Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Artı Televizyon'un "Tarihin Peşinde" programının ikinci bölümüdür. Programda iki sunucu, özellikle Ayşe olarak hitap edilen bir konuşmacı, Osmanlı İmparatorluğu'ndaki kölelik sistemi ve dış müdahaleleri ele almaktadır.
- Video, Osmanlı'daki kölelik sisteminin tarihsel gelişimini, İslam'da kölelik kavramının varlığını ve Osmanlı'da köleliğin kurumsallaşmasını anlatmaktadır. 1846'da İstanbul esir pazarının yasaklanması, 1854'te Abdülmecid'in Çerkez ve Gürcü kölelerine yönelik fermanlarını, 1857'de resmen yasaklanmasına rağmen 1890'lara kadar devam eden kölelik sistemi ve 1878 Berlin Antlaşması gibi önemli tarihsel olaylar detaylı şekilde incelenmektedir.
- Program ayrıca Ermeni meselesinin uluslararası anlaşmalara nasıl girdiğini, Tanzimat ve Islahat fermanlarının reddedilmesini ve İttihat Terakki'nin Ermeni meselesine yaklaşımını da ele almaktadır. Osmanlı iktidarının dış güçlerin baskılarına rağmen kendi halkına karşı sorumluluklarını yerine getirmemesinin sonuçları ve 1915'teki olaylar da videoda tartışılan konular arasındadır.
- 00:07Osmanlı'da Kölecilik Meselesi
- Program, elçilerin Kavala uyarısından hareketle Türk tarihinde elçilerin ve dışsal müdahalelerin pozitif kısımlarını irdeliyor.
- Kölecilik meselesi, Tanzimat, Islahat ve hapishane reformu gibi süreçlerle birlikte ele alınıyor.
- Kölecilik, Amerika'da kölelik için yapılan iç savaştan sonraki dönemde bile Türkiye'de ve Osmanlı'da yasal bir uygulama olarak devam ediyordu.
- 02:10İslam'da Kölelik ve Osmanlı'daki Kurumsallaşma
- İslam köleliği kaldırmadı, daha yumuşak hale getiren ve kurumsallaştırdı.
- Abbasiler döneminde kölecilik kurumsal bir hal almış, 1362'den beri esirlerin beşte biri Sultan'a veriliyordu.
- Fatih döneminden itibaren harem oluşturuluyor ve burada da kölelik müessesesi var.
- 03:27Köle Ticareti ve Dış Müdahaleler
- 1700'lere gelindiğinde yeniçeriler, Karadeniz kıyılarında Çerkez beyleri ve Tatar anlarıyla işbirliği halinde esir toplamaya başladılar.
- 1812 yılında İngilizler, Bağdat valisinden Hintli köle kadın ithalatını yasaklamayı isteyince ilk defa Osmanlı ülkesindeki köle ticaretine yönelik bir dış müdahale ortaya çıktı.
- 1838'de "Azad Kanunları" başlığı altında uluslararası köle ticaretine karşı kararlar alınıyor ve kampanyalar açılıyor.
- 05:00Köle Ticareti Sistemi
- İngilizler 1828 Türkmençay Antlaşması'ndan sonra Rusya'nın Kafkaslarda yerleşmesi üzerine Çerkez köle akışı sekteye uğradı.
- Osmanlı Devleti, Hicaz, Afrika ve Arabistan Yarımadası'ndan toplanan kölelerin merkeze akması için ağlar kurdu.
- 1820-1922 arasında Sudan'ı işgal edince Mısır köle ticaretinde merkez ülke oldu.
- 08:31Köle Pazarları ve İngiliz Baskısı
- 1846'da İngilizlerin baskısıyla İstanbul esir pazarı yasaklanmak zorunda kaldı.
- İstanbul esir pazarı kayıtlara girildiğinde dünyanın en büyük köle pazarı durumunda olduğu görülüyor.
- Yasaklanmasına rağmen gerçek bir takibat yapılmadığı için siyah köleler Fatih semtinde, beyaz köleler ise Tophane'de satılmaya devam etti.
- 11:11Kırım Savaşı Döneminde Köle Ticareti
- Kırım Savaşı döneminde İngilizler, Osmanlı'ya Kırım'da haklı bir savaş verdiğini kabul ederken, kölelik işinin devam ettiğini ve Çerkez-Gürcü kölelerin Osmanlı merkezine akmasını eleştiriyorlar.
- 1854 Ekim'de Abdülmecid, Çerkez ve Gürcülere yönelik köle ticaretini engellemeye yönelik iki ferman yayınlıyor, ancak içteki köle satışı ve kölelik standartı devam ediyor.
- Şeriat hukuku nedeniyle İngiltere'de köleliğin yasaklanması yönünde baskı yapılamıyor ve yakalanan köleler efendilerinin baskısı veya kadılarla yapılan anlaşmalar sonucunda tekrar işlerine döndürülebiliyor.
- 13:13Çerkezlerin Köle Ticareti ve Rusya Savaşı
- Çerkez halkının egemenlerinin bir kesimi kendi toplumundan Çerkez kölelik mekanizmasının sürdürülmesini sağlıyor.
- Ahmet Cevdet'in yazılarından öğrenildiğine göre, Çerkezler Rusya'ya karşı savaşta desteklemediler çünkü Osmanlı sarayının ve tarımının sürekli onlardan beslendiği için.
- Çerkezlerin Rusya'ya karşı savaşını finansmanında kendi çocuklarını köle olarak satıp paraya çevirmeleri gibi talihsiz örnekler de söz konusu.
- 14:28Köle Ticareti Yasaları ve Hicaz
- Çıkarılan yasalarda Hicaz hariç tutuluyor çünkü Hicaz, aşiret liderlerine ve dinin kutsal mekanı olduğundan, dinde kölelik meşru bir kurum olarak görülüyor.
- Bu durum, yerli ve milli değerlerin bir şeyi meşru kabul etmek için yeterli olmadığını gösteriyor.
- Köle ticareti 1880-1890'lara kadar sürüyor; 1880'de İngiliz-Osmanlı Konvansiyonu ve 1890 Brüksel Konferansı'nda köleliğin kabul edilemezliği daha sert bir dille Osmanlı'ya dayatılıyor.
- 16:49İç Dinamik ve Köle Ticareti
- Ahmet Mithat'ın "Esaret", Namık Kemal'in "Intibah" ve Şemsi Paşazade Sezai'nin "Sergüzeşki" gibi köleliğe karşı romanlar yazılıyor, Abdülhamid bu kitapları yasaklatıyor.
- Özellikle Genç Osmanlılar ve İttihat Terakki içinde Ermeni, Rum, gayrimüslimler içinde köleliğe karşı kamuoyu ve itiraz var.
- 1890'da hala Osmanlı arazisi ciddi anlamda köle emeği kullanan ve sarayın da gizli bir şekilde özellikle Çerkez kölelere olan talep nedeniyle ciddi bir şekilde alışverişi olduğu bir mekan.
- 17:38Çerkezlerin Kölelik Dramı
- 1840-1890 arasında Osmanlı Devleti'nde yılda yaklaşık 11-13 bin arasında köle girişi var, bu rakam ABD'ye yılda ortalama 31 bin köle girmesiyle karşılaştırıldığında çok düşük.
- Osmanlı köle emeğini verimli kullanamamış, plantasyon tipi tarım işletmeleri olmadığı için Amerika'daki gibi heba etmiş.
- Köle emeği ev işlerinde, ayak işlerinde kullanılmış ve esas olarak kadınları ve oğlan çocukları cinsel amaçlarla hareminde istihdam edilmiş.
- 21:22Köle Ticareti'nin Sonu
- Köle ticareti resmen 1857'de bitiyor gibi görünse de 1911'e kadar sürdüğünü belgeler var, harem'de 1908-1909'da Abdülhamid'in halinden sonra harem tahliye olacak.
- 1890 tarihli Brüksel Antlaşması'nın uygulanması İngilizlerin sayesinde olmuş, yoksa dünyada da hala kölecilik devam edecekti.
- Ahmet Cevdet Paşa'ya göre, siyah gulam ve cevari yasağı, kadın ve erkek köle yasağı tekit olundu, engellendi.
- 23:22Osmanlı'da Kölelik ve Dış Müdahale
- Ahmet Cevdet Paşa, Osmanlı'nın kölelere olan ihtiyacının zayıfladığını ve Rus gemileri inşa olursa Çerkez köre getirmenin mümkün olmayacağını belirtiyor.
- Dış müdahale sayesinde Osmanlı'daki köleliğin bittiği ve Hakan Erdem'in Osmanlı sarayına gerçekleştirdiği mazeretlerin gerçekçi olmadığı vurgulanıyor.
- Kendi geçmişiyle yüzleşemeyen ve sorunları dışarıya atan, olumlu müdahaleleri reddeden bir yaklaşım eleştiriliyor.
- 25:27Ermeni İslahatları ve Uluslararası Anlaşmalar
- Ermeni İslahatları aslında gayrimüslim İslahatları olarak adlandırılmalı ve Vilayet-i Sitte denilen Ermenilerin yoğun yaşadığı vilayetleri kapsadığı düşünülüyor.
- 13 Mart 1878'de imzalanan Ayas Deponos Antlaşması'nın 16. maddesi, Ermeni meselesinin uluslararası bir anlaşma metnine girmesini sağlıyor.
- Berlin Antlaşması'nda (13 Temmuz 1878) Ermeni sakini olan vilayet hakkında ahkam-ı adliye maddesi yer alıyor ve bu madde Rusya'nın yetki alanını devletler konsorsiyumuna bırakıyor.
- 28:35Ermeni İslahatlarının Gerçekleşmesi
- O dönemde yerel Kürt beyleri silahlı ve savaşçı bir topluluk oldukları için yerleşik Ermeni ahalisine baskı yapıyor, ek vergiler ihdas ediyor ve kızlarını kaçırıyorlardı.
- 1864 göçüyle gelen Çerkezler de bu duruma eklenmiş ve devlet bu şeylerin yanına yandaş olarak vermiş.
- Osmanlı Devleti de bu durumu kabul etmiş ve imzacılarından biri olarak bu durumu onaylamış.
- 29:44Kıbrıs Antlaşması ve Ermeni İslahatları
- Kıbrıs Adası'nın kiralanması anlaşması 4 Haziran 1878'de imzalanmış olup, Berlin Antlaşması'ndan önce gerçekleşmiş.
- Bu anlaşmada "padişah dahi memalik-i mahruse bulunan tebai hıristiyaniye ve vesairenin hüsnü idare ve himayelerine müteallik olacak ıslahatları yapmayı İngiltere devletine ve onunla birlikte davrananlara taahhüt eder" maddesi yer alıyor.
- Osmanlı tarafı bu normu sürekli delmeye ve püskürtmeye çalışıyor, Berlin ve Kıbrıs antlaşmalarını kastetmediğini iddia ediyor.
- 32:01Ermeni Meselesinin Gelişimi
- 1881'de Çar Alexander'ın suikaste kurban gitmesiyle Ermeniler Rusların ilgi alanından çıkıyor ve İngilizler bu konuda Ermeni himayesini üstleniyorlar.
- Tanzimat, İslahat, hapishane reformu ve kölelik gibi reformlar İngiliz İmparatorluğu'nun ince emperyalizme doğru kaymaya yönelik hamleleriyle açıklanabilir.
- 1895 yılında Fransa, İngiltere ve Rusya birlikte İstanbul'daki elçileri Osmanlı Devleti'ne 40 maddelik bir ıslahat raporu veriyor, ancak II. Abdülhamit hepsini reddediyor.
- 35:21Osmanlı İmparatorluğu'nda İslahat Mekanizmaları
- 1879'dan beri Berlin'den konuşulan bir müfettişlik mekanizması olan Anadolu İslahat Müfettişliği kurulmuştur.
- Abdülhamid, bu müfettişliği Müşir Ahmet Şakir Paşa'ya atayarak göstermelik bir islahat mekanizması oluşturmuştur.
- Tanzimat ve İslahat Fermanı'nı reddeden Abdülhamid, Rusya'dan korunma, kredi alma ve keyfi harcama yapma karşılığında kendi halkına karşı sorumluluklarını yerine getirmeyi reddetmiştir.
- 36:52İkinci Wilhelm ve Osmanlı İlişkileri
- İkinci Wilhelm, Berlin Antlaşması'nı ve demiryolu ayrıcalıklarını istemiş, ordunun silahlanması için fabrikalarını kullanmıştır.
- Abdülhamid, İngilizleri, Fransızları ve Rusları geriletmek ve onların pazara el koymasını engellemek için bu politikayı kabul etmiştir.
- İttihat Terakki, dış islahatlardan ve emperyalistlerden birine sırtını dayama sayesinde kurtulmuş ancak ülkeyi, demokrasiyi ve vicdanı feda etmiştir.
- 37:50İslahat Planlarının Değerlendirilmesi
- Çetin Yetkin'e göre, söz konusu anlaşmalar Türkler için hiçbir şey getirmemiştir.
- Hıristiyan teba-ı gayrimüslimlerin hak ve özgürlükleri peşinde koşmuşlardır, ancak bu standartlar Türk-Hristiyan-Müslüman ayırımı yapmayan yüksek standartlardır.
- Mümtaz Soysal'a göre, bu dayatmalar Osmanlı topraklarındaki yabancıların ve onlara bağlı yerli uzantıların güvenlikle iş kolaylaştırmak için yapılmıştır.
- 39:331913'te Ermeni İslahat Planları
- 1913'te İttihatçılar, despotizme karşı iddialarıyla gelmiş, Ermeni milliyetçiliğini yanına alarak hakları ve Kürtlerle yaşanan çatışmaları çözme vaadi vermişlerdir.
- İngilizlerin baskısıyla Ermeni İslahat Planları yeniden çıkarılmış, bu planlar devletin iç hukukunun üstünde oluşmuş metinlerdir.
- İngilizler baskı yaparak Ermeni İslahatı için müfettiş atanmasını mümkün kılmıştır.
- 41:09Müfettişlerin Görevi ve İttihat Terakki'nin Kararı
- Van, Bitlis, Harput, Diyarbakır bölgesinde Norveçli Binbaşı Nikolaskof, Trabzon, Erzurum, Sivas bölgesine Hollandalı Doğu Hindistan sömürgeleri memurlarından Louis Constant Westenek atanmıştır.
- İttihat Terakki, 24 Nisan 1915 İstanbul sürgünleri ve 27 Mayıs 1915 geçici muvakkat kararnamesiyle Ermeni meselesini kökten hallederek ıslahat baskılarından kurtulma yolunu seçmiştir.
- Dış güçlerin temsilcilerini kabul etmeyen iktidar, kendi halkını savaşa sokarak bir milyona yakın insanın ölümüne, ciddi faciaların yaşanmasına ve Ermenilerin ortadan kaldırılmasına neden olmuştur.
- 44:44Hukuk ve Dış İlişkiler
- Hukuk denilen mesele ve dışarıyla kurulan ilişkide yeniden düşünülmelidir.
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne imza atarken bir savaş yoktu, ancak 1990'lı yıllarda anayasamızın üstünde bir hukuk olarak kabul edilmiştir.
- Acılar aslında dışarıyla içerisi arasındaki çelişki değil, kendi egemenlerimizin kendi halkına karşı saygısızlığının ve insanları teba değil yurttaş olarak kabul etmemesinin sonuçlarıdır.