Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İsmail Pişer'in sunduğu bir podcast formatında olup, Frankfurt Okulu'nun önemli isimlerinden Max Horkheimer'ın hayatını ve felsefi düşüncelerini ele almaktadır.
- Video, Horkheimer'ın felsefe ve bilim arasındaki ilişkiyi nasıl ele aldığı, pozitivizme yönelik eleştirileri, "Aydınlanmanın Diyalektiği" adlı eserinin temel tezleri ve kültür endüstrisi kavramını detaylı şekilde incelemektedir. İçerik, Horkheimer'ın Yahudi olduğunu, Adorno ile birlikte Frankfurt Okulu'nun müdürlüğünü yaptığını ve yaşamının son yıllarında muhafazakarlaşması ve Marksizm'den uzaklaşması gibi önemli bilgileri de içermektedir.
- Videoda ayrıca Horkheimer'ın pozitivizmi eleştirirken dört temel başlık altında yaptığı eleştiriler (insan varlığına mekanik bakış açısı, olgu-değer ayrımı, radikal değişimleri engelleme ve teknokratik egemenliği destekleme), tözsel akıl ile araçsal akıl arasındaki ayrım ve modernitenin getirdiği rasyonelleşme eleştirisi gibi konular da ele alınmaktadır. Video, bir sonraki bölümde Adorno'nun ele alınacağı bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:17Podcast Tanıtımı ve Frankfurt Okulu
- Sunucu İsmail Pişer, Frankfurt Okulu'nun en önemli isimlerinden Max Horkheimer'dan bahsedeceğini belirtiyor.
- Podcastlerin Spotify'den de dinlenebileceği, YouTube'nun görsel kültür için daha uygun bir platform olduğu hatırlatılıyor.
- Toplu taşıma araçlarında, mutfakta veya uyku öncesinde dinlenebilen podcastlerle sosyoloji ve iletişim bilimleri üzerine bilgi edinilebileceği vurgulanıyor.
- 02:05Max Horkheimer'in Frankfurt Okulu'ndaki Yeri
- Horkheimer, Frankfurt Okulu'nun ikinci müdürü olup, Carl Groomberg'den sonra gelmiş ve okula daha derin bir iz bırakmıştır.
- Horkheimer, enstitüye yön veren kişilerin başında gelmiş ve felsefe ve antropoloji alanlarında önemli katkılar sağlamıştır.
- Horkheimer, din, sanat ve bilim gibi alanlara ek olarak moda, spor, eğlence ve yaşam tarzlarını da enstitü programına dahil etmiştir.
- 03:12Horkheimer'in Felsefi Yaklaşımı
- Horkheimer'ın kariyeri boyunca değişen fikirleri olmuştur; 1920'li yıllarda ampirik bilimsel süreçlerle büyük felsefi sorunları bütünleştirmeye çalışmıştır.
- Horkheimer, felsefenin klasik sorularını (hakikat, varoluş gibi) ekonomik hayat, kültürel alan ve psikolojik gelişimlerin çözümlemesine kullanmıştır.
- İlk dönemde bilimle felsefe arasında köprü kurmaya çalışmış, okulu da bu yönde teşvik etmiştir.
- 04:47Horkheimer'in Felsefi Dönüşümü
- 1930'lu yıllarda Horkheimer'ın felsefe-bilim işbirliği fikri dağılmaya başlamış ve Adorno'dan etkilenerek felsefe ile bilimin uyum içinde olmadığını düşünmeye başlamıştır.
- Horkheimer, pozitif bilimlerin (nesneleri aratsallaştıran bilimler) felsefeyi baskı altına aldığını ve felsefenin pozitif bilimlerden korunması gerektiğini savunmuştur.
- Modernitenin başarısızlığı nedeniyle felsefenin zihinsel bir sığınak olarak görülmesi gerektiğini ve insanların bu sığınağa dönüp yeni bir dünya ideali kurmaları gerektiğini savunmuştur.
- 06:37Horkheimer'in Pozitivizme Yönelik Eleştirileri
- Horkheimer, pozitivizmin insan varlığını mekanik bir belirlenimcilik şeması içinde, neden-sonuç ilişkileri üzerinden eleştirmiştir.
- Pozitivizmin olgu ile değer arasına mutlak bir ayrım çizgisi koyarak bilgiyi insan istemlerinden ayırdığını öne sürmüştür.
- Pozitivizmin sosyalist devrim gibi radikal değişimleri engellediğini ve siyasal dinginciliğe sebep olduğunu belirtmiştir.
- Pozitivizmin teknokratik egemenliği desteklediğini ve yeniden ürettiğini savunmuştur.
- 08:33Bilimin Fetişleştirilmesi
- Sunucu, iletişim bilimlerine yabancı olanların bilimi bir fetiş alanı haline getirebileceğini belirtiyor.
- Bilimin ve teknolojinin egemen güçler tarafından tahakküm aracı olarak kullanıldığını vurguluyor.
- Max Weber'in "Meslek Olarak Bilim" adlı makalesini okumayı tavsiye ediyor.
- AK Parti'nin ekonomik durumu tasvir etmek için teknik veriler kullanarak gerçek durumu gizlediğini örnek olarak veriyor.
- 12:09Ekonomi Biliminin Simgesel Şiddet Aracı Olarak Kullanılması
- İktidar, ekonomi bilimini, matematiği ve muhasebeyi birer tahakküm aracına dönüştürüyor.
- Bilimsel terimlerin arkasına sığınarak toplumun fakirleştiği gerçeğini gizleyip, halka cehaletini hatırlatarak teknokratik iktidarını güçlendiriyor.
- Pierre Bourdieu'ya göre, bilimin ve teknolojinin birer simgesel şiddet aracı olarak kullanılması yaygın bir hadisedir.
- 14:49Horkheimer'ın Düşünce Süreci
- Horkheimer, 1920'li yıllarda Marx ve Gramsci çizgisinde ilerlerken, 1930'lu yıllarda proleteriyayı sadece bir nesne olarak görmeye başlıyor.
- 1937 yılında "bilmeyle yapmanın simetrik süreçler olduğu" düşüncesini terk ediyor ve bilgiyi eyleme dönüştürme ilişkisini reddediyor.
- Horkheimer'ın en önemli çalışması, Adorno ile birlikte kaleme aldıkları "Aydınlanmanın Diyalektiği" başyapıttır.
- 16:18Aydınlanmanın Diyalektiği'nin Temel Tezleri
- Aydınlanmanın diyalektiğinin temel tezi, mitleri yerle bir etme iddiası taşıyan aydınlanmanın an itibarıyla mitlere geri dönmüş olmasıdır.
- Toplumsal rasyonellik yeniden irrasyonel bir karakter kazanmıştır.
- Kitap, ağır bir dili kullanarak aratsal akla ve pozitivizmin dayattığı neden-sonuç ilişkilerine bir tepki olarak yazılmıştır.
- 18:14Aydınlanmanın Diyalektiği'nin Ekonomik Yaklaşımı
- Kitapta artık bir devrim beklentisinin kalmadığı, Weber gibi yoğun bir rasyonelleşme eleştirisi yapıldığı belirtiliyor.
- Sınıf çelişkileri ikinci plana itilip, insan ile doğa arasındaki çelişkiler öncelik kazanıyor.
- Kapitalizm işçi sınıfına yönelik bir tahakküm olmaktan ziyade doğaya yönelik bir tahakküm olarak ele alınıyor.
- 20:20Tözsel Akıl ve Araçsal Akıl
- Töz, bir varlığı doğrudan tahayyül edebildiğimiz bir nesneyi ifade eder (örneğin kalem), araç ise doğrudan imgelenemeyen bir kavramdır (örneğin uzun).
- Tözsel akıl, iyi yaşamın ne olduğunu söyleyen akıldır, araçsal akıl ise anlamı bir kenara iten, bilgileri işe yarayıp yaramadığına göre derecelendiren akıldır.
- Aydınlanma çağıyla birlikte egemen olan akıl türü araçsal akıl olmuştur.
- 22:54Kültür Endüstrisi Kavramı
- Horkheimer, kültür endüstrisinin oluşumunun ardında pozitivizm ve faydacılık kavramlarını gösteriyor.
- Kültür ürünleri artık fabrikaların montaj hatları üzerinde gidip gelen mallar gibi tekdüzeleşmiş, fordist bir anlayışla seri üretilmeye başlamıştır.
- Düşünce artık kendisi değil, toplumsal davranışlar üzerindeki etkisiyle ölçülmektedir, tıpkı bir filmin değerinin gişe hasılatıyla ölçülmesi gibi.
- 24:21Tekelci Kapitalizmin Etkileri
- Tekelci kapitalizmin tasfiye ettiği bireyler artık tüketiciye dönüşmüş, reklam sektörünün verimli işleyebilmesi için istatistik malzemelerine dönüşmüşlerdir.
- İnsanlar mekanikleşmiş durumda, boş vakitlerinde çıktıkları tatiller bile çalışmalarının bir uzantısı olmuştur.
- Tatillerde bile kafamızdaki biçimsel rasyonalite durmaz, sürekli zamanı verimli kullanma zorunluluğu hissedilir ve tatil sonunda işe daha yorgun dönmek mümkündür.
- 26:15Kültür Endüstrisi ve İhtiyaçlar
- Horkheimer, kitle kültürü yerine kültür endüstrisi kavramının kullanılmasını savunur çünkü bugün üretilen sanat eserleri fabrikada seri üretime sokulan bir otomobilden pek farkı kalmamıştır.
- Bizler kültür endüstrisinin ihtiyaçlarımızı karşıladığını zannederiz, oysaki ihtiyaçlarımız ve arzularımız bizzat bu endüstriler tarafından yaratılmaktadır.
- Bu gerçeklerin farkına varamayız çünkü burjuva ahlakıyla koşullandığımız ve bu düşünce yapısının artık tüm benliğimize sindiği için.
- 27:20Horkheimer'ın Son Yılları
- Horkheimer 1950 yılında Nazilerin gücünün kırılmasıyla Amerika'dan Avrupa'ya geri dönmüş, ancak hayatının geri kalanını Almanya yerine İsviçre'de yaşamaya karar vermiştir.
- Yaşlılık döneminde adım adım muhafazakarlaşmış, 1968 öğrenci hareketlerine destek vermemiş ve bu hareketleri anti-Amerikancı olarak suçlamıştır.
- Ömrünün son yıllarında Kant ve Hegel gibi Alman idealistlerini Marx'tan üstün görmeye başlamış ve öldüğü güne kadar ortodoks marksizm'den uzaklaşmaya devam etmiştir.