.
- ODTÜ'de konuşma çözümlemesi ve kimliğin söylemsel inşası gibi bakış açılarıyla çalışmalar yapılmaktadır.
- 42:08Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Paradigma
- Eleştirel söylem çözümlemesinde paradigma seçilmez, paradigmanın içinde olunur; paradigma bir bakış açısı ve çözümleme yoludur.
- Eleştirel söylem çözümlemesi bazında çalışma yaparken ilk sorgulanan konu toplumsal problemi belirlemektir.
- Örneğin bir dizide etobur söylemleri incelemek, et yemeyenlerin ezilmesi ve hayvanlara karşı farklı tutumların dile getirilmesi gibi regularity'leri tespit etmek eleştirel söylem çözümlemesi kapsamında değerlendirilebilir.
- 45:02Toplumsal Problem ve Akademik Çalışma
- Toplumsal problem, hayvanlar arasındaki güç dengesizliğini ele almak ve bir grubun dışlanması ile diğer grubun sahip çıkılması arasındaki güç eşitsizliğinin inşasıdır.
- Akademik çalışma yapmak kolay değildir ve akademik kariyerdeki zorluklar Twitter'da da görülebilir.
- Toplumsal problem, hayvan haklarını koruyan ve hiçbir hayvanın öldürülmesini kabul etmeyen vejeteryanların diğer grup tarafından dışlanmasıdır.
- 47:40Damgalama ve Sosyal Teori
- Damgalama (stigmatization), ötekileştirilme sürecinin bir sonucudur ve zamanla bireyler kendilerini dışlayıcı söylemlerle tanımlamaya başlarlar.
- Michael Jackson'ın beyazlatma çabası, dışlayıcı söylemlerin bireyler üzerinde nasıl güç kazandığını gösteren bir stigma örneğidir.
- Akademik çalışmanın veri olarak dizi kullanıldığına dikkat edilmeli ve yüksek tavır hareketleri, gülmeler ve hayvanların farklı şekilde gösterilmesi gibi söylemsel pratikler analiz edilmelidir.
- 49:29Söylem Çözümlemesi ve Toplumsal Aktörler
- Söylem çözümlemesinde vejeteryanların hangi toplumsal aktörler olarak etiketlendiği, hangi eylemlerle etiketlendiği ve bu eylemler çerçevesinde hangi özelliklerle donatıldığı incelenebilir.
- Çalışmada etobur toplumun nasıl bir toplum olduğu anlatılmalı ve hayvan aktivistlerden hem et yiyip hem de hayvanları koruyan gruplara kadar çeşitli toplumsal aktörler incelenebilir.
- Söylem çözümlemesinde "et", "etsiz protein" veya "hayvansal ürün" gibi terimlerin kullanımı toplumsal ve sosyal teoride nasıl ortaya çıktığına dikkat edilmelidir.
- 53:48Toplumsal Problem Çözümleme
- Söylem çözümlemesi yaparken her zaman "hangi toplumsal problemi çözüm arıyorsunuz" sorusuyla başlanmalıdır.
- Dizi analizinde, örneğin "Seferin Kızı" dizisinde köylülerin nasıl damgalandığı incelenebilir.
- Köylülerin toplumsal kimliği, nasıl adlandırıldığı ve nasıl eylemler gerçekleştirildiği gibi konular ele alınabilir.
- 54:49Köylü Kimliğinin Medya Eleştirisi
- Ana köylü karakteri dizilerde her şeyi etkileyen bir rol oynar, öfkeli, kıskanç ve aynı zamanda sevilen bir karakter olarak tasvir edilir.
- Dizilerde köylü kimliğinin inşası, toplumsal problemlerin köylülere damgalanması nedeniyle köylülerin kimliğini bırakmaya çalıştıkları bir durum yaratır.
- Medya eleştirisi kapsamında köylülerin Türkiye'de yer sahibi olmasına rağmen medyada pek yer bulamadıkları belirtilir.
- 56:15Söylem Çözümlemesi ve Veri Toplama Yöntemleri
- Sokak röportajları doğal veri kaynağı olarak kullanılabileceği, ancak toplumsal problemin ne olduğu ve amaç ne olduğu belirliyken kuramsal çerçeve oluşturulması gerektiği vurgulanır.
- Kimlik inşası çalışması için "mode" veya "modekçi söylem" tarihsel yaklaşımı, karşıt grupların inşası için "van'da" söylem yaklaşımı önerilir.
- Fairclough politik söylem teorisindeki eylem sınıflandırması, "hapse girdi" ve "hapse atıldı" gibi transitif yapıların farklı anlam taşıdığını gösterir.
- 58:40Sokak Röportajlarının Değerlendirilmesi
- Sokak röportajlarında bağlamın çok belirleyici olduğu, katılımcıların kim olduğu, soru soranın kim olduğu ve ortamın nasıl olduğu önemli faktörlerdir.
- Sokak röportajlarında katılımcılar kendilerini izleyicilere "dizayn ederek" konuşurlar, bu nedenle verinin tamamen doğal olduğu söylenebilir.
- Söylemlerin sıkıştırılmış ve sıvılar gibi akarak, konuşanın farkında olmadan kendini gösterdiği belirtilir.
- 1:04:11Söylem Çalışmaları İçin Kaynaklar
- Discord (söylem) çalışmaları için "discourse.org" sitesinde tüm kaynakların bulunabileceği belirtilir.
- Üniversite kütüphane sunucularından "Discourse Society", "Discourse Communication", "Discourse Studies" dergilerine erişim sağlanabilir.
- "Discourse" kelimesiyle arama yapıldığında "JSTOR", "Oxford Sage" gibi kaynaklarda çalışmalar bulunabilir.
- 1:06:34Akademik Kaynaklar ve Discord
- Discord, akademik alanda ne var ne yok, kim ne yazmış gibi bilgileri takip etmek için kullanılan bir başuç kitapçığı gibidir.
- Üniversite sunucularından sadece özetler görülebilirken, tam erişim için farklı bir şekilde giriş yapılmalıdır.
- 1:08:05Politeness Teorisi ve Pragmatik
- Politeness teorisi (incelik kuramı) konuşmacının dinleyiciyi iyi hissettirmek amacıyla kullandığı pozitif ve negatif ifadeleri içerir.
- Pragmatik, dil kullanımı üzerinden etkileşimi en etkili şekilde nasıl sağladığımızın kuramlarını açıklar.
- Pragmatik, söylem çözümlemesinin bir parçası olarak kabul edilir ve incelik kuramı gibi fikirler kendi genel kuramsal çerçeveye eklenir.
- 1:10:01Söylem ve Toplumsal Mesafe
- Kendi başına kolay üzerinden bir çalışmanın modası geçti, söylem artık bir araç olarak düşünülüyor.
- Selamünaleyküm gibi bir ifade, pozitif bir kolay olarak görülür çünkü karşıdaki insanı daha iyi içselleştirir ve nazik algılanır.
- Toplumsal mesafe (social distance), söylemler içinde incelemeye değer bir konudur ve ötekileştirme toplumsal mesafenin devleşmesidir.
- 1:15:48Söylem Kuramları ve Manipülasyon
- Günlük hayatta ve toplumsal hayatta güç eşitsizlikleri (power inequality) ile dolu ve bu söylemler içinde yansıması vardır.
- Söylemler manipülatif bir araç olarak da kullanılabilir, ancak uzun süre manipüle etmeye çalışıldığında insan bunu fark edebilir.
- Söylem çözümlemesi yaparak istenen şeyleri yapmaya çalışmak mümkün olabilir, ancak bu biraz uğraş gerektirir.