Buradasın
İslam Düşünce Tarihi: Felsefe Eleştirileri ve Tehafüt Geleneği
youtube.com/watch?v=EBo-y8OrdDgYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İslam Düşünce Tarihi dersinin sekizinci ünitesini içeren bir eğitim içeriğidir. Eğitmen, İslam düşünce tarihindeki felsefe eleştirileri ve tehafüt geleneğini anlatmaktadır.
- Video, eleştiri kavramının tanımıyla başlayıp İslam dünyasında felsefeye karşı yapılan eleştirileri incelemektedir. Gazali'nin "Tehafütü'l-Felasife" eseri ve İbn Rüşd'ün "Telafi Tela Tehafüt" adlı eseri arasındaki tartışmalar ele alınmaktadır. Daha sonra tehafüt geleneğinin Fatih Sultan Mehmet döneminde yeniden canlanması ve Fahrettin Razi, Hocazade, Ali Tusi gibi önemli düşünürlerin katkıları anlatılmaktadır.
- Videoda tehafüt geleneğinin konuları dört kategoride değerlendirilmektedir: tabiata ait meseleler, ilahiyata ait meseleler, alemle ilgili meseleler ve gök hakkında meseleler. Ayrıca tehafüt geleneğinin İslam düşünce tarihindeki olumlu ve olumsuz yönleri de değerlendirilmektedir.
- 00:02Eleştiri ve Felsefi Eleştiriler
- Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi İslam Düşünce Tarihi dersinin sekizinci ünitesi "Felsefe Eleştirileri ve Cevapları" konusunu ele alıyor.
- Eleştiri, Yunanca "yargılama, ayırt etme" anlamına gelen bir terim olup, bir kişiyi, düşünceyi, eseri veya sistemi alternatif görüşlerle titiz bir incelemeye tabi tutmaktadır.
- İslam düşüncesi başlangıçtan günümüze eleştiriler ortamında gelişmiş, bazen susturulmuş veya düşünce dinamizmi pasifize edilmiştir.
- 01:36İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri
- Müslümanlar Yunan felsefesinin tercümesiyle tanınan felsefeyi düşünürleri üç gruba ayırmıştır: sırf felsefe yapanlar, felsefeyi dinle uzaklaştıranlar ve felsefi metodla dini savunanlar.
- Her filozof az ya da çok başka filozofları eleştirmiştir; bu eleştiriler felsefe eylemlerini olumsuz etkilemiş olsa da olumlu yönden felsefe hayal hayat kaynağı olmuştur.
- Tehafüt geleneği, felsefe aktivitesi kapsamında oluşmuştur.
- 02:30Tehafüt Teriminin Anlamı
- Türkçede tehafüt kelimesi tutarsızlık, yıkım, çöküntü, acelecilik, düşüncesiz sonuç ve iktidarsızlık gibi anlamlarla kullanılmaktadır.
- Gazali tarafından kullanılan tehafüt terimi, tutarlı bir düşünceye dayanmadan kurulmuş fikir yapıları ve filozofların hataları anlamında kullanılmıştır.
- Tehafütü'l-felasife, filozofların tutarsızlığı anlamında yaygın olarak kullanılmıştır.
- 03:31Tehafüt Geleneğinin Ortaya Çıkış Nedenleri
- Tehafüt geleneğinin ortaya çıkış nedenlerinin en başında felsefe-din ilişkisi görülür.
- 11. yüzyılın sonlarına ve 12. yüzyılın başlarına gelindiğinde İslam dünyasında pek çok müstakil devlet oluşmuş, bu siyasi ayrışmalar düşünce alanında farklılıkların oluşmasına sebebiyet vermiştir.
- Nizamiye medreseleri kuruluş amaçlarının başında istenmeyen fikir akımlarıyla mücadele etmek gelmekteydi.
- 04:40Gazali'nin Tehafütü'l-Felasife
- Gazali Tehafütü'l-Felasife'de İslam filozofları metafiziğe ilişkin konulardaki kendince yanlış görüşleri nedeniyle küfür ve biatle itham etmiştir.
- Buradaki küfür kavramı dini anlamı yanında felsefe ile ilgilenenlerin geleneğe aykırı düşünce ve zihniyetleri ile İslam toplumun dışına çıkmış oldukları ima eden sosyolojik bir anlamda taşımaktaydı.
- Tehafütler objektiften uzak, taraf gir bir yaklaşımla yazılmamıştır; sorgulayıcı, yeni fikirlerin doğmasına zemin hazırlayan bir eleştiri anlayışıyla yazılmıştır.
- 06:28Gazali'nin Hayatı ve Eserleri
- Gazali'nin eleştirileri din merkezli kabul edilse de, bu kabul edilse felsefi yönleri ağırlık taşımaktadır.
- Gazali filozofları daha çok metafizik görüşlerinin dini ilkelerle örtüşmediği gerekçesiyle eleştirmiştir.
- Gazali'nin felsefi ve kelamı düşünce ile tanışması, hocası olan kelamın eşari ekolünün büyük üstadı İmamül Harameyn Ebu'l-Mali el-Cüveyni'den dolayı olmuştur.
- 07:17Gazali'nin Siyasi Görevleri
- İmam Cüveyli'nin ölümünü müte mütekaip müteakip Gazali Nizamüllük'ün sarayında henüz yirmi yaşındayken siyasi danışman olarak görevlendirilmiştir.
- Gazali'nin görevleri arasında Hasan Sabbah'ın başkanlığını yaptığı siyasi cinayetler işleyen batı düşünce düzeyini durdurmak, Mısır'da El-Ezeli Kur'an Ezher Şinasi'nin kültürel gelişmesiyle rekabet etmek ve Şaha burada insanlara inançlarından dolayı zulmet, zulme zulmeden Müntezile cevap vermek bulunmaktadır.
- Gazali 1091 yılında vezir Nizamüllük tarafından Bağdat Nizamiye Medresesi'ne ve müderris olarak tayin edilmiştir.
- 08:40Gazali'nin Tehafütü'l-Felasife'nin İçeriği
- Felsefe ilk ciddi tenkit Gazali'den gelmiştir; 478-488 yılları arasında yazdığı Tehafütü'l-Felasife adlı eseriyle Messai, filozofların özellikle Farabi ve İbn-i Sina'nın metafizik fikirlerini hedef almıştır.
- Gazali'ye göre filozofların görüşleri üç kısma ayrılmaktadır: dini inançlarla çalıştığından dolayı reddedilmesi gerekenler, dini inançlarla bağlantısı olmayan mantık, riyazi ve geometri ile ilgili ilimler, ve tabiat alanında hak batıla karışmış olanlar.
- Gazali Tehafütü'l-Filozoflara yönelik eleştirilerini yirmi meselede ele almış, bu meselelerin üçünde filozofları küfürle itham etmiş, onyedi meselede ise filozofların biat içinde olduklarını vurgulamıştır.
- 12:11Gazali'nin Eleştirilerine Karşı Koyuş
- Gazali'nin filozofları eleştirdiği eleştirilere ilk karşı koyuş Endülüslü filozof ve fıkıh İbni Rüştten 1190-1198 yıllarında gelmiştir.
- İbni Rüşt, Telafi Tela Tehafüt adlı eseriyle Gazali'nin filozofları eleştirdiği yirmi ayrı meselenin her birine ayrı ayrı ele alarak kendine göre eleştiriler haksız olduğu noktaları ortaya koymuştur.
- İbni Rüşd, Gazali'nin bazı meseleleri anlamadan filozofları eleştirdiğini ve bundan dolayı da Allah iddinli hüsrana uğrayacağını ayetlerle delil getirerek belirtmekteydi.
- 14:09İbn Rüşd'ün Gazali Hakkındaki Eleştirileri
- İbn Rüşd, Gazali'nin filozofları üç meselede küfürle itham ettiğini belirtmiştir: cesetlerin haşri, Allah'ın cüziyatını bilmediğini söylemeleri ve alemin kıdemi konusundaki görüşleri.
- İbn Rüşd, Gazali'nin filozofları küfürle itham ettiği ikinci meselede, filozofların Tanrı'nın külli temelleri bilip cüzi dikerleri bilmediğini söylemiş olduklarını ifade etmiştir.
- İbn Rüşd'e göre, Gazali filozofları yanlış yorumlamıştır çünkü filozoflar bedensel haşri kabul etmezken, bireysel sorumluluk olan ahirete iman etmenin esasını asla inkar etmemişlerdir.
- 17:27Tehafütlerin Sonrası ve Fatih Sultan Mehmet'in Rolü
- Tehafütlerin kaleme alınmasının başlıca nedenleri arasında devlet yöneticilerinin serbest düşünceye imkan tanımaları, felsefi ve kelam arasındaki temel problemleri tartışma isteği ve din-felsefe ilişkisini incelenmesi bulunmaktadır.
- Gazali ile başlayıp İbn Rüşd ile devam eden tehafüt geleneği yaklaşık ikiyüz yıl kadar süren bir kesintiye uğramıştır.
- Fatih Sultan Mehmet'in tehafüt tartışmalarını yeniden başlatması ile felsefi hareketle önemli bir ivme kazanmıştır.
- 19:11Gazali'den Sonraki Felsefi Gelişmeler
- Gazali'den sonra gelen Fahrettin Razi, felsefi ile kelamı birleştirmiştir ve felsefi konuları kelam içinde okumakta bir ölçüde meşrulaştırılmıştır.
- Fahrettin Razi'nin felsefi şahsiyetini ve istiklalini kaybettiği için fazla bir ilerleme kaydedilmemiştir ve bu durum felsefenin gerilemesini ve sönmesine sebep olmuştur.
- Fahrettin Raziden sonra bu konularda doğrudan ilgilenenler Sultan Fatih'in görevlendirdiği Hocazade ile Ali Tusi'dir; Hocazade bazı konularda Gazali'ye muhalefet ederken Ali Tusi Gazali aynen takip etmektedir.
- 21:01Tehafüt Geleneğinin Devamı ve Önemi
- Gazali ile başlayan tehafüt geleneği, Osmanlı'nın son şehrinin İslam larından olan Musa Kazım Efendi'nin 1918'de yazdığı "İbn Rüşd'ün Felsefi Metodu ile İmam Gazali ile Bazı Konulardaki Münazarası" başlığı eserine kadar devam etmiştir.
- Yaklaşık sekizyüz yıllık süre içinde İslam dünyasına gerek müstakil tehafüt, gerekse mevcut olan bir tehafütün yorumu tarzında bu gelenek kapsamında oniki eser yazılmıştır.
- Gazali ve İbn Rüşd'ün tehafütleri ekseninde kaleme alınan eserlerin konuları tabiata ait meseleler, ilahiyata ait meseleler, alemle ilgili meseleler ile gök hakkında meselelerdir.
- 23:19Tehafüt Geleneğinin Değerlendirilmesi
- İslam düşünce tarihinde önemli bir yeri olan tehafüt geleneği, felsefe düşüncesi ve düşüncenin gelişimi açısından hem olumlu hem de olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir harekettir.
- Gazali, eleştirilerin merkezine din-felsefe ilişkisini alıp özellikle kullandığı küfür, hatta sevap gibi kavramlarla tartışmayı bütün müslümanların ilgi alanına taşımış olmuştur.
- İbn Rüşd sonrası felsefi bir düşünce hareketi olarak değerlendirebileceğimiz tehafüt geleneği, genelde İslam dünyasında, özelde ise Osmanlı-Türk düşüncesinde felsefi düşünüş tarzını devamını sağlamada etkili olmuştur.