Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmen tarafından sunulan eğitim dersi formatında olup, ÖSYM sınavlarında çıkabilecek püf noktaları ve bilgileri içermektedir.
- Video, Atatürk dönemi dış ve iç politikasını kronolojik olarak ele almaktadır. İlk olarak Mudanya Ateşkes Antlaşması ve Lozan Barış Antlaşması'nın detayları anlatılmakta, ardından Atatürk dönemindeki iç politika konuları (Cumhuriyet Halk Fırkası, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Ankara'nın başkent ilan edilmesi, halifelikin kaldırılması) açıklanmaktadır. Son bölümde ise Türk dış politikasının esasları ve 1930'larda yaşanan önemli olaylar (Hatay'ın Türkiye'ye katılması, Milletler Cemiyeti'ne üyelik, Balkan Antantı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Akdeniz Paktı, Neon Konferansı ve Sadabat Paktı) ele alınmaktadır.
- Ders, özellikle Lozan Antlaşması'nın Sevr Antlaşması ile karşılaştırması, Türkiye'nin aleyhine ve lehine çözülen konular, Atatürk dönemi dış politikasının esasları ve Türkiye'nin uluslararası alana eklemlenme çabaları gibi sınavlarda sıkça sorulan konulara odaklanmaktadır.
- 00:25Mudanya Ateşkes Antlaşması
- Mudanya Ateşkes Antlaşması 11 Ekim 1922'de imzalandı ve Milli Mücadele'nin başarılı bir şekilde bittiğini gösteren ilk diplomatik belgedir.
- TBMM adına İsmet İnönü, İngiltere adına Harrington, Fransa adına Çarpı ve İtalya adına Mombelli antlaşmayı imzaladı.
- Milli Mücadele'de Batı Cephesi'nde doğrudan TBMM Yunanistan'la savaştığı halde Mudanya Ateşkes Antlaşması görüşmelerine katılmamış, temsilci Mudanya açıklarında bir gemide beklemiştir.
- 01:59Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın Önemi
- Mudanya Ateşkes Antlaşması'nın önemi askeri bitti, Sevr ve Mondros geçersiz, Osmanlı hukuken yok sayılmıştır.
- Osmanlı'nın Mudanya Ateşkes Antlaşması görüşmelerine katılmaması ve Trakya-Istanbul hattının TBMM'ye teslim edilmesi Osmanlı'yı hukuken yok sayar.
- Refet Bele, bu anlaşma gereği Doğu Trakya'yı teslim almak üzere TBMM'nin görevlendirdiği Trakya Yüksek Komiseridir.
- 02:47Lozan Barış Antlaşması Öncesi Gelişmeler
- Saltanat 1 Kasım 1922'de kaldırıldı çünkü İtilaf Devletleri, özellikle İngiltere ikilik yaratmak için İstanbul Hükümetini de Lozan görüşmelerine davet etti.
- TBMM barış görüşmelerinin İzmir'de yapılmasını istedi, ancak uluslararası teamüller gereği İsviçre'nin Lozan kentinde yapılmasına karar verildi.
- Lozan görüşmelerine gidecek heyette İsmet İnönü, Rıza Nur, Hasan Saka, Celal Bayar, Yahya Kemal Beyatlı, Şükrü Kaya ve Tevfik Bey gibi isimler vardı.
- 05:02Lozan Barış Antlaşması Katılımcıları
- Lozan'a düzenleyen ülkeler (Fişi) Dünya Savaşı'ndaki galip ülkelerdir: Fransa, İngiltere, Japonya ve İtalya.
- Lozan'a her konuda katılan ülkeler (Tayyar): TBMM, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya.
- Lozan'a boğazlar konusunda katılan ülkeler SSCB ve Bulgaristan, gözlemci olarak ABD, mali konularda Portekiz ve Belçika katılmıştır.
- 05:51Lozan Görüşmeleri
- Lozan görüşmeleri iki aşamada yapıldı: Birinci görüşmeler 20 Kasım 1922'de başladı, başarısız oldu ve TBMM heyeti ülkeye döndü.
- TBMM heyeti ülkeye döndüğünde Chester Projesi adı altında ABD'ye demiryolu yapım imtiyazı verildi.
- İkinci görüşmeler Haim Nahum Efendi'nin arabuluculuğu ile 23 Nisan 1923'te başladı ve 24 Temmuz 1923'te anlaşma imzalandı.
- 07:56Lozan Barış Antlaşması'nda Alınan Kararlar
- Bulgaristan sınırı Lozan'da değişmedi, Yunanistan sınırı değişti çünkü Yunanistan'dan Türkiye Karaağaç bölgesini tazminat olarak aldı.
- Doğu sınırları Kars ve Kasri Şirin Antlaşmaları baz alınarak devam etti, Suriye sınırı Ankara Antlaşması'ndaki gibi devam etti, Irak sınırı çözülemedi.
- Boğazlar komisyona terk edildi, komisyonun başkanı Türkiye olacak, 15 bin km'ye kadar etrafının silahsızlandırılması milli egemenliğe aykırıdır.
- 09:06Lozan Barış Antlaşması'ndaki Diğer Kararlar
- Yunanistan Karaağaç ve Bosnaköy'ü tazminat olarak Türkiye'ye verdi, Türkiye tazminat kazandı.
- Azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı, Yunanistan ile mübadeleye karar verildi, yabancı okullar Türk yasalarına göre Türkiye'de kalmaya devam edebilir.
- Kapitülasyonlar kalktı, borçlar pay edildi, Duyun-u Umumiye sadece denetim yetkisiyle bir süre daha varlığını devam ettirdi, 1929'da tamamen kaldırıldı.
- 10:00Lozan Antlaşması ve Sonuçları
- Lozan Antlaşması'nda Türkiye'nin aleyhine çözülen konular: adalar, boğazlar, patrikhane, Suriye sınırı; lehine çözülen konular: kapitülasyon, Ermeni yurdu, azınlık, okullar, tazminat, borçlar, İstanbul'un boşaltılması; çözülemeyen tek sorun Irak sınırı ve Musul'dur.
- Lozan Antlaşması'nda Boğazlar komisyona bırakılmış, ancak Sevr'deki komisyon bağımsız yabancılardan oluşurken, Lozan'daki komisyonun başkanı Türk'tür ve askeri kısıtlamalar yoktur.
- Lozan Antlaşması'nın imzası TBMM döneminde olmuş fakat onayını yapan II. TBMM'dir; Suriye sınırı ve Boğazlar egemenliğe aykırı olarak çözülmüştür.
- 11:55Mudanya Ateşkes Antlaşması ve Osmanlı'nın Sonu
- TBMM'nin Mudanya'ya giderken ön şartı Yunanlıların Doğu Trakya'yı boşaltmasıdır ve Milli Mücadele'nin zaferle sonuçlandığını gösteren ilk diplomatik belge Mudanya Ateşkes Antlaşmasıdır.
- Lozan'da görüşmeler için arabuluculuk yapan kişi Haim Naum Efendidir ve Yunan temsilcisinin Mudanya'ya doğrudan katılmaması İtilaf Devletleri'nin gerçek taraf olduğunu gösterir.
- Osmanlı'nın Mudanya ile hukuken sonu, Mudanya'ya davet edilmemesi ve Trakya-Istanbul hattının TBMM'ye devriyle kanıtlanmıştır; Osmanlı Mondros'ta fiilen, Mudanya'da hukuken saltanatın kaldırılmasıyla resmen sona ermiştir.
- 13:24Atatürk Dönemi İç Politika
- İkinci TBMM çalışmaları 11 Ağustos 1923'te başladı ve çalışmalarına başladıktan sonra yaptığı ilk iş Lozan'ı onaylamaktır.
- Halk Fırkası (Cumhuriyet Halk Fırkası), temeli ARMHC'ye dayanan Türkiye'nin ilk siyasi partisidir; ilk kongresi Sivas Kongresi sayılır ve ilk başkanı Mustafa Kemal'dir.
- Ankara 13 Ekim 1923'te kanunla başkent ilan edilmiştir; ilk anayasa değişikliği Cumhuriyet'in ilanıyla 29 Ekim 1923'te yapılmış, hükümet bunalımı, devlet başkanlığı sorunu ve rejim sorunu çözülmüştür.
- 15:54Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partiler
- Cumhuriyet döneminde çok partili hayata geçiş denemeleri vardır; 1924'te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), Atatürk'le bazı eski asker arkadaşlarının anlaşamaması, subay-vekil ayrımı yapılması ve mübadele sorunu nedeniyle kurulmuştur.
- TCF liberal bir parti olarak ademi merkeziyeti, partisiz cumhurbaşkanlığı, tek dereceli seçimi savunmuş ve 1925'te Şeyh Sait İsyanı ile bağlantılı görülerek kapatılmıştır.
- 1930'da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası, Atatürk'ün isteğiyle kurulmuş ancak parti kurucusu Ali Fethi Okyar üç ay içinde partiyi kendisi pes etmiştir; Atatürk döneminde iki kez çok partili hayata geçiş denemesi olmuş, ikisi de başarısız olmuştur.
- 18:11İç Politikadaki Önemli Olaylar
- Hakkari'de Nasturi İsyanı ve Doğu Anadolu'da Şeyh Said İsyanı İngiltere'nin etkisiyle çıkmıştır; hem Nasturi hem Şeyh Said isyanları Musul sorunuyla ilgilidir ve Musul meselesinin Türkiye'nin aleyhine çözülmesinde etkili olmuştur.
- Şeyh Said İsyanı'nın çıkması üzerine 1925'te Takriri Sükun Yasası çıkartılmış ve bu yasa ile hükümet geniş yetkilerle sıkıyönetim ilan etmiş, 1925-1929 arasında yürürlükte kalmıştır.
- İzmir Suikasti sonucu İstiklal Mahkemeleri son kez görev yapmış, eski TCF kurucuları İzmir Suikasti ile bağlantılı görülerek yargılanmıştır; bu suikast sonucu meclisteki İttihatçıların ayıklanmasına bir gerekçe gösterilmiştir.
- 20:23Dış Politikadaki Önemli Olaylar
- Bozkurt Lotus olayı, bir Türk ve bir Fransız gemisinin çarpışmasıdır; Fransız gemisi haksız bulunup cezalandırılmış, ancak Fransızlar konuyu Lahey Adalet Divanı'na götürmüş ve Türkiye'nin lehine karar verilmiştir.
- Menemen Olayı, Derviş Mehmet ve adamlarının çıkardığı isyandır; Kubilay ilk Cumhuriyet şehidi sayılır ve olayı çıkartanlar yakalanmış, Divan-ı Harpte yargılanarak idama mahkum edilmiştir.
- 21:35Atatürk Dönemi İç Politika
- Menemen olayında istiklal mahkemeleri yoktu, istiklal mahkemelerinin son görevi İzmir suikasti olayıydı.
- 1933'te Razgrad olayı ve Vagonnits olayı, milliyetçilik duygusunun gençler arasında yayıldığını göstermesi açısından önemlidir.
- Bursa'da ezanın Türkçe okunması üzerine kısa süreli gösteriler olmasına rağmen, Atatürk bu olayı "bir din meselesi değil dil meselesidir" diyerek değerlendirmiştir.
- 23:09Atatürk Dönemi Dış Politika
- Atatürk dönemi dış politikası 1923-1939 arası olarak kabul edilir ve Hatay da bu dönemin gelişmelerinden sayılır.
- Türk dış politikası barışçıdır, "yurtta sulh, cihanda sulh" ilkesiyle hareket eder ve savaşı son adım olarak görür.
- Türk dış politikası gerçekçi, açık, tutarlı ve akılcıdır, Misak-ı Milli hedeflerini gerçekleştirmeye çalışır ve çok yönlüdür.
- 24:46Türk Dış Politikasının İki Başlığı
- Türk dış politikası iki başlığa ayrılır: Lozan'dan kalan sorunların çözümüyle uğraşılması ve Türkiye'nin uluslararası alana eklemlenme, dünya barışına katkı çabaları.
- Beş konu Milletler Cemiyeti'ne gitmiş, bunlardan biri Türkiye'nin aleyhinde (Musul), biri çözüm üretilememiş (mübadele), üçü ise Türkiye'nin lehine (Bozkurt-Lotus, Boğazlar, Hatay) çözülmüştür.
- 25:52Musul Sorunu
- Musul sorunu Türkiye-İngiltere arasında Lozan'da çözülemeyen tek konuydu ve Haliç Konferansı'nda çözüm üretilemedi.
- Türkiye, Milletler Cemiyeti'ne gitmesini istemiyordu çünkü Türkiye üyesi değildi ve Milletler Cemiyeti İngiltere'nin denetimindeydi.
- 1926'da İngiltere ve Türkiye Ankara Antlaşması'nı imzalayarak Musul sorununu Türkiye'nin aleyhine çözdü, Misak-ı Milli'ye aykırı bir tavizdi.
- 27:51Mübadele Sorunu
- Mübadele kararı Lozan'da verildi: İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada Rumlar ile Batı Trakya Türkleri hariç karşılıklı olarak Yunanistan'daki Türkler ve Türkiye'deki Rumlar yer değiştirecek.
- Uygulanması sırasında Yunanlılar İstanbul'a sonradan gelenleri de etapli saydırmak istediler, bu yüzden sorun yaklaşık 17 yıl daha sürdü.
- 1930'da Ankara Ahali Sözleşmesi ile mübadele konusu tamamen çözüldü ve Türkiye-Yunanistan ilişkileri uzun süre iyi seyredecek.
- 29:17Türk-Fransız İlişkileri
- Türk-Fransız ilişkilerinde beş önemli sorun vardı: yabancı okullar sorunu, Bozkurt-Lotus sorunu, Osmanlı borçları sorunu, Adana-Mersin demiryollarının millileştirilmesi sorunu ve Hatay-Sancak sorunu.
- Yabancı okullar sorunu Türkiye'nin iç meselesi olarak kabul edildi ve Türkiye bu konuda dış politikada ilk zaferini kazandı.
- Hatay-Sancak sorunu 1938'de bağımsız Hatay Cumhuriyeti kurulmasıyla çözüldü, Santler raporu bölgede Türklerin çoğunlukta olduğunu ve bölgenin Suriye'ye bağlanamayacağını belirtti.
- 32:31Hatay'ın Türkiye'ye Katılması ve Uluslararası İlişkiler
- Bağımsız Hatay Cumhuriyeti'nin ilk ve tek cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen'dir.
- 1939'da Hatay Meclisi Türkiye'ye katılma kararı aldı ve Misak-ı Milli'deki önemli bir kayıp kazanılmış oldu.
- Hatay, Atatürk'ün hayattayken çok uğraştığı fakat ölümünden sonra anavatana katılmıştır.
- 33:02Türkiye'nin Uluslararası Örgütlere Katılımı
- Türkiye 1932'de Milletler Cemiyeti'ne üye oldu ve ilk temsilcisi Cemal Hüsnü Taray'dır.
- Türkiye'yi İspanya davet etmiş, Yunanistan desteklemiştir.
- Türkiye 1934'te Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında "Tayyar" olarak kodlanabilen dört ülke arasında bir işbirliği antantı askeri antent kurulmuştur.
- 33:36Balkan Antantı ve Boğazlar Sözleşmesi
- Almanya ve İtalya gibi ülkelerin revizyonist politikalar izlemesi üzerine Türkiye batı sınırlarını güvenceye almıştır.
- 1936'da Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile komisyon kalkmış ve Misak-ı Milliye aykırılık son bulmuştur.
- Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasında Türkiye'nin MC'ye üyeliği ve Balkan Antantı'na üyeliği lehine sonuçlar doğurmuştur.
- 34:25Akdeniz Paktı ve Sadabat Paktı
- 1936'da Akdeniz Paktı, İtalya'nın Akdeniz'deki politikalarına karşı ortaya çıkmıştır ve İngiltere, Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya'dan oluşmaktadır.
- 1937'de Neon Konferansı, Akdeniz'deki korsanlık faaliyetlerine karşı toplanmış ve bu konferansın kararları Atatürk ile İnönü'nun arasını açmıştır.
- 1937'de Sadabat Paktı ile Türkiye doğu sınırlarını güvenceye almış, Afganistan, İran, Irak ve Türkiye arasında bir işbirliği paktı kurulmuştur.