Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Bilgi Nesiller Eğitim kanalında yayınlanan, eğitim yöneticisi adaylarına yönelik bir eğitim içeriğidir. Konuşmacı, sınav hazırlığı için bilgi taraması yapmaktadır.
- Video, iki ana bölümden oluşmaktadır: İlk bölümde İlk Türk-İslam Devletleri'nde (Karahanlılar, Gazneliler ve Büyük Selçuklular) kültür ve medeniyet konusu ele alınırken, ikinci bölümde İslam dünyasındaki önemli bilim adamları (İbn-i Sina, Biruni ve Harezmi) ve eğitim sistemi incelenmektedir.
- İlk bölümde devletlerin yönetim sistemleri, divan teşkilatı, adliye sistemi, ordu yapısı, hukuk sistemi, sosyal ve ekonomik hayat, dil ve edebiyat, bilim ve sanat alanlarındaki önemli isimler ve eserler anlatılırken, ikinci bölümde bilim adamlarının tıp, jeoloji, cebir, matematik ve coğrafya alanlarındaki katkıları ve Nizamiye Medresesi gibi eğitim sistemindeki yenilikler açıklanmaktadır.
- 00:04Giriş ve İlk Türk-İslam Devletleri
- Bilgi Nesiller Eğitim Kanalı, eğitim kurumları yönetici seçme sınavında adaylara destek olmak amacıyla kurulmuştur.
- Bugünkü konu ilk Türk-İslam devletlerinde kültür ve medeniyet olup, bu konuyla ilgili bilgi taraması yapılacak.
- İlk Türk devleti Karahanlılar'dır ve İslam inancı ile birlikte Türk hükümdarları "kaan" yerine "sultan", "yabgu" yerine "melik" gibi unvanları kullanmaya başlamıştır.
- 01:03Karahanlılar'ın Devlet Teşkilatı
- Karahanlılar'ın merkez teşkilatı doğrudan sultan'ın şahsına bağlı saray teşkilatı ile Divan-ı Saltanat hükümet teşkilatlarından meydana geliyordu.
- Sarayda güvenilir kişilerden seçilen hacip, kapıcıbaşı, candar, silahtar, alemdar, aşçıbaşı, içkicibaşı ve emir ahhur ünvanını taşıyan görevliler bulunurdu.
- Hükümete Divan-ı Saltanat (büyük divan) denirdi ve başında hükümdarın birinci derecede yardımcısı olan vezir bulunurdu.
- 02:10İlk Türk-İslam Devletlerinde Divanlar
- Karahanlarda Divan-ı Ali, Divan-ı Tuğra, Divan-ı İstifa, Divan-ı Şaf ve Divan-ı Arz bulunurdu.
- Gazneliler'de Divan-ı Vezaret, Divan-ı Risalet, Divan-ı İstifa, Divan-ı İsraf ve Divan-ı Arz divanları vardı.
- Büyük Selçuklular'da Divan-ı Ala (büyük divan), Divan-ı Tuğra, Divan-ı İstifa, Divan-ı Şaf ve Divan-ı Arz divanları bulunuyordu.
- 04:57Adliye Teşkilatı
- İlk Türk-İslam devletlerinde adliye teşkilatı şeri yargı ve örfi yargı olarak ikiye ayrılmıştır.
- Şeri davalara kadınlar bakardı ve bunların başkanı devlet merkezindeki kakuda idi.
- Örfi sorunların çözümü ile ilgili ayrı mahkemeler olup, bunların başında emiri idat (günümüzdeki adalet bakanı) bulunurdu.
- 05:43Ordu ve Hukuk
- İlk Türk-İslam devletleri, İslamiyet öncesi dönemdeki Türklerde olmayan ve adına gulam sistemi denilen yeni bir ordu modelini kullanmaya başlamışlardır.
- İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk, örfi hukuk ve şeri hukuk olmak üzere ikiye ayrılırdı.
- Örf hukukun kaynakları Hun gelenekleri, Köktürk ve Uygur kanunları, Oğuz gelenekleridir ve kullandıkları alan yönetim, maliye ve askerliktir.
- 07:26Sosyal ve Ekonomik Hayat
- Ahilik, 13. yüzyılda temeli yardımlaşma üzerine kurulan esnaf ve sanatkar örgütlenmesine verilen isimdir.
- Devlet terazisi has ikta ve harici olarak bölünmüştür; has ve haraci toprakların vergileri devlet hazinesine girmekteydi.
- İkta sistemi ile devlete ait topraklar kişilere hizmet karşılığında bırakılır, kişiler bu toprağı köylülere kiralar ve elde ettiği kira ve vergilerle asker yetiştirirlerdi.
- 09:23Dil ve Edebiyat
- Eski Türklerde dil ve edebiyat Karahanlılar, Gazneliler, Harzemşahlar ve Selçuklularda konuşma dili olarak Türkçe, yazı dili olarak ise Farsça ve Arapça kullanıldı.
- Kaşgarlı Mahmut tarafından Bağdat'ta yazılan Divanü Lügatit Türk adlı eser, Arap kültürüne karşı koyan Kaşgarlı Mahmut'un Türk tarihine, coğrafyasına, destan ve efsanelerine ait kıymetli bilgiler veren bir ansiklopedik sözlüktür.
- Karahanlılar devrine ait Kutadgu Bilig, Türklerin İslamiyet kabulünden sonraki bilinen ilk yazılı eser olma özelliği taşıyan ve İslam öncesi yaşanan kültür ile İslami dönem kültürünü yansıtması bakımından önemlidir.
- 11:15Bilim ve Sanat
- Eski Türklerde bilim ve sanat denince aklımıza gelecek ilk isimler Farabi, İbni Sina, Biruni ve Harezmidir.
- Farabi, Aristo mantığını en iyi kavrayan ve açıklayan kişi olduğu için ikinci öğretmen anlamına gelen Muallimi Sani unvanıyla anılır ve eserlerinden çoğu daha o devirde Latinceye çevrilerek yüksek okullarda ders kitabı olarak okutulmuştur.
- İbni Sina hekimlik konusunda kendisine Batı bilim dünyasında tıbbın hükümdarı verilmiştir ve Batıda Avicenna olarak da bilinir.
- 12:12İslam Bilim Adamları
- Mikroptan bahseden ve bulaşıcı hastalıkların gözle görülmeyen minik kurtçuklardan kaynaklandığını tespit eden kişi, kan dolaşımının nasıl gerçekleştiğini açıklamış ve başarılı ameliyatlar gerçekleştirmiştir.
- İbn-i Sina'nın "El-Kanun fit-Tıp" adlı kitabı Batıda uzun süre ders kitabı olarak okutulmuştur.
- Biruni (Batıda Ali Boron adıyla anılmakta) jeoloji biliminin kurucusu olarak kabul edilir ve en önemli eseri "El-Asaril Bakiye"de çeşitli toplumların kullandıkları takvimleri, dini gün ve bayramları incelemiştir.
- 13:00Harezmi ve Eğitim Sistemi
- Harezmi cebir biliminin kurucusu olarak kabul edilir, matematikçi, astronom ve coğrafyacıdır.
- O dönemin eğitim alanındaki en büyük yeniliği burslu öğrencilik sisteminin getirilmesidir.
- Dönemin en önemli eğitim kurumu Sultan Alparslan'ın buyruğu ile vezir Nizamülmülk tarafından yaptırılan Nizamiye Medresesidir.