Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir akademik ders formatında olup, bir eğitmen tarafından Foucault'un teorileri anlatılmakta ve öğrencilerle etkileşimli bir şekilde ilerlemektedir.
- Video, Foucault'un arkeolojik yaklaşımı, epistemeler ve iktidar teorisi üzerine odaklanmaktadır. Dersin ilk bölümünde bilginin oluşumu farklı dönemlerde nasıl değiştiği (Rönesans, Klasik Çağ ve Modern Çağ) anlatılmakta, ardından "Hapishanenin Doğuşu" kitabında ele alınan cezalandırma tekniklerinin tarihsel değişimine geçilmektedir. Ders, hükümran iktidar ve disipliner iktidar kavramlarını karşılaştırmakta, Panoptikon hapishane modelini incelemekte ve son olarak biyo-iktidar kavramına değinmektedir.
- Ders boyunca okul, hapishane, hastane gibi kurumların toplumsal iktidar mekanizmalarındaki rolleri, disiplinlerin nasıl oluştuğu ve bilimin tarihsel koşullara bağlılığı gibi konular ele alınmaktadır. Dersin sonunda öğrencilere okuma ödevi verilmektedir.
- Foucault'un Arkeolojik Yaklaşımı
- Foucault, farklı dönemleri ayırt edip bu dönemlerde bilginin oluşmasına ve bilgi ehliyetine sahip olmasını sağlayan kuralları tespit etmeye çalışmıştır.
- Foucault, tarihi üç episteme olarak ayırmıştır: Rönesans epistemesi, klasik çağ epistemesi ve modern episteme.
- Klasik episteme'de temel unsur temsil olup, biyolojide bu temsil kataloglaştırma ve kategorileştirme şeklinde kendini gösterir.
- 02:17Rönesans ve Klasik Çağda Doğa İlişkisi
- Rönesans epistemesi'nde insanlar doğayı, hayvanları ve bitkileri incelemek için şovlar, turnuvalar ve kamusal alanlarda etkileşim kurarlardı.
- Rönesans'ta bilgiye ilham veren temel unsur benzerlikti, ancak sadece görsel değil, daha derin bir benzerlik anlayışıydı.
- Rönesans'ta hayvanlarla temas mekanları fuar alanları ve gösteri alanları iken, klasik episteme'de bu temas doğa tarihi müzeleri ve hayvanat bahçelerinde gerçekleşiyordu.
- 05:22Modern Episteme ve İnsan Bilimleri
- Modern episteme'de bilmenin ufkunu belirleyen temel unsur insan olmuştur.
- Foucault'un "Kelimeler ve Şeyler" kitabının alt başlığı "İnsan Bilimlerinin Doğuşu" olup, insan bilimlerinin ortaya çıkması için öncelikle insanın bir figür olarak ortaya çıkması gerekmiştir.
- Bilmenin koşullarını ortaya koyması açısından Foucault'un arkeolojik çalışmaları yeni bir pencere açmıştır.
- 08:01Arkeolojinin Farklı Boyutu
- Foucault'un arkeolojisi, eski kalıntılar üzerinden tarih araştırması yapmakla değil, bilginin koşullarını incelemekle ilgilidir.
- Arkeoloji, belirli bir anda, tarihin belirli bir döneminde ve belirli bir toplumsal yapı içerisinde bilginin bilgi ehliyetine sahip olabilmesi için uyması gereken koşulları ortaya çıkarmaktadır.
- Foucault'un arkeolojik yaklaşımı, farklı zaman dilimlerini (epistemeler) farklı katmanlar olarak düşünebiliriz.
- 12:59Arkeolojinin Amacı ve Yaklaşımı
- Foucault'un arkeolojik çalışmalarında sadece marjinal figürler değil, bilgi alanının tümü incelenmektedir.
- Deliliğin tarihi gibi bir analizde, delilik tanımı aynı zamanda akıl tanımını da beraberinde getirir ve bunlar toplumda nasıl muamele görülmesiyle ilişkilidir.
- Arkeoloji, bilginin imkan koşullarını araştırmaktadır; bir bilgi oluştuğunda, onu var eden imkanların koşullarını incelemektedir.
- 16:22Foucault'un Çalışmaları ve İktidar Analizi
- Foucault'un 60'lı yıllarda epistemolojik çalışmalarında temel perspektifin belirlediği bilgi felsefesi incelenmiştir.
- 70'lerden itibaren Foucault, arkeolojiden soybilim kavramına ve metoduna geçmiştir.
- Bu değişimin nedeni Foucault'un iktidar analizini ve iktidar meselesini masaya yatırmaya başlamasıdır.
- 19:18Cezalandırma Yöntemlerinin Değişimi
- 1600'lü yıllarda krala karşı gelme veya öldürmeye teşebbüs gibi suçlar için idam cezası uygulanırdı ve bu ceza şehir meydanında herkesin önünde gerçekleştirilirdi.
- Bu cezalandırma yönteminin amacı, insanların ders çıkarması ve kralın gücünü göstermesiydi.
- Günümüzde cezalandırma kamusal değil, hapishanelerde ve şehirlerin dışındaki yerlerde Gizli bir şekilde gerçekleşmektedir.
- 24:56Foucault'un "Hapishanenin Doğuşu" Kitabı
- Foucault'un "Hapishanenin Doğuşu" kitabında, 1757 yılında gerçekleşen Damien'ın idamı örneği verilmiştir.
- Bu idam öncesinde çeşitli işkenceler uygulanmış ve suçun itiraf edilmesi beklenmiştir.
- 80 yıl sonra hapishaneler yaygınlaşmış ve cezalandırma şehir meydanlarından şehir dışındaki yerlere taşınmıştır.
- 30:06Cezalandırma Tekniklerinin Değişimi
- Eski cezalandırma tekniğinde ceza doğrudan bedeni hedef alır ve fiziksel işkenceler uygulanırdı.
- Hapishane sisteminde de beden fiziksel olarak etkilendiği halde, eski sistemdeki kadar doğrudan ve bedeni yaralayıcı bir müdahale değil.
- Foucault'a göre cezanın hedef aldığı şey de değişmiş durumdadır.
- 31:37Cezalandırma Tekniklerinin Farkları
- Foucault'a göre ceza, artık kişinin bedenine değil, daha başka bir yüzeye hitap ediyor ve bu bir anlamda "ruh" olarak nitelendiriliyor.
- Modern hapishane örneğinde, suçlu kişinin hapiste rehabilitasyona tabi tutulması, dünya görüşünün değişmesi ve topluma daha faydalı bir vatandaş olarak dönmesi bekleniyor.
- İlk örnek (kralın intikamı) ile ikinci örnek (hapishane) arasında temel farklılıklar var: birinde ceza bedene doğrudan uygulanırken, diğerinde kişinin karakteri değiştirilmeye çalışılıyor.
- 36:00İktidar Formları ve Cezalandırma
- Foucault, iki cezalandırma tekniği arasında seksen yıllık bir fark olduğunu ve bu değişimin nedeninin farklı iktidar biçimlerinin farklı cezalandırma teknikleri kullandığına inanıyor.
- Foucault'a göre iktidar, belirli kişilerin sahip olduğu bir eşya değil, yetkilerin ve sorumlulukların ortaya çıktığı ilişki ağının kendisidir.
- Foucault iki ayrı iktidar formu tanımlıyor: "hukuku'ya göre hükümran iktidar" ve "disipliner iktidar".
- 42:34Disiplin Toplumu
- Disiplin toplumu, sadece ceza kurumunda değil, toplumun diğer kurumlarında da benzer ilkelerle hareket ediyor.
- Foucault'a göre okul, hapishane ile benzer işleyiş gösteriyor ve öğrencileri "vatana, millete, topluma faydalı bireyler" olarak yetiştirme hedefi disiplin fonksiyonunu yansıtır.
- Disiplin toplumunda kurumlar, bireyleri uysallaştırma ve daha faydalı bireyler olarak toplumda var etmeye çalışıyor.
- 45:08İktidar Modelleri
- İlk iktidar modelinde kral merkezde olup, bir kişiye pek çok yetki ve otorite toplanmaktadır.
- Foucault, iktidarı bir kişinin sahip olabileceği değil, bir ilişki ağı içerisinde düşündüğü için disiplinler ve toplumlar bu modelin örnekleridir.
- İktidar modelleri zorunlu olarak birilerinin bütün yetkileri kendisinde toplamasını gerektirmez, belirli bir iktidar ilişkisinden söz edilebilir.
- 47:46Panoptikon Modeli
- Foucault'un disiplin teorisini netleştirmek için kullandığı örnek, panoptikon hapishane modelidir.
- Panoptikon modelinde hücreler bir gözetleme kulesinin etrafında dairesel olarak yerleştirilir ve bu kule bütün hücrelere hakim olur.
- Bu mimari plan, tek bir kişinin tek bir pozisyondan bütün mahpusları takip etmesini sağlar ve ekonomik bir modeldir.
- 53:17Panoptikon'un Psikolojik Etkisi
- Panoptikon'un en önemli özelliği, gözetleme kulesi içinde hiç kimse olmadığında bile mahpusların kendilerini izleniyor muşçasına hissetmesidir.
- Mahpuslar, orada birinin onları izleyip izlemediğini bilmedikleri için her an her daim gözetlenenler gibi davranmak zorunda kalırlar.
- Bu sistem, disiplinli iktidarın hükümran iktidarından farkını ortaya koyar; iktidar artık kişisizleşir ve merkezi figüre bağımlı olmaktan çıkar.
- 57:19Hapishane Sisteminin Dönüşümü
- Günümüzde hapishane, elli yıl öncesinde olduğu kadar gözde ve etkili bir cezalandırma tekniği olarak görülmüyor.
- Denetimli serbestlik ve arabuluculuk gibi yeni hukuk düzenlemeleri, hapishanelerin artık gerekli olmadığı anlamını yavaş yavaş gösteriyor.
- Foucault, ilerleyen çalışmalarında bu değişimi "biyo-iktidar" olarak tanımlayarak üçüncü bir iktidar formu olarak gündeme getirmiştir.
- 1:00:59Foucault'un İktidar Anlayışı
- Foucault'un panoptikon örneği, iktidar ilişkisinin tek kişide toplanması gerektiği değil, daha demokratik bir şekilde toplumun yüzeyine yayıldığı bir sistem olduğunu gösteriyor.
- hükümran iktidar modelinde merkezi bir figür (kral) vardı, ancak disiplinler modelinde böyle bir merkezi figür olmasa da iktidar mekanizmaları daha az etkili olmuyor.
- Otoritenin tek bir kişide toplanması yerine, toplumun bireylerine dağıtılarak canlı tutulması, toplumun otoriteye baş eğmesi ve belirli bir toplumsal düzenin tesis edilmesi amaçları hala korunuyor.
- 1:03:53Modern Toplumda İktidar
- Demokratik toplumlarda da güç merkezleri (valiler, başkanlar, başbakanlar) var, ancak bunlar seçilerek belirli yetkileri ellerinde toplayan figürlerdir.
- İktidar, kişilerin rızasıyla yetkilere sahip olması imkanı yaratılarak toplumun yüzeyine yayılıyor.
- Örneğin sınıf ortamında öğretmen yetkileri varken, öğrencilerin de (derste uyumak, ders kaçırmak gibi) öğretmenin sahip olmadığı hakları ve yetkileri bulunuyor.
- 1:08:36İktidar ve Sorumluluk
- Foucault'un iktidar anlayışında, otoriteyle sorumluluk arasında doğrudan bir bağlantı yoktur.
- Geçmiş toplumlarda kralın meydanın ortasında cezalandırması ile modern toplumlarda suçluların hapishanelerde toplumdan uzaklaştırılması arasında bir geçiş süreci vardır.
- İktidarın sürdürülmesi için normlara uymayan kişilerin devre dışı bırakılması veya rehabilite edilerek iktidar mekanizmasına uyumlu hale getirilmesi amaçlanıyor.
- 1:10:37Cezalandırma Sistemlerinin Değişimi
- Hapishanenin ortaya çıkışı ile tek cezalandırma formu haline gelmesi arasında uzun bir zaman geçmiştir.
- hükümran sistemde de belirli bir eğitim ve motivasyon bulunabilir, disipliner toplumlarda da intikam motivasyonu olabilir.
- İktidar sistemlerinde geçiş süreçleri aynı anda gerçekleşir ve farklı faktörler aynı anda etki eder; örneğin Amerika'da bazı eyaletlerde idam varken bazılarında yoktur.
- 1:14:00İktidar Formları ve Kurumların Değişimi
- Farklı iktidar formlarında aynı kurumlar farklı işlevler üstlenebilir ve çalışma prensipleri değiştirerek yeni anlamlar kazanabilir.
- Hapishane gibi kurumlar farklı iktidar formlarında yok olmak yerine yeni işlevler kazanabilir.
- Kurumlar sıfırlanmaz, ancak yeni iktidar formlarında farklı işlevler ve görevler alabilirler.
- 1:15:56Cezalandırma Pratiklerinin Değişimi
- Yeni cezalandırma pratikleri rehabilite etmeyi baz alırken, kişiyi biyografisi ve çevresiyle ilişkilendirerek farklı bir gözle incelemeye ihtiyaç duyuyor.
- Psikoloji gibi çalışma alanları, kişiyi rehabilite etmeye çalışırken daha anlamlı ve işlevli hale geliyor.
- İktidar formu değiştiğinde, gerekli olan ve anlam kazanan bilim alanları da değişiyor.
- 1:20:04Cüzzam ve Veba Örneği
- Cüzzamla mücadelede enfekte kişiler sağlıklı kişilerden ayrılarak cüzzam adalarına gönderiliyordu.
- Veba ile mücadelede ise karantina sistemi benimsendi; herkes evlerinde kalarak birbirlerinden yalıtıldı.
- Foucault'a göre disiplinler iktidarın temel işleyiş prensiplerinden biri olarak toplumu hücrelere ayırmaktır.
- 1:25:29Okul ve Disiplin İktidarı
- Okul, hapishane kadar disiplin toplumunun temel kurumlarından biridir.
- Disiplin mekanizması topluma yayılmadan önce manastırlarda ve okullarda filizlenmiş, sonra toplumun bütün kurumlarının temel mekanizması haline gelmiştir.
- Manastırlarda günlük aktivitelerin belirlenmesi ve rehabilitasyon programı disiplin iktidarının ilk örneklerini oluşturmuştur.
- 1:29:09Foucault'un Perspektifi ve Bilim
- Foucault'un perspektifiyle meselelere yaklaşınca yeni kapılar açılıyor.
- Biyoloji gibi disiplinlerin her zaman var olmuş değil, belirli bir nesnenin ortaya çıkmasına muhtaç olarak ortaya çıkmıştır.
- Çalışma alanları ve bilgi alanları belirli tarihsel koşullar altında ortaya çıkmış ve anlam kazanmıştır.
- 1:30:06Okul ve Kurumsal İktidar
- Foucaultcu perspektif, okul gibi kurumsal mekanların ortaya çıkışı ve işleyiş prensiplerini toplumun diğer kurumlarıyla ilişkilendirmek açısından faydalıdır.
- Foucault, hapishane, hastane, atölye ve okulun aynı iktidar formundan neşet ettiğini ve belirli bir işlevi olduğunu söyler.
- Okulun disiplinler ve iktidardaki pozisyonu ile bilimin tarihsel koşullar altında nasıl gerçekleştiği önemli konulardır.
- 1:32:16Ödev
- Öğrencilerden ilk hafta verilen okumalardan Doloz'u dikkatli bir şekilde tekrar okumaları isteniyor.
- Doloz'un Foucault'a yanıt olarak veya ek olarak söylediği iktidarla ilgili bazı şeyler vardı.
- Önümüzdeki hafta buluşmada herkesin metni özellikle Foucault'a referans verdiği ve iktidar tartışması yaptığı yerleri dikkatli bir şekilde okuması gerekiyor.