Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir aile hekimi tarafından verilen akademik bir eğitim dersidir. Konuşmacı, Süleyman Hoca, Mustafa Hoca ve Müge Hoca gibi eski hocalarından da bilgi aldığını belirtmektedir.
- Dersin ana konusu bilimsel yöntem ve hipotez kurma olup, niceliksel ve niteliksel araştırmalar arasındaki farklar, hipotezin özellikleri, bilimsel araştırma sürecinin aşamaları ve bilimsel tasarımın zorlukları ele alınmaktadır. Video, hipotez kurmanın önemi, iyi bir hipotezin nasıl oluşturulması gerektiği, kanıta dayalı tıbbın beş aşaması ve bilimsel yayınların istatistiksel hataları gibi konuları kapsamaktadır.
- Konuşmacı, Einstein'ın "karşılaştığımız sorunları, sorunların yarattığı düşünce düzleminden bakarak çözemezsiniz" sözünü örnek göstererek hipotez kurarken bakış açısının önemini vurgulamakta ve bilimsel araştırma sürecinde karşılaşılan olguların belirsizliği, değişkenliği ve ölçülebilirliği gibi zorlukları örneklerle açıklamaktadır. Ayrıca, bilimsel yayınların %80'inde ciddi istatistik hataları olduğunu ve pozitif bulguların daha çok yayınlandığını belirtmektedir.
- 00:16Aile Hekimliği ve Bilimsel Araştırma
- Aile hekimliği alanında bilgiye ihtiyaç duyulduğunda Süleyman Hoca'dan eğitim, Mustafa Hoca'dan güncel bilgi ve Müge Hoca'dan tarihi bilgiler alınır.
- Güvenilir bir kaynak olması için tıbbi literatürü bilmek ve bulabilmek gerekiyor.
- Günümüzdeki tıbbi literatürün yaklaşık %95'i niceliksel (sayısal) araştırmalara dayanmaktadır.
- 01:05Hipotez ve Araştırma
- Araştırmalar niceliksel ve niteliksel olarak iki kısma ayrılır; niceliksel araştırmalar hipoteze dayanırken, niteliksel araştırmaların hipotezi yoktur.
- Bir aile hekimi olarak hem niceliksel hem niteliksel çalışmalar temel alınarak günlük pratiğe uygulama yapılması gerekir.
- Niceliksel bir çalışma için hipotez olması gerekir; hipotez test edilir, sonuçlar çıkarılır ve yayınlar temel ölçüt olarak alınır.
- 02:28Bilimsel Araştırma ve Doğa Bilimleri
- Doğa bilimleri alanında Süleyman Hoca, Rakele Taylor, Mahmud veya herhangi bir kitaba veya makaleye öncelikle inanılmamalı, test edilmeli ve doğruluk payı olduğu unutulmamalıdır.
- Kan şekeri 126'ı geçtiğinde diyabet, kan basıncı 120/80 civarında açıldığında hipertansif olarak adlandırılır ancak bu değerlerin bile sorgulanabilir olduğundan emin olunmalıdır.
- Einstein'ın "karşılaştığımız sorunları, sorunların yarattığı düşünce düzleminden bakarak çözemezsiniz" sözü, bakış açısının eğitim ve çevre tarafından şekillendiğini vurgulamaktadır.
- 04:39Hipotez Kurma ve Bakış Açısı
- İyi bir hipotez kurabilmek için, Mustafa Hoca gibi uzmanların hipotezlerinin kabul ettirme şansı daha yüksektir çünkü bu alanda çok çalışma yapmışlardır.
- Uzmanların bakış açısı kendi alanlarıyla ilgili şekillenmiş olup, başarılı hipotez kurma şansları daha yüksektir.
- Alana yeni girenlerin bakış açısı daha farklı olabilir ve orijinal hipotez kurma şansları daha yüksek olsa da, bu hipotezlerin başarılı olma ihtimali daha zordur.
- 07:22Hipotez Kurmanın Zorlukları
- Herkesin bakış açısı farklıdır ve hipotez kurarken saçma sapan bir fikir veya gece rüyasında aklına gelen bir şey olabilir.
- Pol Feyarebed gibi bilimsel metodoloji ile ilgilenen anarşist yapılı kişiler, kurulan hipotezin mevcut bilinenlerle uyumlu olması gerektiğini savunur.
- Yeni hipotezin kabul edilmiş teorilerle uyuşması gereken tutarlılık şartı akla uygun değildir; eski kuramı korur ve bilim dünyasını yönlendirmek için orijinal hipotezler gereklidir.
- 08:46Bilimsel Araştırma ve Kanıta Dayalı Tıp
- Bilimsel çalışmanın amacı evreni anlamak, olguları kavramak ve geleceğe yönelik öngörülerde bulunmaktır.
- Kanıta dayalı tıpta, maske kullanımının gripten koruyup korumadığı konusunda kanıt eksik olabilir.
- Bir konuda kanıt olmaması, o konunun olmadığı veya olamayacağı anlamına gelmez; her iki durum da mümkün olabilir.
- 10:05Bilimsel Araştırma Yöntemleri
- Geleceğe yönelik öngörülerde bulunup önlem alma şansımız olabilir, sağlık geliştirilmesi ve güçlendirilmesi gibi konuların cevaplarını önceden öngörerek hipotez geliştirip test etmek başarımı artırır.
- Kavramsal dünyada geliştirilen hipotezlerin olgusal dünyada gözlem ve deneylerle test edilmesi gerekir, çünkü kurulan hipotezler gerçek dünyada çalışmıyorsa bir anlamı olmaz.
- Araştırmalarda sonuç bölümü, deney sonucunda elde edilen bulguları yorumlayan bölümdür ve bu yorumlamalar farklı şekillerde yapılabilir.
- 12:59Ölçüm Hataları ve Yorumlama
- Yorum yapan kişinin konuda birikimli olması önemlidir, ancak yorumu diğer yorumlarla ve gerçek dünyaya uyup uymadığını karşılaştırmak gerekir.
- Yapılan hiçbir ölçüm kesin değildir, her ölçümde standart hata payı vardır ve bu hata payı sonuçları etkileyebilir.
- Hastalıkların önemli bir kısmında (%90-95) kullanılan tanılar o hastalığa özgü geçerli tanılar değildir, patogonomonik (özellikle belirleyici) bulgular genellikle yoktur.
- 16:02Ölçüm Özellikleri
- Ölçümün kesin olması, doğrudan o hastalığı gösteren geçerli olması ve tekrarlayan ölçümlerde aynı şeyi vermesi gereken güvenilir olması gerekir.
- İstatistik hesapları yüzde yüz doğru sonuçlar vermez, bir tahmin üzerinden verir ve topladığımız verilerin düzgün bir dağılıma oturup oturmaması üzerinden yapılandırılır.
- Bilim somut ve ölçülebilir bir temel gerektirir, yanlışlanabilmesi gerekir ve bütün yanlışlama ihtimalleri denedikten sonra doğru çıkıyorsa ona inanılır.
- 17:36İnanç ve Bilim Arasındaki İlişki
- İnançta görünmeyene koşulsuz kabul edilir ve sorgulanamaz, bilim ise somut ve ölçülebilir bir temele sahiptir.
- İncanın doğrulanması için bilimin şu anki metodolojisi yeterli değildir, ancak inancımızdan bilimsel hipotezler kurabiliriz.
- Hipotez kökeni nereden alırsa alsın, uygun yöntemle doğrulanırsa genelleme bizi teorilere, teorilerden kanlara götürür, ancak tek bir örnek bile oluşturulan kanunu ortadan kaldırabilir.
- 21:00Bilimsel Hipotezler ve Test Edilebilirlik
- Bilimsel hipotezlerin temel amacı genellenebilirliği sağlamaktır, yani bulguların tüm insanlarda ve her yerde uygulanabilir olması gerekir.
- Einstein'a göre, deney sonucunu tahmin edebiliyorsanız deney yapmanıza gerek yoktur; sonucu bilmediğiniz şeyleri test etmelisiniz.
- Bir hipotez, dünya genelinde benzer sonuçlar elde edildikten sonra kanun haline gelir.
- 22:26İyi Hipotez Özellikleri
- İyi bir hipotez, ilişkili olguların tümünü kapsar ve hiçbir bilinen doğrularla tutarsızlık göstermez.
- Paradigmayı zorlayan hipotezler daha iyi olabilir, çünkü bilimsel metodoloji yeni bulgularla sürekli değişmektedir.
- En az varsayıma ihtiyaç duyan, basit önermelerle ilgili hipotezler daha başarılı olma şansına sahiptir.
- 24:35Hipotezin Test Edilebilirliği
- İyi bir hipotez basit olmalı ve neyi test etmeye yönelik olduğunun iyi biliniyor olmalıdır.
- Hipotez açıklama ve ön deneme gücü yüksek olmalı ve olgusal yoldan doğrulanmaya elverişli olmalıdır.
- Kurulan hipotez, mevcut bilimsel metodolojiyle test edilebilir olmalıdır, aksi takdirde hipotez test edilemez hale gelir.
- 25:44Kanıta Dayalı Tıbbın Beş Aşaması
- Kanıta dayalı tıbbın ilk aşaması cevaplanabilir bir soru oluşturmak, yani iyi bir hipotez kurmaktır.
- İkinci aşama, hipoteze uygun en iyi kanıt aramaktır.
- Üçüncü aşama, kanıtın geçerliliğini, gücünü ve uygulanabilirliğini denetlemektir.
- 26:50Hipotezin Uygulanması ve Değerlendirilmesi
- Hipotez uygulandıktan sonra, gerçek dünyada test edilmesi ve sonuçlarının gözlenmesi gerekir.
- Hasta üzerinde uygulanan tedavi ve cerrahi girişimlerin yan etkilerinin izlenmesi önemlidir.
- Hipotez ile olgusal veriler arasında mantıksal bir ilişki kurulmalı ve gözlenebilir ilişkiler test edilmelidir.
- 29:50Bilimsel Hipotez ve Doğrulama
- Doğrulanan iyi bir hipotezde, doğrulayan gözlemlerin yanlışlayandan fazla olması gerekir.
- Bir hipotez tüm gözlemleri desteklerse kanun haline gelebilir, ancak bu kanunun ortadan kalkması için tek bir aykırı örnek yeterlidir.
- Genelleme ve gözlem sonrası, genellenmiş gözlemi doğrulamak için çeşitli algoritmalar kullanılır.
- 30:44Sezgisel ve Analitik Çalışmalar
- Sezgisel hissedebilirken, analitik çalışma için hazırlık dönemi, sağlam hipotez, metodoloji ve izinler gereklidir.
- Analitik çalışmalardan elde edilen sonuçlar daha geçerli ve güvenilir olsa da çok zaman alır.
- Pandemi gibi acil durumlarda sezgisel yaklaşımlar ve sosyal medya üzerinden paylaşılan gözlemler uygulama alanına geçebilir.
- 32:35Bilimsel Çalışma Süreci
- Bilimsel yayınların hazırlanması, düşünülmesi ve yayınlanması iki yıl kadar sürebilir.
- Bilim insanı, sunduğu önermeleri sınayabilen ve özel hipotezlerden evrensel önermelere gidebilen kişidir.
- Bilimsel sonuçlar tümevarım ve tümdengelim olmak üzere iki yöntemle elde edilebilir.
- 33:41Tümevarım ve Tümdengelim Yöntemleri
- Tümevarım, küçük detayları birleştirerek genel bir sonuca ulaşma yöntemidir.
- Tümdengelim, kuramsal bir varsayım ile başlayıp aşağıya doğru inerek teorinin mantıksallığını test etme yöntemidir.
- Einstein'ın ışığın çekim alanından etkilendiği hipotezi, 1918'deki güneş tutulması sırasında test edilmiştir.
- 36:06Hipotez Kurma Yöntemleri
- Hipotez kurarken önceki bilgimiz (background) üzerinden hipotez kurma şansımız var.
- Okuduklarımızdan, literatürü inceleyerek yeni bir bakış açısı geliştirerek hipotez kurabiliriz.
- Uçuk hipotezler de (ruyada gördüğümüz şeyler gibi) kurulabilir, başarı şansı düşük olsa da orijinal bulgulara ulaşma imkanı sunabilir.
- 37:32Hipotezin Dayanakları
- Hipotezin dayanakları olayların altyapısını bilmemizdir; örneğin hava sıcaklığından bahsederken refahımızı, adaletten bahsederken menfaatimizi düşünürüz.
- Bu tür düşüncelerin altında yatan şeyleri tespit etmek için niteliksel çalışmalara başvurmak gerekir.
- Niteliksel çalışmalarda hipotez kurulmaz, ancak bu çalışmalar dünyaya bakış açımızı etkileyen faktörleri test etmemizi sağlar.
- 38:53Olguların Belirsizliği
- Etrafımızdaki olgular belirsiz ve değişken olduğundan, hepsini bir arada inceleme şansımız yoktur.
- Beslenme ile ilgili araştırmalarda, bir besinin hastalıkla ilişkili olup olmadığını test etmek kolay değildir çünkü diyet değişken ve kontrol edilemez.
- Hastalıklarda olgular çok değişken olabilir; benzer vücut yapısı ve hayat tarzına sahip kişilerde bile tedavi etkileri farklılık gösterebilir.
- 41:06Bilgiye Ulaşma Zorlukları
- Aile hekimliğinde hastaların tedavi sonuçlarını kontrol etmek için tekrar görme veya telefon etme gereklidir.
- Hastalar doğru bilgi vermemeyebilir veya bazı ilaçları aklına gelmeyebilir.
- Karın ağrısı, mide bulantısı gibi belirtilerin olup olmadığını test edebiliriz ancak düzeyini ölçmek mümkün değildir.
- 42:40Bilimsel Tasarımın Zorlukları
- Bilimsel tasarımın gücü, bilinmeyene duyulan merak, ilgili birikimler ve eldeki geçerli, güvenilir yöntemlerle ilgilidir.
- Tez yaparken istatistiksel hesaplar yapılmalı, eldeki imkanlar ile çalışmanın gücünü ayarlamak gerekir.
- Araştırmaları destekleyen kaynaklar (Tubitak, üniversite, dış destek) hipotez seçimini etkileyebilir.
- 44:12Yayınların Sorunları
- Yapılan yayınların yaklaşık %80'inde ciddi istatistik hataları bulunmaktadır.
- Negatif bulgular dergilere daha az gönderiliyor, çünkü dergiler genellikle bulguları yayınlar.
- Bilimsel metodolojiyi iyi değerlendirebilirseniz, yayınların sonuca yönelik güvenilirliğini değerlendirebilirsiniz.
- 45:37Bilimsel Sürecin Adımları
- İyi bir hipotez, test edilebilir bir yöntem ve doğru bulguların oluşturulması gereklidir.
- Bulgular başkaları tarafından desteklendiğinde kuram haline gelir, herkes tarafından kabul edildiğinde kanun haline gelir.
- İyi bir araştırma sorusu üretmek, literatürde tarama yapmak ve bağımlı/bağımsız değişkenleri belirlemek önemlidir.