Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında hazırlanmış olup, canlıların destek ve hareket sistemleri konusunu kapsamlı şekilde ele almaktadır.
- Video, canlıların destek ve hareket sistemlerini farklı canlı gruplarına göre incelemektedir. İlk olarak bir hücrelilerde, omurgasızlarda ve omurgalılarda destek sistemleri anlatılmakta, ardından insan iskelet sistemi, kemik türleri ve yapısı detaylandırılmaktadır. Daha sonra eklemlerin çeşitleri, kas sistemi, çizgili kasların yapısı ve kasılma mekanizması açıklanmaktadır. Son bölümde ise destek ve hareket sistemi ile ilgili soru çözümleri yapılmaktadır.
- Videoda tahtada görsel açıklamalar yapılarak, kas dokusunun yapısı, aktin ve miyozin ipliklerinin düzenli dizilişi, kayan iplikler hipotezi ve kas kasılması sırasında kullanılan enerji kaynakları gibi konular detaylı olarak ele alınmaktadır. Ayrıca kas tonusu, antagonist ve sinerjist kaslar, sinir-kas bağlantısı ve kas çalışmasında gerekli moleküller hakkında bilgiler de sunulmaktadır.
- Destek ve Hareket Sistemi
- Destek ve hareket sistemi, canlıların iç organlarını koruyan, dik durmasını sağlayan ve hareketini sağlayan sistemdir.
- Farklı canlılarda farklı destek ve hareket sistemleri bulunmaktadır.
- 00:40Bir Hücrelilerde Destek ve Hareket
- Bir hücreli canlılarda (amip hariç) hücre zarının dış kısmında hücreye destek sağlayan pelicula adı verilen bir zar bulunur.
- Hareket için bir hücrelerde sitoplazmanın uzantısı şeklinde sil, kamçı veya yalancı ayak oluşumu gibi yapılar kullanılır.
- Hareketler pasif (enerji harcanmadan, su akışına uygun hareket) veya aktif (enerji harcanarak, sil, kamçı veya yalancı ayak ile hareket) olarak ikiye ayrılır.
- 03:18Omurgasızlarda Destek ve Hareket
- Halkalı solucanlarda iç veya dış iskelet bulunmaz, ancak kan basıncı ile sağlanan hidrostatik basınç vardır.
- Omurgasızlarda eklem bacaklılar dışında çizgili kas yoktur, bu nedenle hareketler yavaş olur.
- Eklem bacaklılarda çizgili kaslar hızlı hareket etmeyi sağlar.
- 05:33Dış İskelet ve İç İskelet
- Dış iskelet yumuşakçalarda ve eklem bacaklılarda bulunur, kaslar iskelete içeriden bağlanır ve karada yaşayanlarda su kaybını engeller.
- İç iskelet omurgasızlarda, süngerlerde ve derisi dikenlerde görülür, kaslar iskelete dıştan bağlanır.
- Omurgalılarda tüm canlılarda sağlam yapılı bir iç iskelet bulunur ve kaslar iskelete bağlıdır.
- 08:27Omurgalılarda ve İnsanlarda İskelet
- Omurgalılarda embriyolik dönemde iskelet kıkırdak yapılıdır, gelişmiş döneme doğru kemik dokusu alır.
- Köpek balığı ve vatoz balığı gibi kıkırdaklı balıklarda kemikleşme söz konusu değildir.
- İnsan iskeleti vücudun dik durmasını sağlar, bazı iç organları korur, mineral maddeleri depolar ve kas ve organlara tutunma yüzeyi oluşturur.
- Süngerimsi kemik dokuda kan hücrelerinin üretimi gerçekleşir.
- 15:34Kemik Türleri
- Uzun kemikler kol ve bacaklarda bulunur, uç kısımları şişkinleşmiş olup kıkırdak doku içerir.
- Uzun kemiklerin dış yüzeyini periyot (kemik zarı) örter, bu kemik zarı kalınlaşmayı ve zedelenen kemiklerin onarılmasını sağlar.
- Uzun kemiklerin uç kısımlarında süngerimsi kemik doku bulunur (kan hücreleri üretir), diğer kısımlarında sert kemik doku vardır ve ortada sarı kemik iliği bulunur.
- 20:15Kısa ve Yassı Kemikler
- Kısa kemikler el ve ayak bileklerinde bulunur, dış kısımda sert kemik doku, iç kısımda süngerimsi kemik doku vardır ve sarı kemik iliği bulunmaz.
- Yassı kemikler kafatası, kaburgalar ve kürek kemiklerinde bulunur, yapı olarak kısa kemiklere benzer.
- Düzensiz kemikler yüz hatlarında, oval kemikler ise diz kapağında bulunan kemiklerdir.
- 22:38Baş ve Vücut İskeleti
- Baş iskeleti kafatası ve yüz kemiklerinden oluşur.
- Vücut iskeleti omurga, göğüs kemiği, kaburgalar, omuz kemeri ve kalça kemeri olmak üzere beş bölümden oluşur.
- Omurga kuyruk sokumundan beyneye kadar gelen, sinir hücrelerini koruyan sert kemik dokudan yapılmış bir yapıdır ve 33 omurdan oluşur.
- 26:35Omurga Bölümleri
- Omurga beş bölümden oluşur: 7 omurdan oluşan boyun bölgesi, 13 omurdan oluşan sırt bölgesi, 5 omurdan oluşan bel bölgesi.
- 5 omurdan oluşan sağır bölgesi ve 4 omurdan oluşan kuyruk sokumu.
- Omurlar arasında omur diskleri veya yastık şeklinde yapılar bulunur.
- 28:36Kaburgalar ve Diğer Vücut Kemikleri
- Kaburgalar 12 çift kemikten oluşur, alt kısımdaki kaburgalar kalbin korunmasını sağlar.
- İlk 7 kaburga arkada omurga, önde göğüs kemiği ile bağlantılıdır.
- 8., 9. ve 10. kaburgalar birbirleriyle, sonra 7. kaburgaya bağlanır, 11. ve 12. kaburgalar ise ön kısımdan serbesttir ve yüzücü kaburgalar olarak adlandırılır.
- 31:42Üyeler İskeleti
- Üyeler iskeleti kollar ve bacaklardan oluşur.
- Her bir üyede (kol veya bacak) 30 kemik bulunur.
- Kolda üst kısımda pazu kemiği, ön kısımda ön kol kemiği bulunur; bacakta üst kısımda uyruk kemiği, alt kısımda baldır kemiği bulunur.
- 33:28Eklemlerin Türleri
- Eklemler, iki veya daha fazla kemiğin bir arada bulunduğu yapılardır ve üç tip eklemden oluşur: oynamaz eklemler, yarı oynar eklemler ve tam oynar eklemler.
- Oynamaz eklemler (örneğin kafatasındaki eklemler) hareket etmez, kemikler birbirine testere dişlileri gibi sıkı sıkıya bağlantılıdır ve eklem boşluğu bulunmaz.
- Yarı oynar eklemler (örneğin omurlar arasındaki eklemler) az miktarda hareket edebilir, eklem boşluğu veya sinoviyal sıvı bulunmaz.
- 35:39Tam Oynar Eklemler
- Tam oynar eklemler (örneğin kolumuzda, dirseğimizde ve dizimizde bulunan eklemler) geniş hareket yapabilirler.
- Tam oynar eklemler eklem kapsülü adı verilen bir kapsül içerisinde bulunur.
- Eklem kapsülünün iç kısmında sinoviyal zar bulunur ve bu zar sinoviyal sıvıyı üretir, bu sıvı eklemlerin birbirine sürtünmesini azaltarak aşınmasını engeller.
- 38:45Kaslar
- Kaslar, iskelet ile beraber hareketi sağlayan, kasılıp gevşeyebilme özelliğine sahip hücrelerdir.
- Kaslar üç türden oluşur: düz kas, çizgili kas ve kalp kası.
- Çizgili kaslar iskelet yapıya bağlıdır ve hareket sağlar, bu nedenle iskelet kasları olarak adlandırılır.
- 40:13Kasın Yapısı ve Özellikleri
- Kaslar vücudun yaklaşık %40'ını oluşturur.
- Kaslarla kemiklerin birleştiği yerlere tendon veya kas kirişi denir.
- Kaslar "ya hep ya hiç" prensibine göre çalışır; eşik şiddetinin üzerinde bir uyarı gelirse kas tüm gücüyle kasılır, eşik şiddetinin altında bir uyarı gelirse hiç cevap vermez.
- 43:40Kasılma Evreleri
- Kasılma süreci dört evre içerir: gizli evre, kasılma evresi, gevşeme evresi ve dinlenme evresi.
- Gizli evre, kasın uyarılmasıyla kasılması arasında geçen kısa süredir.
- Kasılma evresi, kasın kasılmasıyla gevşemeye başlaması arasında geçen süredir.
- Gevşeme evresi, kasın eski haline döndüğü evredir.
- Dinlenme evresi, kasın tekrar uyarıyı almaya hazır halde olduğu evredir.
- 48:07Kas Tonusu ve Kas Türleri
- Kasın dinlenme haline gelmeden tekrar tekrar uyarılmasıyla meydana gelen ve kasın kasılı kaldığı olaya fizyolojik tetanoz denir.
- Kas tonusu, kasların dinlenme evresinde bile belli bir miktar kasılı kalmasıdır ve olası bir tehlike anında hemen hareket etmeye hazırlık sağlar.
- Birbirinin zıttı yönde hareket eden kaslara antagonist kaslar, aynı anda kasılan ve aynı anda gevşeyen kaslara sinerjist kaslar denir.
- 51:09Çizgili Kasların Yapısı
- Çizgili kaslar miyofiberlerden oluşur ve aktin ve miyozin ipliklerinin düzenli bir şekilde dizilmesiyle meydana gelir.
- Aktin iplikleri açık renkli bölümlerde, miyozin iplikleri ise koyu renkli bölümlerde bulunur.
- Aktin iplikleri I bandını, miyozin iplikleri ise A bandını oluşturur ve iki Z çizgisi arasındaki alan sarkomer olarak adlandırılır.
- 55:22Çizgili Kasların Kasılma Mekanizması
- Çizgili kasların kasılma mekanizması "kayan iplikler hipotezi"ne göre açıklanır.
- Kas kasılırken aktin iplikleri miyozin ipliklerinin üzerinden kayarak birbirlerine yaklaşır, bu nedenle I bandı daralır ve H bandı kaybolur.
- Sarkomer boyu kısalır ancak hacim değişmez, kas gevşerken ise bu durumun tersi olur.
- 1:00:36Kas Kasılmasının Kimyasal İşleyişi
- İskelet kasları (çizgili kaslar) somatik sinir sistemine bağlı çalışırken, düz kaslar ve kalp kası otonom sinir sistemine bağlı çalışır.
- Çizgili kaslarda her hücre bir veya daha fazla sinir hücresi ile bağlantılıdır ve bu nedenle düz kaslara göre daha hızlı kasılır.
- Sinir hücreleri ile kas hücrelerinin bağlantılı olduğu noktalara motor uç plak denir.
- 1:05:17Kasın Kasılmasında Olanlar
- Motor uç plaktan asetilkolin salgılanır ve bu etkiyle kas hücrelerinin endoplazmik retikulumundaki kalsiyum iyonları sitoplazmaya geçer.
- Kalsiyum iyonları aktin ve miyozin ipliklerinin arasına yayılır ve miyozin üzerindeki ATP enzimini aktifleştirir.
- ATP enzimi aktif hale geldiğinde ATP'yi parçalar ve ADP + fosfat + enerji oluşur, bu enerji kasın kasılmasında kullanılır.
- 1:11:05Kas Kasılmasında Enerji Kaynağı
- Dinlenme halinde hücredeki fazla ATP, kreatin fosfata dönüştürülerek depolanır.
- Kasılma halinde kreatin fosfat, ADP ile birleşerek ATP ve kreatin oluşturur.
- Kas kasılmasında enerji kaynakları sırasıyla: hazır ATP, kreatin fosfat, glikoz ve glikojen kullanılır.
- 1:12:25Glikoz ve Oksijenli/Oksijensiz Solunum
- Glikoz oksijenli solunumda 6 karbondioksit, 6 su ve 38 ATP üretir.
- Oksijensiz solunumda glikoz 2 laktik asit ve 2 ATP üretir, bu durumda enerji elde etme oranı daha azdır.
- Laktik asit kaslarda birikerek yorgunluğa neden olur, ancak dinlenme durumunda karaciğerde ve kaslarda tekrar glikoza dönüştürülerek kullanılabilir.
- 1:14:53Kas Kasılmasında Azalan ve Artan Maddeler
- Kas kasılırken ATP, kreatin fosfat, glikoz, glikojen ve oksijen azalır.
- Artan maddeler: ADP, kreatin, karbondioksit, su ve ısıdır.
- Kas kasılmasında enerji elde etme süreci, oksijenli solunumla gerçekleştiği için ısı üretimi de artar.
- 1:16:43Destek ve Hareket Sistemi Soruları
- Bitkilere destek sağlayan unsurlar: turgor basıncı, pek doku ve sert doku.
- Çizgili kas hücrelerinde kalsiyum iyonlarının sarkoplazmadaki miktarının artmasına neden olan olay, motor uç plaktan asetilkolin salgılanmasıdır.
- Baş iskeletine dahil olmayan kemikler: el ve ayak tarak kemikleridir.
- 1:20:48Ek İsimlendirme Soruları
- Dış iskeletin ortak özellikleri: vücuda destek sağlama ve dış etkilere karşı koruma.
- Otonom sinir sistemi ile denetlenen kaslar: midedir.
- Dinlenme halindeki çizgili kasın kasılmaya başlaması için ilk adım: motor plak alanı asetilkolin yayılmasıdır.
- 1:22:17Kemik ve Kas Özellikleri
- Uzun ve yassı kemikler için ortak özellikler: perios (kemik zarı) ve kalsiyum depo edilmesidir.
- Yarı oynar eklemler: omurlarda bulunur.
- Kalp kasının iskelet kasından farklı yönü: otonom sinirlerden impuls almalarıdır.
- 1:23:49Kas Tonusu
- İnsan dinlenme halindeyken bile orta beyin sayesinde kasları az da olsa kasılı durumdadır.
- Bu duruma kas tonusu denir ve orta beyin tarafından ayarlanır.
- 1:24:07Kasılma Süreci ve Hipotezler
- Huxley'in kayan iplikler hipotezine göre kasılma sırasında Z çizgileri birbirine yaklaşır, sarcomer boyu kısalır ve A bandı değişmez.
- Antagonist kas çiftlerinde birinin I bandında daralma meydana geldiği sırada, diğer kasın Z çizgileri birbirinden uzaklaşır ve H bandı genişler.
- Kas dokusunda bulunan tel telleri, kas ipliklerini oluşturur ve büyükten küçüğe doğru sıralanışı tel, teller, iplikler şeklindedir.
- 1:26:29Biyolojik Sistemler ve Özellikleri
- Omurgalı canlılar balıklar, kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olarak sınıflandırılır.
- Düz kaslar isteğimiz dahilinde çalışmayan kaslardır ve mide, soluk borusu, yemek borusu ve idrar kesesi gibi organlarda bulunur.
- Kırmızı ve sarı kemik iliği için ortak özellikler, her iki bağ dokuya dahil olmalarıdır.
- 1:28:36Kas Çalışmasında Gerekli Moleküller ve Fizyolojik Değişimler
- Bir kasın çalışmasında oksijen, glikoz, ATP ve kreatin fosfat gerekli olurken, laktik asit gerekli değildir.
- Koşma sırasında kaslarda oksijen tüketimi artar, laktik asit üretimi artar ve kan dolaşımı hızlanır.
- Laktik asit nedeniyle kan pH seviyesi düşer ve kandaki karbondioksit miktarı artar.