Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilere AYT psikoloji sınavlarına hazırlık amacıyla sunduğu kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, psikolojinin temel süreçlerini ve kavramlarını detaylı şekilde anlatmaktadır.
- Video, davranışın oluşum süreci ve uyarıcı-tepki ilişkisiyle başlayıp, kalıtım ve çevre ilişkisi, yaşam boyu gelişim kavramları, duyum ve algı süreçleri, güdülenme, Maslow'un ihtiyaç hiyerarşisi ve sosyal psikoloji konularını ele almaktadır. Son bölümde ise önyargılar konusu işlenmektedir.
- Her konu için günlük hayattan örnekler verilerek konular somutlaştırılmakta ve sınavlarda çıkabilecek soru tipleri hakkında bilgi verilmektedir. Video, psikoloji konularını pekiştirmek ve sınav hazırlığı yapmak isteyen öğrenciler için hazırlanmıştır.
- 00:21Davranışın Oluşum Süreci
- Davranış, organizmanın içten veya dıştan gelen uyarıcılara karşı gösterdiği tepkidir.
- Uyarıcı, iç ve dış çevreden gelerek duyu organlarını harekete geçiren herhangi bir güçtür.
- Tepki, organizmanın uyarıcılara verdiği tepkidir ve fiziksel veya psikolojik olabilir.
- 01:43Uyarıcı-Tepki İlişkisinin Çeşitliliği
- Aynı uyarıcı farklı organizmalarda farklı tepkilere neden olabilir.
- Aynı uyarıcı aynı organizmada farklı zamanlarda farklı tepkilere neden olabilir.
- Farklı uyarıcılar aynı organizmada aynı tepkiye neden olabilir veya farklı tepkilere neden olabilir.
- 04:16Kalıtım ve Çevre İlişkisi
- Her canlı kendisine ait bir DNA koduyla dünyaya gelir, cinsiyeti baba tarafından belirlenir.
- Kalıtım, anne ve babadan genetik yolla geçen özelliklerdir (cinsiyet, göz rengi, saç yapısı, boy, bazı hastalıklar).
- Çevre etkileri doğum öncesi, doğum sırasında ve doğum sonrası olmak üzere üç grupta incelenir.
- 07:31Yaşam Boyu Gelişim
- Büyüme, boy, kilo ve iç organlardaki niceliksel artıştır.
- Olgunlaşma, kalıtıma bağlı olarak zamanla kendiliğinden gerçekleşen fiziksel ve zihinsel gelişmedir (yürüme gibi).
- Hazır buluş, bir davranışı öğrenmek için gerekli olan kalıtımsal ve çevresel şartlara sahip olma durumudur.
- Öğrenme, tekrar ve yaşantılar sonucunda davranışlarda meydana gelen kalıcı izlenim değişikleridir.
- 08:46Büyüme ve Olgunlaşma
- Büyüme, niceliksel artıştır; örneğin parmakların uzaması veya bebeklerin büyümesi.
- Olgunlaşma, kalitesel gelişmedir; örneğin parmakların yazı yazacak düzeye gelmesi veya kasların gelişmesi.
- Hazır buluş, yazı yazma istekli ve hazır olma durumudur; yazı yazmayı öğrenme ise öğrenmedir.
- 09:22Gelişim Özellikleri
- Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin ürünüdür, süreklidir, birikimlidir ve aşamalıdır.
- Gelişim bir bütündür ve nöbetleşe devam eder; bazen fiziksel gelişim, bazen bilişsel gelişim ön plandadır.
- Gelişimde kritik dönemler vardır; bu dönemlerden sonra öğrenme çok zorlaşır, örneğin dil gelişimi.
- 10:24Gelişimde Bireysel Farklar ve Dönemler
- Gelişimde bireysel farklar vardır; bazı çocuklar erken yürüyebilir, bazıları geç yürüyebilir.
- Gelişimde kendine özgü bir yönelim vardır ve yordan bilir.
- Gelişim dönemleri: yeni doğan ve bebeklik dönemi, çocukluk dönemi, ergenlik dönemi, yetişkinlik dönemi ve yaşlılık dönemidir.
- 11:03Ergenlik Dönemi
- Ergenlik dönemini onbir ile onsekiz yaş arasını kapsayan, bedensel gelişimin çok hızlı olduğu bir dönemdir.
- Ergenlik döneminde fiziksel gelişim hızlı olduğu için bilişsel gelişim daha yavaş olabilir ve bu durum sakarlıklara yol açabilir.
- Ergenlik döneminde sivilceler, dış görünüşe önem verme, "ben kimim" sorusu, meslek seçimine yönelme ve akran grubu önemlidir.
- 12:29Ergenlik Dönemi Etkileyen Faktörler
- Ergenler benmerkezcidir, dünya kendilerinin etrafında dönmüş gibi düşünürler ve bu nedenle alıngandırlar.
- Ergenlik döneminde kuşak çatışması yaşanabilir ve akran grupları çok önemlidir.
- Ergenler için rol model çok önemlidir, ancak günümüzde onlara rol model olabilecek az insan vardır.
- 14:00Duyum ve Algı
- Duyum, duyu organları aracılığıyla iç ve dış çevreden gelen uyarıcıların sinirler yoluyla beyne ulaşmasıdır.
- Duyum fizyolojik bir olaydır ve görme, işitme, tatma, koklama, dokunma gibi beş duyu organıyla gerçekleşir.
- Duyumun gerçekleşmesi için uyarıcı, uyarıcı iletecek ortam, sağlıklı duyu organları ve uyarıcının duyum eşiği arasında olması gerekir.
- 15:29Duyum Eşiği
- Duyum eşiği, uyarıcının duyu organı tarafından alınabildiği sınırlardır.
- Üç temel duyum eşiği vardır: alt eşik (en düşük uyarıcı şiddet), üst eşik (en yüksek uyarıcı şiddet) ve farklılaşma eşik.
- Duyumun gerçekleşebilmesi için uyarıcının şiddeti alt eşikle üst eşik arasında olmalıdır.
- 17:45Uyarılmanın Etkileri
- Yetersiz uyarılma, organizmanın normalin altında uyarılmasına veya normal davranışta bulunmasına yetmeyecek kadar az uyarıcı almasına denir.
- Örnek olarak cezaevinde alınan ışıksız hücre cezası yetersiz uyarılmadır.
- Yetersiz uyarılma durumunda kişinin dengesi bozulur.
- 18:34Uyarılma ve Dengeleme
- Aşırı uyarılma, iç veya dış uyarıcının organizmayı normal şiddetin üzerinde uyarmasıdır (örneğin çok gürültülü bir ortamda bulunması).
- Aşırı uyarılma ve yetersiz uyarılma sonucunda bireyin dengesi bozulur, bu bozulan dengeyi yeniden sağlamak için vücut otomatik olarak kendini dengeliyor (dengeleme hareketi).
- Terleme, titreme ve yanık elde su toplama gibi örnekler dengeleme hareketleridir.
- 19:33Alışma, Duyarsızlaşma ve Duyarlılaşma
- Alışma, beş duyu organı (görme, duyma, koklama, tadma, dokunma) ile ilgili bir uyum sağlama sürecidir (örneğin parfüm kokusuna alışma veya karanlıkta gözün uyum sağlama süreci).
- Duyarsızlaşma, duyguyla ilgili bir durumdur; sürekli tekrarlanan üzücü durumlara zamanla tepki göstermemeye geçiş (örneğin sürekli azar alan birinin üzülme tepkisini kaybetmesi).
- Duyarlılaşma, gerekenden fazla hassas davranmaktır (örneğin annenin derin uykuda bile çocuğunun ağlamasını duyması).
- 22:22Algı ve Duyum
- Algı, iç ve dıştan gelen uyarıcıların duyumlar aracılığıyla anlamlı hale getirilmesidir; duyum basit bir fizyolojik olayken, algıda öğrenme ve anlamlandırma vardır.
- Bir uyarıcı var olacak, sonra duyum gerçekleşecek, duyumdan sonra algı gerçekleşir (örneğin bir ses duymak duyum, sesin kime ait olduğunu anlamak algıdır).
- Algıyı etkileyen faktörler: kişisel özellikler, ruh durumu, beklentiler, dikkat, yoğunluk, sosyal etkenler, hareketlilik, ortam, şartlanma, ilgi ve ihtiyaçlar, güdüler, renkler, deneyimler, büyüklük, uyarının yeri gibi özelliklerdir.
- 24:18Algının Çeşitleri
- Derinlik algısı, nesnelerin üç boyutlu olarak algılanmasına denir (örneğin tren raylarının uzakta birleşiyormuş gibi görünmesi).
- Algıda değişmezlik, bir kez algılanan nesnelerin şekilleri, renkleri, büyüklükleri değiştiği halde organizmanın hep o nesneleri aynı şekilde algılamasıdır (örneğin tabakın farklı açıdan bakıldığında da oval olarak algılanması).
- Algıda örgütleme, şekil-zemin ilişkisi, yakınlık, benzerlik, tamamlama ve süreklilik gibi beş temel özelliğe göre yapılır (örneğin şekil-zemin ilişkisinde dikkatin odaklandığı şey şekildir, geri planda kalan şey zemindir).
- 27:58Algı Süreçleri
- Nesneleri yakınlıklarına göre gruplama yaparız, örneğin rakamların ilk haneleri veya son haneleri aynı olanları bir araya getiririz.
- Benzerlik, uyarıcıların şekil, renk, dokuya, cinsiyete göre gruplandırılmasıdır; örneğin insanlar cinsiyetlerine göre kadın ve erkek olarak, maç oynayanlar takımlarına göre gruplandırılır.
- Tamamlama, önceden tanıdığımız nesneleri, olayları, sesleri tamamlama olayıdır; örneğin silik şekilleri veya aynı yönde giden nesneleri sürekliliklerine göre tamamlarız.
- 29:26Algıda Seçicilik
- Algıda seçicilik, etrafta gördüğümüz her uyarıcıyı değil, sadece dikkatimizi ve ilgimizi çekenleri algılamamızdır.
- İç faktörler (ilgi, ihtiyaç, kültür, geçmiş yaşantılar, mesleki özellikler, tutumlar, kişilik özellikleri, duygular ve önyargılar) algıda seçiciliği etkiler.
- Dış faktörler (uyarıcın şiddeti ve büyüklüğü, tekrar, zıtlık, hareketlilik, ani değişiklik ve tuhaflık) algıda seçiciliği etkiler; örneğin tuhaflık, dondurucu soğukta şort ve kısa koluyla gelen birinin dikkatimizi çeker.
- 31:34Algı Yanılları
- Algı yanılları iki türdür: illüzyon ve halüsinasyon.
- Illüzyonda bir uyarıcı vardır ve iki türdür: fiziksel illüzyon (uyarıcının kendisinden kaynaklanır ve herkeste aynı yanılgıya neden olur) ve psikolojik illüzyon (kişinin korkularından, deneyimlerinden kaynaklanır).
- Halüsinasyonda uyarıcı yoktur, kişi kendisi uydurur ve akıl hastalarında, ateşli hastalıklarda veya alkol komasına giren bireylerde görülür.
- 34:42Güdülenme ve Duygular
- Güdülenme, organizmanın iç ve dış uyarıcının etkisiyle harekete hazır hale gelerek bir davranışta bulunmasına denir.
- Güdülenen canlı bilinçlidir, kararlı ve ısrarcıdır; davranış etkindir, seçicidir, hedefe yöneliktir, organizmaya enerji verir ve yorucudur.
- Güdü türleri iki türlüdür: fizyolojik güdüler (organizmanın yaşamasına hizmet eden, neslin devamını sağlayan, doğuştan gelen ve sonradan öğrenilmezler) ve sosyal güdüler (topluma uyumumuzu kolaylaştıran, sonradan öğrenilen ve yaşamın sonraki yıllarında önemli olan güdülerdir).
- 37:51Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi
- Maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisinde en alttaki seviye fizyolojik ihtiyaçlardır (açlık, susuzluk, uyku) ve bu ihtiyaçlar karşılanmadan diğer ihtiyaçlara geçilemez.
- İkinci seviye güvenlik ihtiyacı, üçüncü seviye ait olma ve değer görme ihtiyacı, dördüncü seviye takdir edilme ve saygınlık ihtiyacı, beşinci seviye anlama ve bilme ihtiyacı, altıncı seviye estetik ihtiyacı ve en üst seviye kendini gerçekleştirme ihtiyacıdır.
- Kendini gerçekleştiren bireyler başkalarını ve doğayı olduğu gibi kabul eder, gerçekleri objektif algılar, özgür ve yaratıcıdır, sorumluluk sahibidir ve demokratik bir kimliğe sahiptir.
- 40:48Bilinç ve Bilinç Düzeyleri
- Bilinç, bireyin kendisi ve çevresinin farkında olma sürecidir; bilinç öncesi bilince en yakın olan yaşantılardır; bilinçaltı ise farkında olmadığımız, özel tekniklerle bilince çıkarılan yaşantıların olduğu yerdir.
- Bilinçli düzeyler beş türdür: dikkatli hali, uyanıklık, uyku, rüya ve yapay bilinç durumları.
- Bilinç aktif olduğu durumlar uyanıklık, rüya ve hipnoz gibi yapay bilinç durumlarıdır.
- 42:02Sosyal Psikoloji
- Sosyal psikoloji, bireyin grup ve toplum içindeki davranışlarını, tutumlarını inceleyen psikoloji dalıdır.
- Sosyal psikolojinin inceleme alanı sosyal etki, uyma davranışları, liderlik davranışları, kişilik, önyargılar, tutumlar, iletişim ve etkileşimdir.
- Sosyal biliş, bireyin insanlar, gruplar ve toplumlar hakkındaki bilgileri seçme, yorumlama, analiz etme, hatırlama ve kullanma sürecidir.
- 43:18Sosyal Biliş Türleri
- Şema, karmaşık sosyal dünyayı anlamak ve kontrol etmek için kullandığımız kalıplar ve izlenimlerdir.
- Yükleme, insanların davranışlarının nedenlerini anlamaya çalışma sürecidir ve temel yükleme hatası ile savunucu yükleme olmak üzere iki türdür.
- Temel yükleme hatası, bir şeyi değerlendirirken kişinin kişilik özelliklerine göre değerlendirmektir; savunucu yükleme ise sonuca göre değerlendirmektir.
- 45:07Sosyal Etki ve Tutum
- Sosyal etki, bir kişinin tutum ve davranışlarının başka kişilerin varlığından etkilenmesidir.
- Sosyal uyum, bireyin düşünce ve davranışlarını grubun normlarına uygun olarak düzenlemesidir ve itaat, özdeşleşme ve benimseme olmak üzere üç türdür.
- Tutum, nesnelere, kişilere ve olgulara yönelik genel yerleşmiş kanı ve değerlendirmelerdir; sonradan kazanılır, kolay kolay değişmez ve bilişsel, davranışsal ve duyuşsal öğeleri vardır.
- 47:40Önyargı Nedir?
- Önyargı, herhangi bir konuda yeterli ve gerekli bilgi edinmeden ya da inceleme yapmadan yetersiz kanıtlara dayanarak varılan yargılardır.
- Önyargılar bir tutumdur ama haklılığı kanıtlanmamıştır ve genelde olumsuz bir durumu ifade ederler.
- Önyargıda duyuşsal öğe ağır basar, sabittir ve mantıklı tartışmaya açık değildir.
- 48:06Önyargıların Kaynağı ve Etkileri
- Tutum ve önyargıların kaynağı bireylerin deneyimleri, ailesi, komşuları, aldığı dersler veya yaşadığı deneyimler olabilir.
- Önyargılar bir kimsenin konu ve durumla ilgili önceden edilmiş peşin hükümleridir.
- Önyargılar genellikle din, cinsiyet ve milliyetle ilgili olup, gerçeği görmemizi engelleyen durumlardır.
- 49:15Önyargıların Önemi ve Zorlukları
- Gadamer'a göre önyargılar hayatımızı şekillendiren önemli faktörlerdir, ancak burada bahsedilen önyargılar din, cinsiyet ve milliyetle ilgili olumsuz önyargılar anlamındadır.
- Önyargılar küçük yaşlarda oluşmaya başlar ve yıkmakta çok zordur.
- Einstein'ın sözüne göre bir önyargıyı yok etmek atomu parçalamaktan daha zordur.