Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İlke ve Bilal tarafından sunulan "Filozofun Yolu" podcastinin bir bölümüdür. Program, bilgi felsefesi serisinin bir parçası olarak İslam felsefesinde bilgi konusunu ele almaktadır.
- Video, İslam felsefesinde bilginin nasıl ele alındığını, İslam ile felsefenin ilişkisini ve İslam felsefesindeki önemli filozofların görüşlerini incelemektedir. İçerik, İslam felsefesinin tarihsel gelişimi, İbni Ravendi'nin peygamberlik eleştirileri, Gazali'nin felsefe eleştirisi ve epistemolojik yolculuğu, İbn Haldun'un sosyoloji bilimi ve "El-Muqaddime" eseri gibi konuları kapsamaktadır.
- Videoda ayrıca İslam felsefesinin kaynakları, Aristoteles ve Yeni Platonculuk'ın etkisi, İslam felsefesinin 8. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar süren gelişimi, filozofların saray elitlerinin koruması altında çalışması ve İslam dünyasındaki bilimsel gelişmeler ele alınmaktadır. Programın sonunda konuşmacılar, bir sonraki bölümde modern çağa geçiş yapacaklarını ve "varlık" kavramını inceleyeceklerini belirtmektedir.
- Program Tanıtımı ve Bilgi Felsefesi Serisi
- Filozofun Yolu podcast'ini Spotify, Apple ve Google Podcast uygulamalarından veya YouTube üzerinden dinleyebilirsiniz.
- Program notları filozofunyolu.com adresinden erişilebilir ve web sayfası tartışma platformuna dönüştürülebilir.
- Programın masraflarına Patreon'dan ortak olabilir veya daha fazla üretim için teşvik edebilirsiniz.
- 00:44İslam Felsefesinde Bilgi Konusunun Tanıtımı
- Bu programda İslam felsefesinde bilgi konusu anlatılacak ve bilgi felsefesi serisi tarihsel olarak devam edecek.
- İslam felsefesinde bilginin daha önceki felsefe ve filozoflar gibi ayrı ayrı ele alınmamış olması nedeniyle program daha dağınık bir şekilde hazırlanmıştır.
- İslam felsefesinde bilgi konusunu anlamak için felsefe ve din ilişkisinin Hristiyan felsefesinden farklı olduğunu anlamak önemlidir.
- 03:50İslam Felsefesinin Kaynakları
- İslam felsefesi, ortaçağ İslam kültüründe coğrafyada yapılan felsefeden bahsediyor ve filozofların müslüman olma zorunluluğu yoktur.
- Felsefe ilk önce Fortius'un öğrencisi olan Io Bctus'un yazdığı felsefe tarihi kitabıyla Müslümanlar arasında başlıyor.
- Temel kaynaklar Plotinus'un "İlahiyatın Öğretileri" ve "Enneadlar" kitaplarından oluşuyor, ancak "Enneadlar" Aristoteles'e ait olduğu zannedilerek çevrilmiş ve daha sonra yanlış olduğu anlaşılmıştır.
- 06:09İslam Felsefesinin Zaman Çerçevesi
- İslam felsefesi, İslam'ın altın çağı olarak bilinen 8. yüzyıl ile 12. yüzyıl arasında gelişmiştir.
- 11. yüzyılda Gazali tarafından felsefe çok ağır bir darbe yemiştir.
- Bu programda daha çok fikirler üzerinden konuşulacak, tarihler ve isimler hakkında daha detaylı bilgi için önceki programlar dinlenebilir.
- 07:09İslam ve Hristiyanlık'ta Felsefe İlişkisi
- İslam felsefesinde Hristiyan felsefesinden farklı olarak Müslümanların felsefe ile tanışma zamanları arasında bir farklılık vardır.
- Hristiyanlık ortaya çıktığında alimler felsefe ile dini açıklamaya çalışırken, İslam'da felsefe daha sonra gelen davetsiz misafir olarak görülüyor.
- İslam alimleri felsefeyi ve felsefecileri sevmese de, dönemin otoriteleri felsefecilere yer açtığı için doğrudan karşılamak zorunda kalmıyorlar.
- 10:22İslam Felsefesindeki Farklı Gruplar
- İslam felsefesindeki filozoflar aynı şeyleri söylemiyor, farklı gruplar oluşmuştur.
- Kurulu dinlere tepki gösteren filozoflar, Bataryastotelesçileri ve felsefenin politik yönüyle ilgilenen gruplar gibi farklı kategoriler vardır.
- Gazali tarafından filozoflar üç gruba ayrılmıştır: kafir filozoflar, tabi (tabiatçı) filozoflar ve ilahiyun (Sokrates ve Aristoteles öğretilerini takip eden) filozoflar.
- 12:00İbni Ravendi ve İslam Felsefesi
- İbni Ravendi, İslam felsefesinde özel bir yer tutan ve felsefeyle ilgilendikten sonra dinsizlikle özdeşleşen bir düşünürdür.
- "Dinsizliği Savunur" adlı kitabında evrenin sonsuzluğunu ileri sürer ve kötülük problemiyle Tanrı'nın iyi bir Tanrı olamayacağını savunur.
- "Zümrüt Kitabı" adlı eserinde Kur'an'ı edebi bir metin olarak ele alarak çeşitli çelişkilerden bahseder ve Arapça olmayan bir evrensel eser olmadığını belirtir.
- 13:06İbni Ravendi'nin Görüşleri ve Yaşamı
- İbni Ravendi ve Zekeriya Razi gibi farklı filozoflar, görüşleri nedeniyle hayatlarını kaçak olarak geçirmişlerdir.
- İbni Ravendi tıpçı olduğu için biraz daha korunmuş, ancak dinsel görüşleri nedeniyle tehlikede kalmıştır.
- Peygamberliğin tartışmaya açık olduğu ve peygamberlik kurumunun sorunlu olduğu konusu, İslam felsefesinde bilgi kaynağı konusuyla ilgilidir.
- 14:04İslam Felsefesinde Bilgi Kaynağı Tartışmaları
- İslam felsefesinde bilginin kaynağı konusu ele alındığında rasyonalist (akılcı), deneyci ve sezgiciler olmak üzere üç ana görüş vardır.
- Peygamberin bilgilerinin kaynağını açıklamak için filozoflar "peygambere vahiy geldi" demekle kalmamış, bilimsel bir yaklaşım benimsemişlerdir.
- Kindi'den itibaren filozoflar, peygamberlerin bilgisinin hayal gücü ve ilham olduğunu, peygamber olmayanların bilgisinin akıl olduğunu savunmuşlardır.
- 17:04İbni Ravendi'nin Peygamberlik Eleştirisi
- İbni Ravendi, peygamberlik kurumunun başından itibaren sorunlu olduğunu ve doğrudan bu kuruma itiraz etmiştir.
- Peygamberliğin mümkün olmadığını, mantıksız olduğunu üç ana argümanla iddia etmiştir.
- İlk argümanı, akıl ile peygamberlikin çeliştiği ve peygamber olmadan da medeniyetin kurulabildiği iddiasıdır.
- 18:24İbni Ravendi'nin Peygamberlik Eleştirisi (Devam)
- İbni Ravendi'ye göre, "birbirinizi öldürmeyin" veya "çocuklarınızı gömmeyin" gibi makul önerilerin peygamber tarafından söylenmesi gerekmez.
- Kölelik gibi konuların peygamber olmadan da anlaşılabileceği ve Hammurabi Kanunları gibi peygamberlerden önce de benzer kanunların yapıldığı belirtilmiştir.
- İkinci argümanı, ibadetlerin çirkin eylemler olduğu ve hac gibi ibadetlerin mantıklı gerekçesi olmadığıdır.
- 21:10İbni Ravendi'nin Mucize Eleştirisi
- İbni Ravendi, peygamberlerin mucizelerinin el çabukluğu ve sihirbazlıktan ibaret olduğunu, gerçek olmadığını savunmuştur.
- Mucizelerin aktarımlar yoluyla geldiği ve sahih hadis kitaplarının Muhammed öldükten ikiyüz yıl sonra yazılmış olduğu belirtilmiştir.
- Günümüzde bile teknoloji sayesinde kaydedilen olayların bile farklı aktarıldığı bir evrende, aktarımların güvenilirliği sorgulanmıştır.
- 22:01Hadis Kaynaklarının Değerlendirilmesi
- Buhari ve Müslim gibi en çok referans alınan hadis kaynaklarının aktarımlarını yapan kişilerin hiçbiri peygamberi görmemiş, aralarında 100-200 yıl boşluk bulunuyor.
- Kutubi Sitte'de (en güvenilir kaynaklar) birçok absürt ve çelişkili hadis bulunuyor, örneğin savaşta meleklerin yardım etmesi konusunda farklı aktarımlar var.
- Ravendi, İslam'ın temel kaynaklarını (Kur'an ve sünnet) eleştirerek tartışmanın dışına çıkarıyor.
- 23:52Kur'an'ın Eleştirisi
- Kur'an'da Mekke-Medine dönemi ile ilgili birbiriyle çelişen birçok ayet bulunuyor.
- Kur'an'ın edebi değerinin sadece Araplar için ilgilendirici olduğunu, evrensel bir tanrı veya peygamberlik kanıtı olmadığını belirtiyor.
- İbn-i Arabi gibi eleştirel görüşlerini savunan filozoflar o toplumda saklanmak zorunda kalıyor, bazıları rahat dönemler, bazıları kaçış dönemleri yaşıyor.
- 25:51İslam Felsefesinde Önemli Filozoflar
- Atomcu kelamcılar ve Zekeriyya Razi gibi farklı İslam felsefesindeki sıradışı filozoflar var.
- Kindi, Farabi ve İbni Sina gibi filozoflar felsefe ve din arasında farklı yaklaşımlar sergiliyor.
- Kindi'ye göre filozof olacak kişi aklını keskinleştirerek hakikati keşfetmeyi isteyecek ve Aristoteles'in mantık, retorik, felsefe, psikoloji, metafizik ve ahlak kitaplarını okuyacak.
- 30:02Kindi'nin Bilim Felsefesi
- Kindi'ye göre matematik doğa bilimlerinde kullanılmaması gerekiyor, fizik alanında araştırma yapanların matematik metodu kullanması hata yapmasına neden oluyor.
- Kindi'nin felsefesinde araştırma ve inceleme yöntemi mantıktaki tasım yönteminden çok matematikteki kanılama yöntemidir.
- Matematiksel yöntem maddi olmayan varlıklar alanında geçerlidir, fizik alanında araştırma yapanlar matematik metodu kullanırlarsa hata yaparlar diyor.
- 31:04Bilimsel Gelişimin Engelleri
- Avrupa'da bilimin gelişmesi ve matematiğin fizikte kullanılması Newton döneminde başlıyor.
- Matematiğe değer verilseydi, önemi anlaşılsaydı, küçümsenmeseydi belki İslam dünyası için aydınlanma çağına giden yol daha kısa olabilirdi.
- 9. yüzyılda bilimin merkezi İslam dünyasında olmasına rağmen, yanlış bilimsel yaklaşımlar bilimsel gelişmeleri engellemiş olabilir.
- 33:08Gazali ve Felsefi Etkisi
- Gazali, yöntemsel şüpheciliği ilk kullanan düşünürlerden biridir ve akıl yürütmeleri çok meşhurdur.
- Gazali'nin söylediklerinin Batı'da söylenmiş şeylerin çok öncesinde olduğunu gösteren birçok örnek bulunmaktadır.
- Özellikle dini savunanlar tarafından, Pascal örneğindeki gibi bazı akıl yürütmeleri vardır.
- 33:35Pascal'ın Felsefi Konumu
- Pascal kendine filozof demese de dönemi için felsefede yaptığı için önemli bir düşünürdür.
- Pascal, felsefeye karşı çıkmak için felsefe öğrenmek zorunda kalmış ve felsefeye felsefi argümanlarla karşı çıkmıştır.
- Pascal, felsefeye şüpheci tavrının yanında "tehafüt geleneği" adı verilen bir şey başlatmıştır.
- 34:08Gazali'nin Felsefe Eleştirisi ve Tehafüt Geleneği
- Gazali, felsefenin tutarsızlıklarını "Tehafütü'l-Felasife" (Felsefenin Reddi) adlı kitabında eleştirerek İslam coğrafyasında bir gelenek haline dönüştürdü.
- Bu geleneğe Osmanlı döneminde İbn Rüşd, Muslihiddin Hoca-zade, Alaaddin Ali Tusi, Kemalpaşazade, Muhyiddin Muhammed Karabağ ve Muhammed Emin Üsküdarî gibi düşünürler katıldı.
- Gazali, filozoflara ve felsefeye karşı küfür ve dinsizlik damgası vurmak gerektiğini, kitaplarını okumak tehlikeli olduğu için yasaklanmalıdır diye savundu.
- 35:36Gazali'nin Halk Hakkındaki Görüşü
- Gazali, halkın cahil olduğunu ve onları felsefi düşüncelerden uzak tutmak gerektiğini düşündü.
- Bu küçümser tavır Gazali'ye özgü değil, dönemin tüm entelektüellerinde yaygın bir yaklaşımdı.
- O dönemde eğitim yaygın değildi, bilen bir elit grubu vardı ve geri kalanlar cahil olarak görülüyordu.
- 38:45Gazali'nin Epistemolojik Araştırması
- Gazali, "Tehafütü'l-Felasife" eserini yazmadan önce iki iki buçuk yıl boyunca felsefe eserlerini okudu ve şüphe krizine (dalalet) düştü.
- Hakikate ulaşmanın tek yolu olduğunu düşünen Gazali, bilgiyi üç kategoriye ayırdı: kelamcılar, filozoflar ve tasavvufçular.
- Gazali, hakikate ulaşma yolunu tasavvufta buldu, ancak bu bir epistemik yöntemle geçti.
- 40:30Gazali'nin Bilgi Teorisi
- Gazali, hakiki bilginin içinde hiçbir kuşku bulunmayacak, yanlışlık ve kuruntu olasılığı olmayacak bir bilgi olduğunu belirtti.
- Duyusal bilgilere güvenin sorunlarını gözlemleyerek (gölgenin hareketi, yıldızların büyüklüğü gibi) empirizmi eleştirdi.
- Akla da şüpheyle yaklaşıp, uyanık olup olmadığımızı bile kestiremediğimizi düşündü.
- 44:18Gazali'nin Sezgicilik Yaklaşımı
- Gazali, akıl ve duyuların güvenilir olmadığını düşündükten sonra sezgiciliğe (ilham) başvurdu.
- Tanrı'nın kendisine "bir nur" göndererek şüphe krizinden kurtulduğunu iddia etti.
- Gazali'nin sezgicilik yaklaşımı, akıl ve duyuların güvenilir olmadığını kabul ederek bir "nur" aracılığıyla hakikate ulaşma şeklinde ifade edildi.
- 45:58Bilgi Felsefesinde İlahi İlham Kavramı
- Gazali'ye göre hakiki bilgiye akılsal çıkarımla ulaşamaz, bu bilgiyi Tanrı tarafından ilham edilir.
- Sezgiciler, açık seçik bilgileri araştırmak gerektiğini düşünmezler çünkü bunlar hazır haldedir ve hazır olan şey aranırsa kaybolur.
- Bu ilham kavramı İslam'a, Eş'ari gruba ve Sünni gruba uygun bir açıklama sunar.
- 47:20İbn Haldun'un Bilgi Felsefesi
- İbn Haldun, insanın doğru bilgiye ulaşmasını engelleyen altı unsur olduğunu belirtir: görüş ve mezheplere aşırı bağlılık, güvenilir olmayan haberler, bilginin amacı hakkında bilgisizlik, olaylara tatbik edilebilirlik bilgisinin eksikliği.
- Otoriteye yalakalık yapmak doğru bilgiye ulaşmayı engeller ve hem otoriteye hem de etrafındakilere yanlış bilgi aktarabilir.
- Toplumsal koşulların yarattığı etkenleri bilmek, bir bilginin doğru olup olmamasını ve onu yanlış yorumlayıp yorumlamamayı etkileyebilir.
- 49:44İbn Haldun'un Sosyoloji Bilimi
- İbn Haldun, Arap tarihi eseri yazarken sosyoloji biliminin ilk örneklerini oluşturmuştur.
- O dönem tarih hep krallar üzerinden incelenirken, İbn Haldun ilk defa yaşadığı toplumu ve çevredeki toplumları incelemiştir.
- "El-Mukaddime" adlı giriş bölümünde, toplumsal olayları toplumsal olaylarla açıklamak gerektiğini anlatarak sosyoloji bilimini kurmuştur.
- 51:31İbn Haldun'un Eserinin Tarihi
- İbn Haldun'un eseri, zamanın çok ötesinde bir görüş olmasına rağmen, kendisinden sonra İslam coğrafyasında ve Osmanlı'da yasaklanmıştır.
- Eseri yasaklanma sebeplerinden biri, devletlerin yıkılabilen kurumlar olduğundan bahsetmesidir.
- İbn Haldun'un eseri 19. yüzyılda bir Rus tarafından Rusça'ya çevrildiğinde dünyaya ulaştı, ancak Avrupa'da sosyoloji bilimi gelişirken İbn Haldun'un etkisi olmamıştır.
- 53:44İslam Felsefesi ve İskenderiye Kütüphanesi
- İslam felsefesinde Ömer'in İskenderiye Kütüphanesi'ni yıktığı söylentisi yanlış bir bilgi olarak eleştiriliyor.
- İskenderiye Kütüphanesi birkaç kez yıkılmış olup, Ömer geldiğinde zaten kütüphane diye bir şey kalmamış.
- Platon'un Protogoras'ın kitaplarını yakmaya çalıştığı olay da eleştiriliyor.
- 54:34Ortadoğu Felsefelerinin Değerlendirilmesi
- İslam felsefesi, Hıristiyan felsefesi ve ortaçağ felsefesi genel olarak zevksiz ve üzerine konuşulacak çok şey olmayan konular olarak değerlendiriliyor.
- Bu felsefelerin çoğu ilkçağı yorumlayıp dine uydurma çabasıdır ve günümüzde geçerli olmamalarının sebebi çok konuda yanlış olmalarıdır.
- Genel felsefe bilgisi için bu felsefelerin çok teknik konuları pratik hayatımızda veya evren tasavvurumuz içerisinde yer almıyor.
- 56:19İslam Felsefesinin Gelişimi ve Sonu
- İslam felsefesinde Gazali başat güç haline gelmiş ve felsefenin icra edenlerinin yok olduğu belirtiliyor.
- Yapılan felsefe, yeni Platoncu felsefeyle Aristoteles felsefesini uzlaştırmak ve İslam dinine uydurmak şeklinde iki gruba ayrılıyor.
- Daha sonra felsefenin, bilimin İslam karşısında yenilmesi ve Hıristiyan felsefesinin de yaşamadığı belirtiliyor.
- 57:54İslam Felsefesinin Yasağı ve Gazali
- Takip eden yıllarda felsefe kelimesi yerine hikmet deniliyor ve akıldan bahsetmek yasak hale getiriliyor.
- Gazali'nin felsefesinde ilerleme ve değişim gözlemleniyor, örneğin rüya örneğinden yola çıkarak bu dünyanın ahirete kapı aralayan bir rüya olduğu görüşüne gidiliyor.
- Gazali'nin felsefe ve mantığa kapı araladığı, sadece felsefe ve bilim karşıtları olarak gösterilmediği belirtiliyor.