Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, felsefenin "fildişi kulesinden değil, her insanın anlayabileceği dilden anlatıldığı" bir felsefe okuması formatındadır. Konuşmacı, 1646-1716 yılları arasında yaşamış olan Alman filozofu Gottfried Wilhelm Leibniz'in hayatını, felsefesini ve özlü sözlerini aktarmaktadır.
- Video, Leibniz'in hayatı ve temel felsefi görüşlerini kronolojik olarak ele almaktadır. Leibniz'in metafizik varlık çalışmaları, rasyonalist bilgi yöntemi, mantık ilkeleri, varlık teorisi ve erdem kavramı gibi temel felsefi düşünceleri detaylı şekilde açıklanmaktadır. Video, Leibniz'in "düşünce, içimizdeki şeye yöneldiğimiz dikkattir", "bu dünya, mümkün dünyaların en iyisidir" gibi ünlü sözleriyle sonlanmaktadır.
- 00:31Leibniz'in Hayatı ve Çalışmaları
- Leibniz, 1646 yılında Almanya'nın Leipzig kentinde orta sınıf bir ailenin oğlu olarak doğmuş ve 1716 yılında ölmüştür.
- Leibniz, felsefede metafizik varlık çalışmaları, bilgide rasyonalist yöntem, matematikte ve değerde dinle bilimin özdeşliğini savunmuştur.
- Leibniz, felsefe, hukuk, tarih, politika ve filoloji alanlarında yetkin bir filozoftur ve matematikte kalkülüsün temel teoremini Newton'la aynı dönemde keşfetmiştir.
- 01:10Leibniz'in Mantık ve Varlık Anlayışı
- Leibniz, mantıkta Aristo'nun üç mantık ilkesine dördüncü yeter neden ilkesini eklemiştir; bu ilke her yargının doğru olması için yeterli bir nedene gereksinim olduğunu belirtir.
- Leibniz'e göre varlık, en yetkin olan Tanrı tarafından molalarca oluşturulmuştur; molatlar sonsuz sayıda, her biri kendine özel, eksilmez ve bölünmez parçacıklardır.
- Molatlar derecelerine göre en pasif dışta nesnel, en yetkilisi içte zihinde soyut ve aktif olarak vardır; Tanrı tarafından önceden belirlenmiş bir düzen içindedirler ve kendilerinde geçmişin sonucunu ve geleceğin nedenini barındırırlar.
- 02:28Bilgi ve Duyular
- Doğanın bize doğuştan bilgi parçacıkları yüklemesi nedensiz değildir; bu bilgi kırıntıları olmasaydı, gerçeklerin nedenlerini öğrenmek imkansız olacak ve hayvanlardan farkımız kalmayacaktı.
- Duyulardan gelmeyen hiçbir şey ruhta mevcut değildir, ancak ruh buna istisnadır; ruhun düşünceleri belirlemesi için varlık, töz, birlik, kendilik, neden gibi kavramları kendi öz temellerinden alır.
- Evrensel bir gerçeğe ulaşabilen bazı özel deneyler, akıl tarafından atfedilen zorunluluğu bilmeden tümevarımla onu her zaman elde edemez.
- 03:18Bilgi ve Deneyim İlişkisi
- Bilgi deneyim yaratmaz, ancak onun özünde olanı ortaya çıkarır; duyu izlenimlerinden bir bilgi, bir doğru ortaya çıkacaksa, akıl tarafından atfedilen zorunluluğun bilinmesi şarttır.
- Doğuştan fikirler önce güç halindeyken sonra eylem haline geçerler; bunun için eyleme geçiren bir etkiye ve tabi tecrübeye ihtiyaç vardır.
- İnsan ilminin temeli olan bir takım fikirlerle doğar, fakat bu fikirler tecrübenin uyandırdığı duyumlarla doğrulanmadıkça kullanılması imkansız olarak bilinç dışında kalır.
- 03:59Anlayış ve Gerçekler
- Anlayış yeteneğinde duyulara dayanmayan özel bir yetenek vardır; düşünmek, onları geliştirmek ve birbirlerine bağlamak yeteneğin işidir.
- Bu kavramlar yargılar şeklinde birleşirler ve böyle yargıların hakikati bizim için kesin ve bütün zamanlar için geçerlidir.
- Gerçeklerin asıl kanıtı sadece anlayıştan kaynaklanır ve diğer gerçeklerin kanıtlanması da deneyimle ya da duyuların gözlenmesiyle olur.
- 04:32Akıl ve Duyular İlişkisi
- Akılımız iki tür gerçeği bilmeye sahiptir; evrensel gerçekler ne kadar tecrübe edilirse edilsinler, akıl yoluyla bunların gerekli olduğuna karar vermeden her zaman geçerli olduklarını bilemeyiz.
- Duyular bu gerçekleri ima edebilir, doğrulayabilir ve haklı çıkarabilir, fakat onların şaşmaz ve daimi kesinliklerini hiçbir zaman gösteremez.
- Duyulardan gelen fikirler karışıktır, akla dayanan fikirler ve bu fikirlere bağlı olan gerçekler belirlidir ve hiçbirisi duyulardan meydana gelmez.
- 05:19Doğuştan Bilgiler
- Gerçekleri oluşturmakta zorluk, fikirleri açıkça oluşturmakta zorluktan kaynaklanır; beynin gerçekleri kabul etme yeteneğinin işini kolaylaştırıp doğallaştıran etken, insan aklının o gerçeklere olan özel yakınlığıdır.
- Tıpkı mermerden heykel yapabilmek için o mermerin verilecek şekle yatkın ve eğimli olmasını gerektiren özelliklerin mermerde bulunması gerektiği gibi, bizim için doğru ya da gerçekler ancak doğamızın özel durumunca doğaldır.
- Zihnimizde mantık ilkeleri ve matematik kuralları gibi Tanrı fikri de doğuştandır.
- 06:00Bilgi Türleri
- Bilmenin iki yolu vardır: biri açık yani yarım algı, diğeri ise seçik yani tam algı bilgisidir; gerçeği ancak seçik bilgiye sahip olanlar bilebilir.
- Açık olan bilgiye ise duyu deneyimlerimizle, yani olgularımız aracılığıyla ve ortak uzlaşı ile sahip olabiliriz.
- Mutlak, değişmez gerçeklerin ve doğruların bilgisine, varlıkların birbirleriyle evrensel ve değişmez birliğine sadece olgularımızla değil, aklımızın tam algısıyla, yani sezgi gücümüze sahip olabiliriz.
- 06:44Leibniz'in Değer Anlayışı
- Teorik bilgiyle kalmamalıyız, bilgilerimizi pratik ihtiyaçlarımız doğrultusunda uygulamalıyız.
- Bilginin konusu varlıktır; her varlık kendine diğer varlıkların parçalarını bulundurması yanı sıra ancak onu diğerlerinden ayıran yetkinlik farkıdır.
- Leibniz'e göre Tanrı en yetkinattır; bu nedenle en yetkin olan Tanrı, yetkin olmayan bir şey yaratmayacağı için yaşadığımız dünya olabilecek dünyaların en iyisidir.
- 07:46Leibniz'in Özü Sözleri
- Düşünce, içimizdeki şeye yöneldiğimiz dikkattir.
- Bu dünya, mümkün dünyaların en iyisidir; mümkün halde olan tüm şeyler var olmaya gereksinim duyar.
- Erdem bir zorunluluktur; şu halde erdemsizlik mümkün değildir.
- Ben ülkeler için ya da herhangi bir ulus için kendinden geçenlerden değilim; ben tümüyle insan türünün iyiliği için çalışıyorum.