Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından KPSS sınavına hazırlık amacıyla sunulan Osmanlı tarihi dersinin bir bölümüdür. Eğitimci, taht kürsüsüne oturmuş olarak notlar alarak konuyu detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, Osmanlı Devleti'nin kültür ve medeniyeti konusunu kapsamlı şekilde ele almaktadır. İçerik, devlet yönetiminin kaynakları, hükümdarlık alametleri, veraset sistemi, saray yapısı (birun, enderun, harem), Divan-ı Hümayun'un yapısı ve üyeleri, başkent idaresindeki önemli makamlar ve taşra idaresi gibi konuları kronolojik olarak incelemektedir.
- Ders, KPSS sınavında Osmanlı kültür ve medeniyeti konusunda çıkan 3-4 soru için hazırlanmış olup, Osmanlı Devleti'nin siyasi yapısını, yönetim kurumlarını ve idare sistemlerini detaylı şekilde açıklamaktadır. Ayrıca padişahların kullandığı ünvanlar, taşra idaresindeki sancak sistemi ve şehzadelerin yetiştirilme yöntemleri gibi önemli konular da ele alınmaktadır.
- Osmanlı Kültür ve Medeniyeti Hakkında Giriş
- KPSS'de Osmanlı tarihi konusunda en çok soru gelen alanlardan biri olup, siyasi tarih kısmından sonra kültür ve medeniyet alanına geçiliyor.
- Osmanlı Devleti'nin 1299 tarihinden 1800'lü yılların sonuna kadar geçen süreçte kültür ve medeniyet alanındaki işleyişlerini değerlendireceğiz.
- KPSS'de Osmanlı kültür ve medeniyeti konusunda her yıl 3-4 soru gelmekte olup, bu derste bu soruları kapsayacak şekilde bilgiler verilecek.
- 00:52Osmanlı Kültür ve Medeniyetinin Önemli Başlıkları
- Osmanlı kültür ve medeniyetinin ilk ve en kapsamlı başlıkları devlet yönetimi ve ordu teşkilatı olup, bu iki konu arasında toprak yönetimi noktasında ortak noktalar bulunuyor.
- Toprak yönetimi noktasında uygulanan dirlik sistemi ya da tımar sistemi, Osmanlı Devleti'nin hem askeri alanda hem de idari anlamda kullandığı bir metottur.
- 01:37Osmanlı Devlet Yönetimi
- Osmanlı Devleti'nin kaynakları üç maddeye ayrılır: önceki Türk devletlerinin uygulamaları, İslam dininin kuralları ve fethedilen topraklardaki uygulamalar.
- Osmanlı Devleti'nde kut anlayışı devam ediyor ve Selçuklularda Divan-ı Saltanat, Karahanlılar'da Divan-ı Ali olarak bilinen kurum Osmanlı döneminde Divan-ı Hümayun'a dönüşmüştür.
- İslam dini kuralları her alanda uygulanmış, padişahlar gaza ve cihat yapma görevini üstlenmiş, devlet memuriyetlerinde en önemli kıstas olarak Müslüman olma şartını koymuştur.
- 03:00Osmanlı Devleti'ndeki Vergi Sistemi
- Osmanlı Devleti'nden toplanan vergiler inanç esaslarına göre ayrılır.
- Müslümanlardan alınan vergilere öşür vergileri veya üçlü vergiler, gayrimüslimlerden alınanlara ise haracı vergiler denir.
- Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra "Kayser-i Rum" ünvanını kullanmış ve Fener Rum Patrikhanesini himaye altına almıştır.
- 04:31Osmanlı Devletinin Amacı ve Hükümdar Ünvanları
- Osmanlı Devleti'nin en önemli amacı Allah'ın adını dünyaya yaymaktır, bu faaliyet ilahi kelimetullah olarak adlandırılır.
- Osmanlı Devleti, Türk töresini ve İslam hukukunu dünyaya egemen kalarak aleme nizam vermeyi amaçlamıştır.
- Osmanlı Devleti devlet-i ebed müddet esasına göre nizam-ı alemi gerçekleştirmek üzere bina edilmiştir.
- 05:47Osmanlı Hükümdarlarının Ünvanları
- Osmanlı padişahları önceki Türk hükümdarlarının kullandığı "Han", "Hakan", "Gazi" ve "Bey" gibi ünvanları kullanmışlardır.
- Yavuz Sultan Selim'den itibaren Osmanlı hükümdarları "Halife" ünvanını kullanmaya başlamışlardır.
- Osmanlı padişahlarının en genel kullandıkları ünvan "Padişah" (şahların şahı) olup, ayrıca "Hünkar", "Devletlü", "Şevketlü", "Azametli" gibi ünvanlar da kullanılmıştır.
- 08:09Hükümdarlık Alametleri
- Hükümdarlık alametleri (gösterge, sembol) olarak taht, saray, divan, ünvan alma, kılıç, yay ve nevbet gibi klasik alametler vardır.
- Türk-Islam devletlerinde hutbe, hilat, çet ve nevbet de hükümdarlık alametleridir.
- Osmanlı Devleti'nde kılıç kuşanma adeti Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethinden sonra uygulanan bir ritüel olmuştur ve bu ritüel Eyüp Sultan hazretlerinin türbesinde gerçekleştirilmiştir.
- 10:03Osmanlı Hükümdarlık Alametleri
- Osmanlı hükümdarları yayı kullanmaya devam etmiş, nevbet (tavla hane) mehter bölüğünün oluşumunu hazırlamıştır.
- Mehter bölüğü, Osmanlı padişahlarının seferlerde orduya moral vermek ve özel merasimlerde halkı coşturmak için kullandıkları bir birimdir.
- Hutbe, hilat (halifenin gönderdiği kolsuz cübbe), çet (fetih çadırı/şemsiye), meşhur (halifenin gönderdiği övgü/ünvan verme yazıları) ve tıraz (hükümdarın kullandığı alametler) Osmanlı'da kullanılmıştır.
- 12:00Halifeliğin Osmanlı'ya Geçmesi Sonrası Değişiklikler
- Yavuz Sultan Selim'in halifeliği ele almasından sonra hilat, meşhur ve tıraz hükümdarlık alametlerinden çıkmıştır.
- Taht, saray, divan, ünvan, kılıç, yay, nevbet (mehter) gibi alametler halifeliğin Osmanlı'ya geçmesiyle aynen kullanılmaya devam etmiştir.
- Biat alma ve cülus merasimi Osmanlı'da Yıldırım Beyazıt tarafından ilk uygulanmıştır.
- 13:57Cülus Bahşişi ve Kulu Statüsü
- Cülus bahşişi, Osmanlı sultanlarının devlet ricali (kullarına) dağıttığı bir paradır.
- Cülus bahşişi kalemiye (devlet memurları) ve seyfiye (ordu mensupları) sınıfına dağıtılır.
- 16. yüzyılda ilmiye sınıfı da cülus almaya başlamıştır.
- Padişah, kulu statüsündeki devlet adamlarını sorgusuz sualsiz idam ettirebilir ve malını hazineye devrettirebilirdi.
- 16:17Hümayun Kavramı
- Hümayun, Osmanlı padişahları kendilerini ifade eden bir kavramdır ve yönetim alanlarının hepsinin sonuna eklenmiştir.
- Padişah elinden çıkan yazılı evraklara hattı hümayun, yaşadığı odaya odayı hümayun, boğazda tur attığı kayığına sandal-ı hümayun, hazinesine hazine-i hümayun denir.
- Hümayun, efsanevi zümrüdü anka kuşu gibi yükseklik ve ululuk sembolü olan hüma kuşundan isimlendirilmiştir.
- 17:49Osmanlı Devleti'nin Başkentleri
- Osmanlı Devleti'nin başkentleri sırasıyla Söğüt, Karacahisar, Bursa, İznik, Edirne ve İstanbul'dur.
- Söğüt Beylik döneminin başkentlerinde başlamış, Orhan Bey döneminde Bursa ve İznik başkent yapılmış, Birinci Murat döneminde Edirne, Fatih döneminde İstanbul son başkent olmuştur.
- 19:04Osmanlı Devleti'nde Veraset Sistemi
- Osmanlı Devleti'nde padişahın tahta çıkışını belirleyen sistem veraset sistemidir.
- Birinci Murat tahta çıktığında "devleti padişah ve oğullarının mülkü" dedi, bu sayede hanedan devletin sahibi anlayışı bozuldu.
- Birinci Murat'ın getirdiği sistemle devlet hanedanın ortak malı değil, padişah ve oğullarının malı oldu ve hükümdarlık sadece babadan çocuklara geçti (HSBC).
- 21:22Fatih Sultan Mehmet'in Veraset Düzenlemesi
- Fatih Sultan Mehmet "devlet sadece padişahın mülküdür" diyerek birinci Murat'ın düzenlemesini daralttı.
- Fatih Kanunnamesi'ne göre taht kavgasında kazanan kardeş kaybedenleri öldürebilirdi.
- Bu düzenlemelerin amacı merkezi otoriteyi yükseltmek ve devlet içindeki bölünmeleri engellemekti.
- 24:04Ekber ve Erşet Sistemi
- Birinci Ahmet döneminde "ekber ve erşet" sistemi uygulandı; bu sistemde hanedanın en yaşlı ve en akıllı üyesi tahtın varisi oluyordu.
- Bu sistemle devlet hanedanın ortak malı anlayışına döndü, padişahın kardeşleri ve amcası da tahta çıkabilirdi.
- Ekber ve erşet sistemi taht kavgalarını sonlandırma isteğini başarıya ulaştıramadı, şehzade katliamları devam etti.
- 27:15Şehzadeler ve Sancak Sistemi
- Osmanlı'da padişah adayı olan hükümdar erkek çocuklarına şehzade denirdi.
- Orhan Bey, şehzadelerin taht tecrübesi kazansın diye oğlu Birinci Murat'ı sancağa gönderdi.
- Sancak sistemiyle şehzadeler idari birimlerde sınırlı yetkilerle devlet tecrübesi kazanıyor, üçüncü Mehmet sancakta yetişip tahta çıkan son Osmanlı padişahıydı.
- 29:24Osmanlı Veraset Sisteminde Birinci Ahmet'in Değişiklikleri
- Üçüncü Mehmet'in ölmesi üzerine, henüz sancak yaşı gelmemiş olan 12-14 yaşlarındaki Birinci Ahmet, mecburiyetten kaynaklı olarak tahta çıkmak zorunda kaldı.
- Birinci Ahmet, sancaksız ilk hükümdardır; tahta çıktığında hem kardeş katli uygulamasını hem de sancak uygulamasını sonlandırmıştır.
- Birinci Ahmet, kardeşini Mustafa'yı sancağa göndermedi, katletmedi ve onu sarayda şimşirlik adı verilen bölümde gözetim altında tutmaya başlamıştır.
- 31:43Birinci Ahmet'in Yeni Veraset Sistemi
- Birinci Ahmet'in saltanatının son yıllarında "Ekber Verşt" adlı bir kanun çıkardı: "Birbirinizi kesmeye çalışmayın, hanedanın en yaşlısı ve en akıllısı tahta çıkacak."
- Osmanlı veraset sistemini değiştiren Birinci Ahmet, sancak usulünü kafes usulüne dönüştürdü; artık şehzadeler eyaletlere veya sancaklara değil, sarayda şimşirlik denilen bölümde gözetim altında tutuluyorlardı.
- Sancak sisteminin kaldırılmasının zararı, taht kavgalarını artık şehzadeler değil, valide sultanlar, sarayda kadınlar, ağlar, vezirler ve sadrazamların etkili olmaya başlamasıydı.
- 33:58Osmanlı Saray Sistemi
- Osmanlı sarayları iki amaçla kullanılırdı: bir devlet merkezi, diğeri hükümdar ve ailesinin konutu olarak.
- Osmanlı'nın ilk sarayı Bursa'da inşa edilmiş, ardından birinci Murat döneminde Edirne Sarayı'na taşınmış, klasik dönemde ise Topkapı Sarayı (Yeni Saray) kullanılmıştır.
- Topkapı Sarayı'nda bir (dış saray), enderun (iç saray) ve harem bölümleri bulunurdu; bir bölümde cellatlık, selamlık, fırınlar, odunluklar, sağlık merkezi ve mutfaklar yer alırken, enderun'da hükümdarın has odası, saray okulu ve kutsal emanetler odası bulunurdu.
- 37:53Harem ve Saray Yönetimi
- Harem, adı üstünde mahrem (gizli) bir bölümdür; burada hanedan kadınları, cariyeler ve hükümdarın 11-12 yaşına kadar olan erkek çocukları kalırdı.
- Haremin yönetimi valide sultanlar tarafından yürütüldü ve harem, cariyeler için bir eğitim merkeziydi.
- Harem'in hizmetine bakan hadım ağları (zenci ağlar, karaağalar) bile haremin tüm bölgelerine giremezlerdi; ihtiyaç listelerini alıp teslim etmek için kalfa adı verilen harem görevlilerine verirlerdi.
- 39:49Osmanlı Sarayları
- Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde Bursa ve Edirne sarayları, klasik dönemde ise Topkapı Sarayı bulunmuştur.
- Osmanlı Devleti'nde batı etkisiyle yapılan ilk saray Dolmabahçe Sarayı'dır ve yönetim merkezi olarak kullanılan son saray Yıldız Sarayı'dır.
- 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'ne yönetim merkezi yapan saraylar: Dolmabahçe, Çırağan, Beylerbeyi ve Yıldız Sarayları'dır.
- 41:01Divan-ı Hümayun
- Osmanlı Devleti'nde divan-ı hümayun'u Orhan Bey kurmuştur ve Fatih Sultan Mehmet'e kadar padişah başkanlığında toplanmıştır.
- Fatih Sultan Mehmet divan başkanlığını sadrazama bırakmıştır, bu durum padişahın otoritesine uhreviyet ve ululuk kazandırır.
- Divan-ı Hümayun Osmanlı Devleti'nde yürütme ve yargı işlerini yerine getirir, padişah yüksek rütbeli devlet memurlarının yargılamasını bizzat divan-ı hümayun'da kendisi yapar.
- 43:01Divan-ı Hümayun'un İşleyişi
- Divan toplantıları sarayda kubbe altı mevkiinde yapılır ve kararları padişaha okunmak için Arz Odası'nda sunulur.
- Divan-ı Hümayun'da yasama, yürütme ve yargı yetkileri üstlenilir, padişah adına bu yetkiler yürütülür.
- Divan'da konuşulan konular bir öneri olarak yazılır, Sultan bu kağıdı okur ve onay verirse altına tuğrasını çeker, böylece bir ferman olur.
- 44:49Padişahın Yetkilerinin Kısıtlanması
- 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde padişahın yasama yetkisi Kanuni Esasi ile kısıtlanmıştır.
- Padişahın yürütme yetkisi Senedi İttifak ile kısıtlanmıştır.
- Padişahın yargı yetkisi Tanzimat Fermanı ile kısıtlanmıştır.
- 45:21Divan-ı Hümayun'da Temsil Edilen Sınıflar
- Osmanlı Devleti'nde yönetici sınıfa "beraya" denir ve bu sınıf seyfiye, kalemiye ve ilmiye olmak üzere üç bölüme ayrılır.
- Seyfiye sınıfının temsilcileri divan'da padişah, sadrazam, vezirler, yeniçeri ağası, kaptan-ı derya ve Rumeli beylerbeyi'dir.
- Kalemiye sınıfının üyeleri defterdar, nişancı, reisülküttab ve divan katipleridir.
- 46:31Sınıfların Özellikleri
- Divan-ı Hümayun'da en kalabalık ve en etkili sınıf seyfiyedir, padişah da seyfiye sınıfının temsilcisidir.
- Seyfiye sınıfına girmenin şartları müslüman olmak ve Türkçe bilmektir.
- Kalemiye sınıfının üyeleri divan'a katılan en düşük rütbeli memurlardır.
- 48:27İlmiye Sınıfı
- Kazasker, Osmanlı Devleti'nde hukuk ve eğitim işlerinden sorumlu olan ilmiye sınıfının en üst rütbelisiydi.
- Kanuni döneminden itibaren kazasker'in yetkileri şeyhülislam'a kaptırıldı, şeyhülislam İstanbul'da dini noktalarda fetva veren müftüdür.
- İlmiye sınıfından olabilmek için müslüman ve Türk olmak gerekir, diğer sınıflara Türk olma zorunluluğu yoktur.
- 49:51Tanzimat Dönemi Değişiklikleri
- Tanzimat döneminde İslahat Fermanı ile gayrimüslimlere devlet memuru olma hakkı tanındı.
- Seyfiye sınıfı mensuplarından olan yeniçeri ağası ve Rumeli beylerbeyi divana katılacaklarsa rütbeleri minimum vezir payesinde olmalıdır.
- 50:24Divan-ı Hümayun Üyeleri
- Divan-ı Hümayun'un daimi üyesi olmayan yeniçeri ağası, gerek olursa divana çağrılır.
- Kaptan-ı Derya, İstanbul'da ve seferde değilse divana katılır.
- Rumeli Beylerbeyi divana daimi olarak katılır.
- 51:34Divan-ı Hümayun'un En Eski Üyeleri
- Divan-ı Hümayun'un en eski üyeleri padişah ve vezirlerdir.
- Yeniçeri ocağı ve yeniçeri ağalığı, sadrazam makamı Birinci Murat zamanında kurulmuştur.
- Kaptan-ı Deryalık makamı Fatih Sultan Mehmet zamanında, Rumeli Beylerbeyliği Birinci Murat zamanında kurulmuştur.
- 52:30Divan-ı Hümayun'un Diğer Üyeleri
- Defterdar divana ilk kez Birinci Murat zamanında, nişancılık makamı Fatih Sultan Mehmet zamanında kurulmuştur.
- Reisülküttap divana ilk kez 17. yüzyılda katılmıştır.
- Kazaskerlik makamı Birinci Murat tarafından kurulmuş, Şeyhülislam divana ilk kez Kanuni Sultan Süleyman zamanında katılmıştır.
- 53:30Osmanlı Devleti'nin Sınırlarının Genişlemesine Paralel Divan Üyelerinin Sayılarındaki Artış
- Padişah ve sadrazamın sayıları artmaz, vezirlerin sayısı artar.
- Yeniçeri ağası, kaptan-ı derya ve nişancının sayıları artmaz.
- Beylerbeyiliklerin sayısı artsa da divana katılan sadece Rumeli Beylerbeyi'dir.
- 54:41Divan-ı Hümayun'un Diğer Üyelerinin Sayılarındaki Artış
- Defterdarların sayısı artsa da divana katılan sadece Rumeli Defterdarı'dır.
- Nişancı bir tanedir, reisülküttap bir tanedir ancak divan katiplerinin sayısı artabilir.
- Kazaskerlerin sayısı artsa da divana katılan sadece Rumeli Kazaskeri'dir, Şeyhülislam'ın sayısı bir ile sabit kalır.
- 56:23Osmanlı Merkez İdaresi ve İstanbul
- İstanbul 1453'ten 1922'ye kadar Osmanlı'nın başkenti olmuştur.
- Osmanlı Devleti'nde başkent idaresi özellikle İstanbul'un fethinden sonra çok önem verilen bir konu olmuştur.
- İstanbul'a verilen diğer isimler Darüssaadet (Dersaadet) ve Islamboldur.
- 57:52İstanbul'un Yönetimi
- İstanbul'un hukuk işlerinden Taht Kadısı, imar işlerinden Mimarbaşı, asayiş ve güvenliğinden Yeniçeri Ağası sorumludur.
- Belediye işlerinden Şehremini sorumludur, ikinci Mahmut'ta bu makam İhtisap Nezareti'ne çevrilmiştir.
- Asesbaşı, Fatih Sultan Mehmet zamanında kurulan gece güvenliği birimidir ve gündelik hayatta "gece bekçileri" olarak anılır.