Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim psikolojisi dersidir. Öğretmen, KPSS sınavına hazırlık amacıyla edimsel koşullanma konusunu detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, edimsel koşullanmanın temel ilkelerini ve kavramlarını sistematik bir şekilde ele almaktadır. İçerikte kademeli yaklaştırma, zincirleme, edimsel sönme, genelleme, ayırt etme, batıl inanç, kaçma ve kaçınma davranışları, öğrenilmiş çaresizlik, kendini gerçekleştiren kehanet, Premak ilkesi, pekiştireçler (olumlu ve olumsuz), pekiştirme ve ceza kavramları örneklerle açıklanmaktadır.
- Videoda her kavram için günlük hayattan örnekler verilmekte ve KPSS sınavlarında çıkan sorular üzerinden konular pekiştirilmektedir. Ayrıca eğitimde cezaya alternatif yöntemler (ara verme, ortamı değiştirme, bıktırma, sabırla bekleme ve görmezden gelme) de detaylı olarak anlatılmaktadır. Video, bir sonraki bölümde pekiştirme tarifelerinin işleneceği bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:06Edimsel Koşullanma Tanıtımı
- Edimsel koşullanma, davranışçı kuramlardan bir konu olup, son on yılda her yıl minimum iki soru çıkarmaktadır.
- Edimsel koşullanmanın amacı organizmaya yeni bir psikomotor davranış kazandırmaktır (yemek yapma, spor oyunları, araba kullanma gibi).
- Edimsel koşullanma, klasik koşullanmanın zıttıdır: tepki-uyarıcı ilişkisi vardır, pekiştireç davranıştan sonra verilir ve organizma aktiftir.
- 05:02Edimsel Koşullanma İlkeleri
- Kademeli yaklaştırma, edimsel koşullanmanın bir ilkesidir ve organizmaya yeni bir psikomotor davranış kazandırır.
- Kademeli yaklaştırmada, öğrenme basitten karmaşığa doğru basamaklandırılır ve her basamağı başarıyla tamamladıktan sonra pekiştireç verilir.
- Zincirlemede, bir beceriyi bitirmeden diğerine geçilemez veya beceri adımlarının bir tanesinin bile eksik olması sonucunda davranışın sonuca ulaşamaz.
- 09:41Zincirleme Ön Koşul İlişkisi
- Zincirleme ön koşul ilişkisi, belirli bir sıra izlenerek yapılan işlerde her basamağın önemi ve birbirine bağlılığıdır.
- ATM kullanma, çay demlemek veya yemek yapmak gibi işlemlerde her basamağa atlamak imkansızdır çünkü her adım bir sonraki adımın ön koşuludur.
- Klasik bir örnekte, bir kedi veya köpek kafeste pedalları basarak köprüyü açıp kapıya ulaşması gerekir, her adım atlanırsa amaca ulaşılamaz.
- 11:43Edimsel Sönme ve Sönme Patlaması
- Edimsel sönme, diğer adıyla deneysel çözülme, klasik koşullanmadan farklı olarak organizmanın aktif olması nedeniyle sönmeye karşı direnç göstermesidir.
- Edimsel sönmede davranışlar pekiştirilmediğinde önce artar, zirveye ulaştıktan sonra sönme patlaması olur ve nihayetinde sönme gerçekleşir.
- Çocuk örneğinde, istedikleri alınamadığında ağlama davranışını artıran çocuk, zirveye ulaştıktan sonra sönme patlamasıyla ağlamayı keser.
- 14:43Davranışın Topoğrafyasındaki Değişim
- Davranışın topoğrafyasındaki değişim, pekiştirilmeyen davranışların artarak farklılaşıp değişmesidir.
- Bu kavram, sadece yükselme ve sönme patlaması gösteren edimsel sönmeden farklıdır.
- Çocuk örneğinde, pekiştirici alınamadığında ağlama yerine yumruk atma, tükürme, kendini atma gibi farklı davranışlar sergilemesi davranışın topoğrafyasındaki değişimdir.
- 16:46Genelleme Türleri
- Edimsel koşullanmada iki tür genelleme vardır: tepki genellemesi ve öğrenmenin genellenmesi.
- Tepki genellemesinde benzer veya farklı davranışlar sergilenirken, öğrenmenin genellenmesinde aynı davranış kopya edilir.
- Örneğin, çocuk ellerini yıkadıktan sonra pekiştirici alırsa, bundan sonra hep ellerini yıkaması öğrenmenin genellenmesi, elini, yüzünü, kolunu yıkaması ise tepki genellemesidir.
- 19:26Tepki Genellemesi ve Öğrenmenin Genellenmesi
- Tepki genellemesi, bir davranışın ödüllendirilmesi sonucunda benzer veya farklı davranışların artmasıdır.
- Öğrenmenin genellenmesi ise, bir davranışın ödüllendirilmesi sonucunda aynı davranışın başka durumlarda da sergilenmesidir.
- Her iki durumda da pekiştireç davranıştan sonra gerçekleşir, ancak tepki genellemesinde farklı davranışlar, öğrenmenin genellenmesinde ise aynı davranış sergilenir.
- 20:22Ayırt Etme ve Davranışta Kontrast
- Ayırt etme, farklı ortamlarda veya durumlarda farklı davranmaya verilen isimdir.
- Davranışta kontrast ise, bir yerde davranışın azalması diğer yerde aynı davranışın artmasıdır.
- Ayırt etmede bir yerde var olan davranışın başka yerde yok olması, davranışta kontrastta ise bir yerde azalma diğer yerde artış vardır.
- 24:12Batıl İnanç ve Batıl Davranış
- Batıl inanç klasik koşullanmada, batıl davranış ise edimsel koşullanmada gerçekleşir.
- Batıl inanç düşünce boyutunda kalırken, batıl davranış bu inancı eyleme dönüştürür.
- Örneğin, sınavda iyi not alındığını mavi kalemle ilgili bir inançla açıklamak batıl inanç, bu inancı eyleme dönüştürerek tüm önemli sınavlara aynı kalemle girmek batıl davranıştır.
- 26:33Kaçma ve Kaçınma
- Kaçma klasik koşullanmanın, kaçınma ise edimsel koşullanmanın birer kavramıdır.
- Kaçma, rahatsız edici bir durumdan kaçmak için aktif bir eylem sergilemektir.
- Kaçınma ise rahatsız edici bir duruma karşı hiç teşebbüs etmemektir.
- 28:50Öğrenilmiş Çaresizlik ve Kendini Gerçekleştiren Kehanet
- Öğrenilmiş çaresizlik, bir davranışta başarılı olunamadıktan sonra "ne yaparsam yapayım başarılı olamayacağım" inancını geliştirir.
- Öğrenilmiş çaresizlik inanç boyutunda bir durumdur.
- Kendini gerçekleştiren kehanetin diğer adı kendini doğrulayan kehanettir.
- 30:33Kendini Gerçekleştiren Kehanet ve Rosental Etkisi
- Kendini gerçekleştiren kehanet, Rosental etkisi ve Pigmalion etkisi aynı anlama gelmektedir.
- Kendini gerçekleştiren kehanet hem olumlu hem de olumsuz olabilir; olumsuz örneğin "ben ne yaparsam yapayım başarılı olamayacağım" gibi, olumlu örneğin "büyüdüğümde çok iyi bir doktor olacağım" gibi durumlar.
- Pigmalion efsanesinde, heykeltıraş Pigmalion'un yaptığı kadın heykeline can verilmesi ve hayallerinin gerçek olması, kendini gerçekleştiren kehanet örneğidir.
- 33:38Premat İlkesi ve Koşullu Anlaşma
- Premat ilkesi koşullu anlaşmaya göre daha disiplinli, katı ve taviz vermeyen bir tavır sergilerken, koşullu anlaşma daha esnek, yumuşak ve toleranslıdır.
- Prematta mutlaka bir otorite (anne, baba, öğretmen, patron gibi) ile anlaşmak mecburiyetindeyiz, bu nedenle başka bir adı "büyükanne kuralı" veya "ayrımlı olasılık ilkesi"dir.
- Koşullu anlaşmada illa da bir otorite ile anlaşmak zorunda değiliz, kendi kendimizle de anlaşıp motive edebiliriz.
- 37:34Premat İlkesi ve Koşullu Anlaşmanın Farkları
- Premat ilkesinde kişiye önce yapmak istemediği şey yaptırılır, sonra yapmak istediğine izin verilir (örneğin "oda toplarsan dizi izleyebilirsin").
- Koşullu anlaşmada önce kişi yapmak istediği şeyi yapabilir, sonra yapmak istemediği şeyi yapar (örneğin "dizi izledikten sonra odanı toplamalısın").
- Premat ilkesi baskıyla davranışı değiştirme yöntemidir, koşullu anlaşma ise daha anlayışlı bir yaklaşımdır.
- 39:53Pekiştireçler
- Pekiştireçler edimsel koşullanmanın önemli unsurlarıdır ve pekiştirme türleri ve ceza türlerinin ön koşulu olma özelliğine sahiptir.
- Pekiştireç bir uyarıcı ve araçtır; örneğin kalem bir pekiştireçtir ve öğrencinin ödevini yapmasını teşvik etmek için hediye edilebilir.
- Olumlu pekiştireçler organizmanın hoşuna giden uyarıcılardır ve bunları ortama eklerseniz olumlu pekiştirme yaparsınız, çıkarırsanız ise ikinci tür ceza yaparsınız.
- 41:22Olumlu Pekiştireçlerin Türleri
- Olumlu pekiştireçler birincil olumlu ve ikincil olumlu olarak ayrılır.
- Birincil olumlu pekiştireçler, organizmanın yaşamsal fonksiyonları için ihtiyaç duyduğu uyarıcılarıdır: yiyecek, içecek, cinsellik, uyku, dinlenme ve su gibi.
- Örneğin, çocuğa çok sevdiği pastadan yedirmek veya doğru cevap veren çocuğa şeker vermek olumlu pekiştirme yöntemidir ve verilen pasta veya şeker birincil olumlu pekiştireçtir.
- 42:44Olumlu Pekiştireçler
- Birincil olumlu pekiştireçler doğuştan gelir ve yiyecek-içecek, uyku, cinsellik, su ve dinlenme gibi fizyolojik ihtiyaçları karşılar.
- İkincil olumlu pekiştireçler doğuştan gelmez, yaşantılar yoluyla kazanılır ve fizyolojik değil, psikolojiktir.
- 43:33İkincil Olumlu Pekiştireçlerin Türleri
- Sosyal pekiştireçler (toplumsal pekiştireç): aferin, tebrik, alkış, sarılma, kucaklama, başını okşama gibi toplumsal açıdan onurlandıran uyarıcılardır.
- Etkinlik (faaliyetsel) pekiştireçler: kişiden kişiye değişen, yapmaktan hoşlanılan şeylerdir (sinemaya gitmek, tiyatroya gitmek, alışveriş yapmak, oyun oynamak, yüzmek, spor yapmak, kitap okumak, televizyon izlemek).
- Sembolik pekiştireç: tek başına herhangi bir anlamı olmayan ama diğer pekiştireçlerle ilişkilendirildiğinde anlam kazanan uyarıcılardır (kupon, kart, marka, jeton, yıldız, emojiler, gülen surat, somurtan surat, para).
- Nesnel pekiştireç: somut nesnelerdir ve doğrudan kullanılabilen şeylerdir (kalem, ayakkabı, şapka, cüzdan, telefon, gözlük, araba, ev).
- 48:54Olumsuz Pekiştireçler
- Olumsuz pekiştireçler organizmanın rahatsız olduğu uyarıcılardır ve organizma onları sevmez.
- Birincil olumsuz pekiştireçler fiziksel zarar verirken, ikincil olumsuz pekiştireçler psikolojik zarar verir.
- Örneğin, tokat birincil olumsuz pekiştireç (fiziksel müdahale) iken, kızmak ikincil olumsuz pekiştireç (psikolojik zarar) olarak değerlendirilir.
- 52:05Pekiştirme Türleri
- Pekiştirme olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirme olarak ikiye ayrılır, ancak olumsuz pekiştirme adı olumsuz bir şey değildir.
- Olumlu pekiştirme ve olumsuz pekiştirme, davranışların yapılma sıklığını artırır.
- Olumlu pekiştirme, olumlu uyarıcılar verilerek yapılır (örneğin, ödevlerini yapan çocuğa aferin demek, yüksek notlar alan çocuğa bilgisayar alması).
- 53:02Olumsuz Pekiştirme
- Olumsuz pekiştirme, olumsuzluktan kurtulmak veya kurtarılmak ve bunun neticesinde "oh be kurtuldum" duygusu yaratır.
- Olumsuz pekiştirme örnekleri: ağrı kesici alarak ağrıdan kurtulmak, klima açarak sıcaklık sorunundan kurtulmak, sınavda başarılı olunarak ödevden muaf kalınmak.
- Olumsuz pekiştirme, olumsuzluktan kurtulma hissi yaratarak davranışın yapılma sıklığını artırır.
- 55:53Karşıt ve Simgesel Pekiştirme
- Karşıt pekiştirme, organizmanın davranışlarını azaltmak için yapılan bir eylemin aksine, davranışın sıklığını artırmasıdır.
- Karşıt pekiştirme örneği: Öğrenciyi azarlamak yerine daha fazla yaramazlık yapmaya teşvik etmek, hırsızı hapsetmek yerine hırsızlık yapma eğilimini artırmak.
- Simgesel pekiştirme, sembolik pekiştireçler (yıldız, emoji) kullanılarak davranışın yapılma sıklığını artırır.
- 58:56Cezalar ve Türleri
- Cezalar, davranışların yapılma sıklığını azaltmak için yapılır.
- Birinci tür ceza, organizmanın rahatsız edici bir duruma maruz kalması veya bir başkası tarafından maruz bırakılmasıdır.
- İkinci tür ceza, organizmanın bir şeyden mahrum kalması veya bir başkası tarafından mahrum bırakılmasıdır.
- 1:02:12İkinci Tür Ceza Örnekleri
- İkinci tür ceza, kişinin bir şeyden mahrum bırakılmasını ifade eder; örneğin yüksek mevkide bir komutanın disiplinsiz davranışlarından dolayı rütbelerinin sökülmesi.
- KPSS sorularında da ikinci tür ceza örneği olarak öğretmenin disiplinsiz davranışlı öğrencisine ders asistanlığı görevini iptal etmesi verilebilir.
- Diğer ikinci tür ceza örnekleri arasında eve geç gelen çocuğun oyun oynama süresinin azaltılması veya harçlığının kesilmesi, alkol muayenesi sonucunda ehliyetin el konulması bulunur.
- 1:03:30Pekiştirme ve Cezanın Etkileri
- Cezalar davranışların yapılma sıklığını azaltırken, pekiştirmeler davranışların yapılması sıklığını artırır.
- Olumlu, olumsuz, karşıt ve simgesel pekiştirme hepsi davranışları artırır.
- Pekiştirme ve cezanın soyadı aynıdır; pekiştirme artırırken ceza azaltır.
- 1:04:13Cezaya Alternatif Yöntemler
- Cezaya alternatif yöntemler, sınıf yönetiminde cezanın en son çare olması nedeniyle kullanılır.
- Cezaya alternatif yöntemler arasında ara verme, ortamı değiştirme, bıktırma, sabırla bekleme ve görmezden gelme bulunur.
- 1:05:24Ara Verme (Time Out)
- Ara verme, istenmeyen davranışlar sergileyen kişinin ortamdan uzaklaştırılması ve bu uzaklaştırma kısıtlı bir süre için yapılmasıdır.
- Ara verme sorularında genellikle "dakika" kavramı vurgulanır veya "belli bir süre" ifadesi kullanılır.
- Ara vermenin diğer adı "time out" olup, "time" kelimesi zamana vurgu yapmak için kullanılır.
- 1:07:07Ortamı Değiştirme
- Ortamı değiştirme, var olan fiziki ortamda değişiklikler yaparak ceza vermeden sınıf yönetiminde sorunları çözmeyi amaçlar.
- Öğrencilerin sıralarında değişiklik yapmak, tahtayı göremeyen öğrenciyi daha iyi bir yere yerleştirmek veya deney malzemelerini erişilmesi zor bir yere koymak ortamı değiştirme örneklidir.
- Dersin sıkıcı geçmesi durumunda öğretmeyi değiştirip dersi farklı anlatmak da ortamı değiştirme kapsamındadır.
- 1:09:31Bıktırma ve Sabırla Bekleme
- Bıktırma (yorma), organizmanın sevdiği işleri bıktırıncaya kadar yaptırmak anlamına gelir.
- Sabırla bekleme, istenmeyen davranışların gelişimsel dönemden kaynaklandığı durumlarda bu dönemin geçmesini beklemeyi içerir.
- Sabırla bekleme özellikle çocukluk ve ergenlik dönemlerinde istenmeyen davranışlar için uygulanır.
- 1:12:15Görmezden Gelme
- Görmezden gelme, cezaya alternatif en etkili yöntemdir.
- Görmezden gelme, istenmeyen davranışa dikkat etmemek ve aynı zamanda istenilen davranışa dikkat etmeyi içerir.
- Bu yöntemde ayrımlı pekiştirme yapılır; istenmeyen davranış görmezden gelinirken istenilen davranış pekiştirilir.