Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci tarafından sunulan Eski Türk Dili ve Ural-Altay dil ailesi hakkında kapsamlı bir ders formatındadır. ÖSYM sınavlarına hazırlanan öğrencilere yönelik hazırlanmıştır.
- Video, öncelikle Eski Türk Dili'nin yapı ve köken bakımından dünya dillerini ele alarak başlamakta, Şegel ve Humboldt'un dil tasniflerini açıklamaktadır. Ardından Ural-Altay dil ailesinin Hint-Avrupa dil ailesinden farkları 14 madde halinde incelenmekte ve bu dil ailesi üzerine yapılan çalışmalar anlatılmaktadır.
- Videoda ayrıca Ural-Altay dil ailesi üzerine çalışan önemli dilbilimcilerin çalışmaları (Sdrh Lamberg, Meşa Şevit, Yadrisev, William Scott ve Ramset), Türk dilinin Köktürk Türkçesinden önceki dönemleri (Orhun, Uygur, Karahanlı, Harezm, Çağatay, Eat) ve ses bilgisi ile kelime tarih konuları da ele alınmaktadır.
- Eski Türk Dili Özetine Giriş
- Videoda eski Türk dilinin özetine bakılacak ve ÖSYM'nin çıkmış soruları ve konuları taranarak sınavda faydalı bilgiler sunulacak.
- Videoda yapı bakımından dünya dilleri, köken bakımından dünya dilleri, Ural-Altay dil ailesinin özellikleri, Altay dilleri teorisi, Nostratik ve Aurasetik teori, Talat Tekin'in tasnifi gibi konular ele alınacak.
- Türk dilinin Köktürk Türkçesinden önceki dönemleri (Orhun, Uygur, Karahanlı, Harezm, Çağatay, Eta) ve ses bilgisi, kelime tarihi de video içeriğinde yer alacak.
- 01:12Yapı Bakımından Dünya Dilleri
- Şegel'in tasnifine göre diller yapı bakımından üç kısımda inceleniyor: bitişken eklemeli bağlantılı diller, kök bükümlü (yalınlayan tek heceli) diller ve bükümlü çekimli diller.
- Bitişikken eklemeli bağlantılı diller (Türkçe dahil Ural-Altay dilleri) önden eklemeli (Kafkas dilleri, Çerkezce, Lazca, Abhazca, Gürcüce) ve sondan eklemeli (Türkçe, Moğolca, Manç, Tunguzca, Korece, Japonca) olarak ayrılıyor.
- Kök bükümlü (yalınlayan tek heceli) dillerde hiçbir şekilde ek almıyor, bükme uğramıyor ve değişmeden kalıyor; en önemli özelliği söz dizimi en güçlü olmasıdır (Çince, Tibetçe, Vietnamca, Baskça, Laoca, Siyamca, Nepalce, Tace, Endonezyaca).
- 04:29Bükümlü Çekimli Dillerin Alt Grupları
- Bükümlü çekimli diller kök bükümlü ve gövde bükümlü olarak iki kısımda inceleniyor.
- Kök bükümlü diller Hami ve Sami dil ailesine ayrılıyor; Hami dil kökünde Berberice, Kıptice, Habeşce, Akça gibi diller, Sami dil kökünde İbranice, Kenance, Asurca, Arapça, El Amca, Babilce gibi diller bulunuyor.
- Gövde bükümlü diller Hint-Avrupa ve Batı dilleri olarak ayrılıyor; Hint dil kolunda Ermenice, Soğdça, Sanskritçe, Hititçe; İran dil grubunda Farsça, Zazaki, Kırmancı, Tacik, Çepeşüce, Pamir gibi diller yer alıyor.
- 06:35Avrupa Dil Kolu
- Avrupa dil kolu Cermen, Rumen ve Slav dil kollarına ayrılıyor.
- Cermen dil kolunda Almanca, İngilizce, İsveççe, Norveççe, Flemenkçe gibi diller bulunuyor.
- Rumen dil kolunda İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Yunanca gibi diller yer alıyor.
- Slav dil kolunda Rus, Çek, Leh, Okurca, Moldovaca, Boşnakça, Bulgarca, Sırpça, Slovakça, Arnavutça, Litvanca gibi diller bulunuyor.
- 07:44Köken Bakımından Dünya Dilleri
- Humboldt'un tasnifine göre Ural dilleri Finugor ve Samuiçe olarak inceleniyor; Macar, Fin, Estonca gibi diller Fin-Ugor dilleri içerisinde yer alıyor.
- Altay dilleri Türkçe, Moğolca, Manç, Tunguz, Korece ve Japonca olarak sınıflandırılıyor.
- Çin-Tibet dilleri Çince, Tibetçe, Tayca, Burma, Katalonca gibi dilleri; Bant dilleri Kuzey Afrika'da konuşulan dilleri; Kafkas dilleri Abhazca, Obsça, Lakça, Lazca, Çeçence gibi dilleri içeriyor.
- Afrastetik (Sami) dilleri Arapça, İbranice, Habeşce, Kıpti gibi dilleri; Hint-Avrupa dilleri Slav, Cermen, Latin ve Roman olarak inceleniyor.
- Yunanca ve Arnavutça izole dillerdir.
- 10:35Ural-Altay Dil Ailesinin Özellikleri
- Vida adlı dilci 1838 yılında Ural-Altay dil ailesinin Hint-Avrupa dil ailesinden 14 farklı özelliğini ortaya koymuştur.
- Ural-Altay dillerinde olumsuz hareket için ayrı fiil vardır, bağlaçlar yerine fiil şekilleri kullanılır ve soru iki bulunmaktadır.
- Bu dillerde sözcük yapımı eklerle yapılır, isimlerin çekiminde iyelik ekleri kullanılır ve fiil şekilleri zengindir.
- 11:29Ural-Altay Dillerinin Diğer Özellikleri
- Sayı sözlerinden sonra çokluk ekleri kullanılmaz ve yardımcı fiil olarak "ime" kullanılır.
- Ural-Altay dillerinde ses uyumu önemlidir, ön ek yerine genellikle son ek kullanılır ve bu diller bağlantılı dillerden sayılır.
- Bu dillerde dilbilgisi cinsiyet ulamı yoktur, karşılaştırma "dan" ile yapılır ve erililik, dişilik gibi özellikler bulunmaz.
- 12:08Ural-Altay Dil Ailesi Üzerine Çalışmalar
- SDRH Lamberg, "Asya ve Avrupa'nın Kuzey ve Doğu Kısımları" adlı eserini yazmış, Yenisey yazıtları hakkında bilgi vermiş ve Yakutça ile Çuvaşça'dan bahsetmiştir.
- Lamberg, Ural-Altay kavimlerinin konuştuğu 32 dili "Tatar" adı altında toplamış ve dilleri altı gruba ayırmıştır: Fin-Ugor, Türk-Tatar, Sayet, Moğol-Mançu, Tungus ve Karadeniz-Hazar Denizi arasındaki haklar.
- Meşa Şevit, 18. yüzyılda "Sibirya Boyunca Keşif Seyahati" adlı beş ciltlik eserini yayınlamış ve Yenisey yazıtları hakkında bilgi vermiştir.
- 13:23Diğer Dilcilerin Çalışmaları
- Yadrisev, Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını bulmuştur.
- William Scott, Ural-Altay dillerini Çuvaşça ve Tatar olarak ikiye ayırmış ve Türkçesi Çuvaşça için ses denkliklerini ortaya koymuştur.
- Ramset, karşılaştırmalı Altay dili ekonomi kurucusu olarak bilinir ve William Scott'un Türkçesi Çuvaşça için bulduğu denkliği geliştirmiştir.