Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir akademisyen ve öğrencilerin katılımıyla gerçekleşen akademik bir ders formatındadır. Dersin Moderatör'ü, Chicago Üniversitesi'nde eğitim almış ve sosyoloji alanında uzmanlaşmış bir akademisyendir.
- Videoda çeşitli sosyoloji ve felsefe kuramları ele alınmaktadır. İlk olarak Henry Lefebvre'nin kent teorisi ve mekan kuramı detaylı şekilde incelenmekte, ardından Chicago sosyolojisi, Foucault'un iktidar ve bilgi ilişkisi, Deleuze ve Guattari'nin felsefi kavramları, Stuart Hall'un medya analizi teorileri ve azınlık-minority edebiyatı gibi konular tartışılmaktadır.
- Ders, teorik bilgilerin yanı sıra günlük hayattan örneklerle açıklamalar içermektedir. Özellikle Lefebvre'nin "algılanan mekan", "tasarlanan mekan" ve "yaşanan mekan" üçlüsü, Hall'un hakim, müzakereci ve muhalif kod çözümü teorileri, Deleuze ve Guattari'nin "rızom", "öbekleşme" (assemblage) gibi kavramları üzerinde durulmaktadır. Ayrıca Chicago ekolünün kent yapısal kuramları ve İstanbul örneği üzerinden bu kuramların uygulanması da ele alınmaktadır.
- 00:03Dersin İçeriği ve Kuramcılar
- Geçen derste üç veya dört kuramcı ele alınmış, bu derste ise kuramcılar hakkında daha fazla bilgi verilecek.
- Öğretmen, kuramcılar hakkında yeni materyal eklemiş ancak başlangıçta geç kalmış ve öğrencilerden deneyimlerini paylaşmalarını istemiş.
- Öğrenciler, Henry Lefebvre ve Foucault gibi kuramcılar hakkında konuşmuş, özellikle Lefebvre'nin "İnsanlar Neden Kent Çalışıyor" eseri üzerinde durmuşlar.
- 02:15Foucault ve Mekan İlişkisi
- Foucault ve Lefebvre, iktidar ve bilgi meselesini ilişkilendirmişler, Foucault'un "Özne ve İktidar" kitabında "Heterotopia" kavramını ortaya koymuş.
- Mekan temsili, siyasi iktidarın, hakim ideolojinin ve ekonomik düzenin mantığına göre düzenlenmiş, örgütlenmiş ve üretilmiş mekan olarak tanımlanıyor.
- Foucault'un akıl hastaneleri ve hapishaneleri de mekan temsili örnekleridir, mekanlar ekonomik düzene, üretim biçimine ve sınıf mücadelelerine göre şekillenir.
- 04:41Mekan ve İletişim
- İktidarlar değiştikçe mekanların kullanımı da değişir, yeni mekanlar eklenir (internet, uydu, sanal mekanlar).
- Elektronik devrim ve enformasyon iletişim teknolojileri devrimi sonucu ortaya çıkan sanal mekanlar, farklı konumlardaki insanları bir araya getiriyor.
- Bu dersin kendisi de sanal bir mekan üzerinden gerçekleştiriliyor.
- 05:54Ağaç ve Rizom Modeli
- Gatta ve Deleuze'nin "Ağaç ve Rizom" modeli, modernite ve postmoderniteyi temsil eden iki farklı analoji sunuyor.
- Ağaç modelinde bilgi evrimi tohumdan ağaca dönüşüm olarak görülür, kökten başlayıp dallara ve meyvelere yayılır.
- Rizom modeli ise (patates gibi) yatay bir şekilde yayılır, herhangi bir parçasının sökülmesi diğer parçaları etkilemez, bu da postmodern yaklaşımla ilişkilendirilir.
- 08:46Öğrencilerin Deneyimleri
- Öğrenciler, Lefebvre'nin kent yaklaşımından etkilendiklerini, özellikle kapalı ve kilitli mekanların sosyolojik yönünü anlamaları açısından değerli buldular.
- John Storey'un kültürel kimlik ve bireysel kimlikle ilgili eleştirel kültürel yaklaşımlarından etkilendiklerini belirttiler.
- Beck'in ikinci modernite kavramı, bağlama'nın katı ve akışkan modernitesi ile risk toplumu bakış açısından etkilendiklerini ifade ettiler.
- 11:11Farklı Ülkelerden Kuramcılar
- Derste Alman, Fransız ve İngiliz kuramcıları ele alındı: Luhmann, Habermas, Parsons gibi Alman kuramcılar; Lefebvre ve Deleuze gibi Fransız kuramcılar; Storey gibi İngiliz kuramcılar.
- Öğrenciler, farklı ülkelerden gelen kuramcıların teorilerini karşılaştırmak istediklerini belirttiler.
- Beck'in ekolojik kaygıları ve doğayı meta olarak gören insanların felaket durumunda öleceği düşüncesinden etkilendiklerini ifade ettiler.
- 13:54Nükleer Atıklar ve Bumerang Etkisi
- Amerika ve Avrupa ülkelerinden nükleer atıklar gemilerle Karadeniz kıyılarına veya Afrika ülkelerine gönderiliyor.
- Bu durum "bumerang etkisi" olarak tanımlanıyor; yani uzaya fırlatılan bumerangın geri dönüp vurduğu gibi, gönderilen nükleer atıklar da geri gelecek ve gelecek nesilleri etkileyecek.
- 15:03Azınlık ve Çoğunluk Konusu
- "Toward a Minor Literature" adlı kitapta Kafka'nın Almanca yazmasının nedeni tartışılıyor ve azınlık-çoğunluk ilişkisi ele alınıyor.
- Minör edebiyat, azınlık edebiyatı olarak tanımlanıyor; Almanya'daki Türklerin veya Kürtlerin yazdıkları romanlar gibi.
- Almanya'da azınlık olan Yahudilerin dünyaya dağılıp majör bilimin yaratıcıları olmaları bir paradoks olarak görülüyor.
- 17:04Azınlık Perspektifi
- Edebiyatta çoğunluk olarak heteroseksüel beyaz erkek kabul ediliyor, ancak "becoming minor" (azınlık olma) kavramı herkesin azınlık perspektifinden bakabilmesi gerektiği fikrini içeriyor.
- Türkiye'nin şu anki önemli tartışmalarından biri, azınlığın temsilcisini kendi temsilcisi olarak seçebilip seçemeyeceği sorunu.
- 18:18Erman'ın Deneyimleri ve Görüşleri
- Erman, Holdan'ın göçmen olmasına rağmen kariyerini ilerletmesi ve yabancı statüsünü koruması konusunda samimi olduğunu ve bunu videolarda yansıttığını belirtiyor.
- Çevre tartışmalarında bireysel kabahat anlatımı yerine, su kotları gibi sistemik sorunlara odaklanmanın önemli olduğunu vurguluyor.
- 19:44Mekan ve Erdem İlişkisi
- Mekan tasviri yaparken mekanların iç içe geçmesi ve ayrıma zorluğu söz konusu.
- Erdem mekanı, büyük öteki, sembolik mekan ve materyal mekan arasındaki üçüncü bir oluşum ihtiyacını oluşturuyor.
- Erdem mekanı, insanların yaşantısına kadar mega proje belirleyici olabiliyor ve insanları dışına atabilme gücüne sahip.
- 21:38Arzu ve Toplumsal Alan
- Arzu'nun toplumsal alana yatırım yaptığı ve farklı kullanımlarla etkenlere yol açtığı belirtiliyor.
- Ailenin arzuyu denetleyen bir aktör olduğu ve algılar, tavırlar, beklentiler ve tarzlara kadar giden bir açılım sağladığı vurgulanıyor.
- Derslerde kuramcılar tek tek ele alınacak ve öğrencilerle tartışılacak.
- 23:09Chicago Ekolojik Kent Kuramı
- Shields, Lefevre üzerine bir bölüm yazan ve Lefevre uzmanı bir kişi olarak tanıtılıyor.
- Park ve Burgess'ın Chicago'da geliştirilen ekolojik insan ekolojisi yaklaşımı, şehrin merkezinde central business district (merkezi iş alanı) olup çevresinde farklı alanlar olduğunu gösteriyor.
- Merkezi iş alanında yüksek rantlı binalar, sadece çok sayıda kişinin kalabilmesiyle kurtarılabiliyor, bu tür binalar bazen yıkılmadan veya başka bir amaç için kullanılmadan önce uzun süre bu şekilde kullanılıyor.
- 25:10Kentteki Sosyal Döngüler
- Chicago ekolojik kuramı, merkezi iş alanının genişlemesiyle birlikte önceki yerleşim alanlarının yıkılıp banka binası gibi yapıların yapılması ve alt-orta sınıfın dışa doğru kayması şeklinde bir ekolojik döngü gösteriyor.
- Bu kuram, biyolojideki ekolojik ilişkileri şehirdeki sosyal döngülere uygulayan bir yaklaşım olarak geliştirilmiş.
- Chicago ekolojik kuramı, Amerika kaynaklı kent sosyolojisinin temelini oluşturuyor.
- 27:24Chicago'daki Sosyal Yapı
- Chicago'da en üst sınıfta arabaları olanlar şehrin dışına, 30-50 kilometre mesafede evlerine sahipken, daha alt sınıflar için metro ve hafif raylı sistemler gerekiyor.
- Chicago'da 60. cadde ile 80-90. cadde arasında siyahların yaşadığı mahalleler bulunuyor, daha sonra apartmanlar ve villaların olduğu yerler geliyor.
- Konuşmacı, Chicago'daki deneyimini anlatarak, 60. caddeye kadar beyazların yaşadığı, sonrasında siyahların yaşadığı mahallelerin olduğunu belirtiyor.
- 29:15Chicago'daki Sosyal Deneyim
- Konuşmacı, Chicago'da kendi sosyolojik deneyimini paylaşarak, Loop (merkezi iş alanı) ile Hyde Park (Chicago Üniversitesi) arasındaki farklı sosyal bölgeleri anlatıyor.
- 60. caddeye gelindiğinde siyahların yaşadığı, güvenlik sorunları yaşanabilecek bir bölge olduğunu öğreniyor.
- Konuşmacı, sosyolog olarak bu bölgeyi ziyaret ederken, siyahlar tarafından farklı bir şekilde karşılandığını ve bir bankanın etrafında toplanan gençlerden birinin kendisine para istemesini anlatıyor.
- 33:01Chicago'da Bir Deneyim
- Konuşmacı, Chicago'da bir deneyiminden bahsediyor; bir cebinde on dolar, diğerinde bir dolar olduğunu ve bir doları çıkaracağını umduğunu anlatıyor.
- Kendisini "üçüncü dünyalı" olarak tanımlıyor ve Chicago'nun gettolarının gelişmiş ülkelerin gettolarıyla benzer olduğunu vurguluyor.
- Birini ikna ettiğini düşünerek on dolarını veriyor, ancak arkadaşları onun ileride başka bir grup tarafından başka on dolarını alabileceğini söylüyor ve 59. Cadde'ye geçmesini tavsiye ediyor.
- 35:12Chicago Ekolü ve Sosyolojik Çalışmalar
- Chicago ekolünde Thomas ve Zinani adlı sosyologların çalışmaları anlatılıyor.
- Thomas, bir apartmanın üst katından düşen bir poşetin içindeki mektupları toplayarak, Polonya'dan göç edenlerin Chicago'daki hayatlarını araştırmaya başlıyor.
- Bu çalışma sonucunda "Beş Çiftlik" adlı klasik bir kitap ortaya çıkıyor.
- 37:40Chicago Üniversiteleri ve Kent Sosyolojisi
- Konuşmacı Chicago Üniversitesi'nden bahsediyor ve Michigan Gölü'nün doğusunda olduğunu, orada piknik yaptığını anlatıyor.
- Mübeccel Hoca'nın ikinci doktorasını yaptığı Everton Üniversitesi'nin merkezinin kuzeyinde olduğunu belirtiyor.
- Lefebvre'nin insan ekolojisine dayalı kent sosyolojisinde ikili altyapı-üst yapı, kültür-doga ikilemlerine alternatif olarak üçlemeler geliştirdiğini ve tarihsel, coğrafi ve sosyolojik yaklaşımı birleştirdiğini vurguluyor.
- 42:52Reifikasyon ve Moment Kuramı
- Reifikasyon kavramı, Marx ve Engels'in eleniation kavramının üzerine ilerleyen bir kavram olarak tanımlanıyor.
- Lefebvre, günlük rutinin insanı kendisinden uzaklaştırmasından bahsederek "moment" kavramını ortaya koyuyor ve aşklar, tutkulu mücadeleler gibi anlık deneyimlerin önemine değiniyor.
- Charlie Chaplin'in "Şehir Işıkları" ve "Modern Times" filmlerinin bu kuramı iyi anlattığını, ayrıca "Aile Arasında" filminde Derya Karataş'ın tişörtünde "Collect moments, not things" (Eşyaları toplama, anları topla) yazısının Lefebvre'den etkilenen bir senaryoya ait olduğunu belirtiyor.
- 48:05Kent Planlamasında Mekan Kavramları
- Oyunun devrimci potansiyeline odaklanması ve "Kent Hakkı" kavramı, toplumsal merkezilik olarak kentin algılanması ve insanların şehirlerinde kaderlerini tayin edebilmesi fikri vurgulanıyor.
- Kent planlamasında yukarıdan aşağı elitist yaklaşımın bırakılması ve Türkiye'de 1970'lerden itibaren Mübeccel Kıray ve İlham Tekeli'nin bu yaklaşımı getirmesi belirtiliyor.
- 49:48Lefebvre'nin Kent Üç Boyutu
- Lefebvre'nin kent üç boyutu (üç ekseni) olarak algılanan mekan (perceived space), tasarlanan mekan (conceived space) ve yaşanan mekan (lived space) olarak tanımlanıyor.
- Algılanan mekan günlük hayatın, hafta içi rutin hareketlerin olduğu alan; tasarlanan mekan ise kent planlamacıları, mimarlar tarafından tasarlanan alan; yaşanan mekan ise halkın kendi arzularına göre hareket ettiği alan olarak açıklanıyor.
- 55:49Mekan Tipleri ve Üretim Tarzları
- Boer'in 2015 yılında yaptığı tabloda üretim tarzlarına göre mekanlar inceleniyor: mutlak mekan (avcılık ve toplayıcılık zamanı), kutsal mekan (feodal dönem), tarihsel mekan (klasik dönem), soyut mekan (erken kapitalizm) ve çelişkili mekan (geç kapitalizm).
- Üretim mekanı, toplumsal yeniden üretimi sağlayan üretici tüketim; tüketim mekanı ise emek gücünün, ailelerin yeniden üretimini sağlayan alan olarak tanımlanıyor.
- 59:42Mekan Kavramlarının İlişkisi
- Üretim mekanı, tüketim mekanı ve mekanın tüketimi ile algılanan, tasarlanan ve yaşanan mekanlar arasındaki ilişkiler inceleniyor.
- Temsil mekanı (tiyatro, sinema gibi) ile yaşanan mekan arasındaki karşılıklı ilişki ve iç içe geçmişlik vurgulanıyor.
- 1:04:44Lefebvre ve Temsil Meselesi
- Şehir ve bölge planlaması bölümünde Lefebvre kullanılıyordu ve temsil (representation) meselesi önemli bir konu olarak ele alınıyordu.
- Foucault'un "İnsan Bilimlerinin Arkeolojisi" kitabında temsil olayı ile başlıyor ve bir İspanyol ressamın hem kendisini hem de saraydaki bir mekanı tabloda temsil etmesi anlatılıyor.
- Orhan Pamuk'un "Benim Adım Kırmızı" romanında minyatürden üç boyutlu perspektifli resme geçiş meselesi ele alınıyor, İslam dünyasında daha çok minyatür (iki boyutlu) resimlerin varlığı vurgulanıyor.
- 1:07:03Lefebvre'nin Mekan ve Toplumsal İlişkiler İlişkisi
- Lefebvre, mekan ve temsil meselesini, iktidar ve bilgi meselesini bir araya getiriyor.
- Lefebvre, toplumsal ilişkilerin belirleyici dördüncü alanı olduğunu söylüyor ve üçlü diyaleğin dışına çıkıyor.
- Lefebvre, yansıma olayından öteye giderek toplumsal mekan kavramını geliştirmiş, toplumsal ilişkilerin olduğu yer ile mekanın inşa edilmesinin iç içe olduğunu vurguluyor.
- 1:11:27Stuart Hall ve Kultürel Eleştirel Araştırmalar
- Stuart Hall, Jamaika adasından gelen, İngiltere'nin bir kolonisinden gelen bir hibrit kültür ve entelektüel olarak tanıtılıyor.
- Hall, Birmingham'da Thompson ile birlikte kültür araştırmalarında bir devrim yaratmış ve iktidar, yapı ve kültür ilişkisini eleştirmiş.
- Hall, Gramsci'nin organik entelektüel kavramını alıp hegemonya kavramını ekleyerek kendi teorisini geliştirmiş.
- 1:15:17Hall'un Koda ve Kod Açılımı Teorisi
- Hall, iletişim fakültelerindeki mesajın gönderilmesi ve alınması kavramlaştırmasından yola çıkarak kodlama ve kod açılımı kavramlarını geliştirmiş.
- Hall, aktörlük kuramını eleştirerek bireysel özgürlük ve seçim kavramlarını toplumsal yapılar tarafından belirlendiği görüşüyle eleştiriyor.
- Hall, eklemler kavramını Gramşi'den alarak ideolojik, iktisadi, kültürel ve siyasal iktidar bloklarının insan davranışı üzerinde belirleyici bir şekilde birleştiği bir kaynaşma olarak tanımlıyor.
- 1:19:50Televizyon Haberlerinin Kodlama ve Çözümleme Süreci
- Televizyon haberlerinin kodlama süreci, Foucault'un söylem kavramından etkilenerek analiz edilmektedir.
- Her haber bir anlamlı söylem oluşturur ve bu söylem televizyonda gösterildiğinde kod çözümü aşaması başlar.
- Kod çözümü üç farklı şekilde gerçekleşebilir: hakim kod açımı, müzakereci kod açımı ve muhalif kod açımı.
- 1:24:07Farklı Kod Açımaları
- Hakim kod açımı (dominant hegemonik position), mesajın düz ve referans kodu gibi anlaşıldığı, hakim ideoloji içinde okuma yapan durumdur.
- Müzakereci kod açımı, mesajın yerel duruma göre müzakere edilerek uyarlanan bir çözümlemesidir.
- Muhalif kod açımı, mesajın doğrudan doğruya muhalif bir çerçevede yorumlanmasıdır.
- 1:26:45Mesajın Aşamaları ve Hall'un Yaklaşımı
- Hall'un yaklaşımında mesajın üretim, dolaşım, kullanım ve yeniden üretimi aşamaları vardır.
- Altusel'in göreli özerklik kavramı, her aşamanın birbiriyle ilişkili olmasına rağmen görelim özerk olduğu ve kurumsal iktidar ilişkileriyle etkileştiği anlamına gelir.
- Hall, Fransa'da ve İngiltere'de sosyal bilimlerin ilişkilendirilmesinde önemli bir rol oynamış, koloniden gelen birisi olarak etkili bir organik aydın olmuştur.
- 1:30:50Gerçeklik ve Temsil Arasındaki Boşluk
- Medyada temsil edilen şey ile gerçeklik arasında bir boşluk vardır.
- Bu boşluk, gerçekliğin simgesel tarafından hakim olunması ve dönüştürülmesi süreciyle ilişkilidir.
- Hall'un yaklaşımında temsil edilen (imaginary) ve gerçeklik arasındaki ilişki önemlidir.
- 1:34:28Hall'un Çalışmaları ve Deleuze-Guattari'ye Geçiş
- Hall'un çalışmalarını anlamak zor olabilir, özellikle "The Logic of Sense" (Duyumun Mantığı) adlı kitabında paradokslarla ilerlemektedir.
- "A Thousand Plateaus" (Bin Yayla) kitabı daha hikaye gibi okunabilir ve Deleuze'nin rizom kavramını içermektedir.
- Konuşmacı, Deleuze ve Guattari'ye geçiş yapmayı planlamaktadır.
- 1:36:46Delöz ve Şizoanaliz
- JJ, belirli bir kuramcılar dizisini kitabında bir araya getiriyor ve Delöz'le karşılaştırılıyor.
- Delöz, Marx, Freud ve Nietzsche yaklaşımlarının sentezini yaparak "şizo analiz" adını verdiği bir psikoanaliz teorisini geliştirmiş.
- Şizo analiz, paranoyak ve reaksiyonel kümelenmeleri dağıtarak dönüşümcü kümelenmeleri mümkün kılmayı amaçlıyor.
- 1:41:40Rizom ve Ağaç Kavramları
- Delöz, ağaç ve rizom kavramları arasında karşılaştırma yaparak, bilgilerin ağacın gövdesinde belirli bir konumda yer aldığı ve dallara ayrıldığı bir yapıyı eleştiriyor.
- Rizom, farklı türlerin bir araya gelmesini ve öbekleşen bir yapıyı temsil ediyor; çiçeklerle arıların ilişkisi örnek olarak veriliyor.
- Rizom yöntemi, deterritorialization, reterritorialization ve territorialization gibi süreçleri anlatıyor ve bunlar arzu kavramının önemli unsurları olarak görülüyor.
- 1:44:04Göçerlik ve Modernite
- Katı modernite yerleşikliğin, tarım devriminden başlayarak yaklaşık 5-10 bin yıl boyunca hakim durumda olduğu bir dönemdir.
- Akışkan modernite ise göçerlik (nomadizm) esasında, işgücünün yerleşik olmasına karşılık sermayenin akışkan hale gelmesini ifade ediyor.
- Zenginlik ve birikim genellikle yerleşiklikle ilişkilendirilirken, göçerlerin büyük birikim yapması daha zordur.
- 1:47:01Öbekleşme Kavramı
- Deleuze'nin "öbekleşme kuramı" (assemblage) kavramı, toplumu merkez ve çevre şeklinde oluşan bir bütünlük yerine, farklı parçaların bir araya gelmesiyle oluşan bir öbek olarak tanımlıyor.
- Bu kavram, özne, şehir gibi kavramları tek bir bütüne indirgenebilecek bir yapı olarak değil, farklı parçaların bir araya gelmesiyle oluşan bir öbek olarak düşünmeyi sağlıyor.
- Öbekleşme kavramı, daha çoğulcu bir analiz yapmayı mümkün kılıyor ve farklı unsurların birbirleriyle ilişkilerini gösteriyor.
- 1:51:06Virüs Örneği
- Virüs örneğiyle rizom kavramı açıklanıyor; A, B ve C hepatit virüsleri insanın kanında var olmaya devam eden virüsler olarak örnek gösteriliyor.
- Coronavirüs, ciğerine yerleştiğinde yarı canlı durumundan tam üreyen canlıya geçerek hem vücutta çoğalıyor hem de diğer kişilere bulaştırıyor.
- Virüsün yarasa gibi hayvanlardan insanlara geçiş süreci, yeniden yerleşme (reterritorialization) kavramını gösteriyor.
- 1:53:24Deleuze'nin Arzu Teorisi
- Deleuze, arzu teorisinde gerçekliğin toplumsal üretimin arzu üretiminden bağımsız olmadığını, hatta oluşturduğunu savunuyor.
- Deleuze'ye göre entelektüel bireysel olarak değil, farklı yerlerden oluşan güçlerle beraber arzuyla hareket ederek mücadele etmeli.
- Bu yaklaşım, pratik içerisinde bir direniş yolu biçmesi açısıyla farklı bir ekol açmış oluyor.
- 1:55:55Foucault ve Deleuze Arasındaki Farklılıklar
- Foucault ile Deleuze arasında cinselliğin tarihi konusunda temel kavram olarak haz mı, arzu mu olduğu konusunda küskünlük oluşmuş.
- Foucault'un "Cinselliğin Tarihi" kitabının eleştirisinde Deleuze sert çıkarak iki düşünürün ilişkileri kopmuş.
- Foucault'un ölümünden sonra Deleuze, Foucault'un bana olan ihtiyacından benim ona olan ihtiyacım daha fazlaydı demiş ve 20. yüzyılın Foucault yüzyılı olarak adlandırılacağını belirtmiş.
- 1:59:06Söylemsel ve Söylemsel Olmayan Eksenler
- Kültürel araştırmalar genellikle söylemsel düzeyde kalmış, ancak Deleuze ve Foucault'da hem söylemsel hem de söylemsel olmayan eksenler önemli.
- Öbekleşme ve kümelenme iki eksenle tanımlanıyor: söylemsel ve söylemsel olmayan.
- Hem beden ve maddi kümelenmeler, hem de söylemsel ifadeler ve teleffuzlar önemli bir eksen oluşturuyor.