Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir akademisyen/eğitmen tarafından sunulan, aracılık (mediation) analizi konusunda kapsamlı bir eğitim dersidir. Eğitmen, izleyicilerden gelen soruları yanıtlayarak ve örneklerle konuyu açıklamaktadır.
- Video, aracılık analizinin temel kavramlarını, Baron ve Kenny modelinin adımlarını, Sobel testi ve alternatif yöntemleri (bootstrapping, yapısal eşitlik modelleri) detaylı şekilde ele almaktadır. İçerik, basit ve çoklu aracılık modellerini, tam ve kısmi aracılık durumlarını, regresyon analizlerini ve bu analizlerin araştırma tezlerinde nasıl kullanılacağını kapsamaktadır.
- Videoda ayrıca, aracılık analizinde kullanılan doğru terminoloji (dolaylı etki yerine "aracılık etkisi" teriminin kullanılmaması), alt boyutlu ölçeklerin analizinde dikkat edilmesi gereken noktalar ve akademik yayınlar için aracılık analizinin nasıl raporlanması gerektiği gibi pratik bilgiler de sunulmaktadır. Eğitmen, Mplus, AMOS, SmartPLS ve R gibi programların aracılık analizinde nasıl kullanılabileceğine de değinmektedir.
- Aracılık Etki Analizinde Farklı Yaklaşımlar
- Aracılık etki analizinde farklı yaklaşımlar bulunmakta: Baron Kenny modeli, Sobel testi ve A çarpı B katsayısının yorumlanması gibi.
- Baron Kenny modelinde A çarpı B katsayısının anlamlı olması ve doğrudan etkinin anlamlı olmasına bakılır, ikisi birden anlamlı ise kabul edilir.
- Sobel testi, Baron Kenny modeline göre gerçekte ilişki olmadığı halde dolaylı etki varmış gibi sonuç raporlama ihtimali olan bir yöntemdir.
- 01:28Aracılık Etki Analizinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Baron Kenny ve Sobel testlerini birlikte kullanarak sonuçlara daha emin olunabilir.
- Alternatif yöntemler olarak Ariyon Kutman testi ve Monte Carlo yöntemi de bulunmakta, ancak bunlar standart paketlerde bulunmamaktadır.
- Aracılık etkisi lafının literatüre düşürülmesi gerektiği, bunun yerine "dolaylı etki" teriminin kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır.
- 04:45Aracılık Etki Analizinde Kavramsal Hatalar
- Aracılık modelinde aracı değişken ve dolaylı etki kavramları kullanılırken, "aracılık etkisi" lafının hiçbir anlamı olmadığı belirtilmektedir.
- Aracılık analizinde bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki dolaylı etkisi (A çarpı B) ve doğrudan etkisi (C') incelenir.
- Tam aracılık ve kısmi aracılık laflarının da anlamı olmadığı, çünkü modeldeki değişkenlerin tamamı bilinmeden kurulduğu ve başka değişkenlerin eklenmesiyle sonuçların değişebileceği belirtilmektedir.
- 09:52Aracılık Etki Analizinde Doğru Kullanım
- "Aracılık rolü" veya "aracılık modeli" gibi ifadeler kullanılabilir, ancak "aracılık etkisi" terimi kafa karıştırıcı olduğu için terk edilmelidir.
- Aracılık analizinde odak noktası bağımsız değişkenin dolaylı etkisidir, aracı değişkenin etkisine değil.
- Baron Kenny modelinin terk edilmesi gerektiği, modern yöntemlerin kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır.
- 13:11Çoklu Aracı Değişkenler
- Çoklu aracı değişkenler (mediation) durumunda, bağımsız değişken birden fazla aracı değişken üzerinden bağımlı değişkene etki edebilir.
- Çoklu aracı değişkenlerde, doğrudan etki (c×e) ve dolaylı etkiler (a×b ve c×d) toplamı toplam etkiyi oluşturur.
- Zincirli mediation da olabilir: X, M1 etkileyebilir, M1 gidip M2 etkileyebilir, M2 gidip M3 etkileyebilir, M3 gidip Y etkileyebilir.
- 15:35Çoklu Aracı Değişken Analizi İçin Yöntemler
- Çoklu ve zincirli mediation durumlarında Sobel testi yeterli değildir.
- Elmas veya diğer programlar kullanılarak string analiz yapmak gerekir.
- Çoklu mediation için yapısal eşitlik modellemesi veya proses eklentilerini kullanmak gerekir.
- 16:10Baron ve Kenny Modeli Hakkında
- 2012 yılında gönderilen bir makalede hakem, Baron ve Kenny modelini kullanmanın "hangi çağda yaşıyorsunuz" eleştirisi yapmıştır.
- Baron ve Kenny modeli, sosyal bilimlerde en çok atıf alan makalelerden biridir.
- Günümüzde Baron ve Kenny modeli yerine modern yöntemler kullanılması önerilmektedir, ancak Türkiye'de belli bir süre daha kabul alınabilir.
- 20:54Mediation Konusunda Önerilen Kaynaklar
- Mediation konusunda en meşhur akademisyenlerden Hayes'in kitabı, makaleleri ve bir öğrencisi olan Pirinç'in çalışması ön plana çıkıyor.
- Katılımcılara önerilen kitapların kapakları veya linkleri sonrasında mail olarak gönderilecek.
- 22:53Alt Boyutlu Ölçeklerin Değerlendirilmesi
- Baron Keyes, Sobel testi ve strapping proses gibi yöntemlerde, ölçekler doğrudan değişkenler olarak kabul ediliyor.
- Birden fazla alt boyutlu bir değişken, her alt boyutun ayrı bir değişken olarak modelde yer alması anlamına geliyor.
- Bağımsız değişkenin alt boyutları varsa sorun olmaz, ancak bağımlı veya aracı değişkenin alt boyutları varsa model karmaşıklaşır.
- Bir ölçeğin tüm alt boyutları birden alınması gerekmez, sadece ilgilendiğiniz alt boyutları alabilirsiniz.
- 25:52İkinci Düzey Faktöriyel Model
- İkinci düzey faktöriyel model yapmak için dört tane alt boyut olması ve bunların arka plandaki genel faktörle ilişkisinin benzer düzeyde olması gerekiyor.
- İkinci düzey faktöriyel model gerektiren durumlar çok ender oluyor.
- Eğer ikinci düzey faktöriyel model tutturulursa, alt boyutlar yerine arka plandaki genel faktör tek bir değişken olarak modele konabilir.
- 28:00Moderator Değişken Hakkında Tavsiye
- Moderator değişken kullanmak için normal istatistikte çok iyi olmanız ve varsayımları tutturmak zor olması gerekiyor.
- Moderator değişken kullanmak analizi yapma, örneklem büyüklüğü ve özellikle sonuçları yorumlama bakımından zorluklar yaratıyor.
- Moderator değişken kullanmak için altyapıda yetersizlik varsa tavsiye edilmiyor.
- 30:10Yapısal Eşitlik Eğitimi Hakkında Bilgiler
- Yapısal eşitlik çok geniş ve esnek bir alan olduğu için üç-beş saatlik eğitimlerle yeterli olamıyor.
- Pamukkale Üniversitesi'nde ekonomi seminerleri kapsamında iki haftalık (80 saat) yapısal eşitlik eğitimleri verilmiş.
- Çeşitli üniversitelerde yaz kursları, kış kampları ve sürekli eğitim merkezleri üzerinden yapısal eşitlik eğitimleri sunuluyor.
- Bu eğitimler başlangıç olarak faydalı olabilir, ancak makale yazma becerisini kazanmak için daha fazla çalışma ve kitap okuma gerekiyor.
- 45:01Aracılık Modeli ve Temel Kavramlar
- Aracılık modeli (aracılık üçgeni olarak da bilinir) en basit modeldir ve bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerini incelemek için kullanılır.
- Modelde X'in Y üzerindeki etkisi "a", Y'nin Z üzerindeki etkisi "b", X'in Z üzerindeki doğrudan etkisi "c'" olarak adlandırılır.
- X'in Z üzerindeki dolaylı etkisi, X'in Y üzerindeki etkisi (a) ile Y'nin Z üzerindeki etkisi (b) çarpımından elde edilir (a×b).
- 47:07Aracılık Modelinin Kullanım Alanları
- Aracılık modeli, araştırma amacınız bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki dolaylı etkisini incelemekse kullanılır.
- Yüksek lisans veya doktora tezinde aracı değişken olması zorunlu değildir, araştırma amacına uygunsa yeterlidir.
- Model, farklı alanlardan örneklerle açıklanabilir, örneğin iş tatmini ve adalet algısı ilişkisi veya düzenli spor yapmanın kilo verme üzerindeki etkisi gibi.
- 55:14Baron ve Kenny Yöntemi
- Baron ve Kenny, 1980'lerde mediation (aracılık) analizini popülerleştiren bir yöntem geliştirmişlerdir.
- Baron ve Kenny yönteminde aracılık modelini test etmek için üç adımlı bir süreç önerilmiştir.
- İlk adımda X ve Y arasında ilişki olup olmadığı kontrol edilir, ikinci adımda X ve M arasında ilişki olup olmadığı incelenir, üçüncü adımda hem X hem de M aynı anda Y'yi tahmin etmeye çalışılır.
- 1:00:24İki Bağımsız Değişkenli Regresyon Modeli
- İki bağımsız değişkenli regresyon modelinde, birinci bağımsız değişkenin (X) etkisini kontrol altına alarak ikinci bağımsız değişkenin (M) bağımlı değişkene (Y) etkisini incelemek mümkündür.
- Bu modelde, X'in Y üzerine etkisi b katsayısı ile, M'nin Y üzerine etkisi ise c katsayısı ile gösterilir.
- İlk adımda sadece X'in Y üzerindeki etkisine bakılırken, üçüncü adımda M değişkeni varken X'in Y üzerindeki etkisine bakılır.
- 1:02:10Baron ve Kenny Yöntemi
- Baron ve Kenny yönteminde, güzergahtaki her şeyin anlamlı olması gerekir; önce b katsayısının, sonra a katsayısının, ardından c katsayısının anlamlı olması kontrol edilir.
- Eğer c'üssü anlamlı değilse tam aracılık söz konusudur, yani X ve Y arasında doğrudan ilişki yoktur, tüm ilişki dolaylı olarak gerçekleşir.
- Eğer c ile c'üssü arasında anlamlı bir fark yoksa hiç aracılık yoktur, c'üssü anlamlı ve c'den küçükse kısmi aracılık vardır.
- 1:05:26Baron ve Kenny Yönteminin Sorunları
- Baron ve Kenny yönteminde birinci sorun, X ve Y arasında ilişki olmadığı halde dolaylı etki hala olabilirken, bu yöntem bu durumu kabul etmez.
- İkinci sorun, istatistiksel olarak a veya b katsayısı anlamsız olsa bile dolaylı etki hala olabilirken, bu yöntem bunu kabul etmez.
- Bu yöntem dolaylı etkinin varlığını kategorik olarak (tam aracılık, kısmi aracılık, hiç aracılık) belirtir, dolaylı etkinin büyüklüğünü göstermez.
- 1:08:00Dolaylı Etiyi Hesaplama
- Dolaylı etki hesaplamak için önce X ile M arasındaki ilişkiyi (a katsayısı) bulmak gerekir.
- Sonra X ve M'yi birlikte kullanarak Y'yi tahmin eden regresyon analizinden b katsayısını elde edilir.
- Dolaylı etki a çarpı b ile hesaplanır, doğrudan etki ise c'üssü katsayısıdır ve toplam etki dolaylı etki ile doğrudan etkinin toplamıdır.
- 1:12:12Baron ve Kenny Modeli ve Dolaylı Etki
- Baron ve Kenny modelinde dolaylı etki doğrudan etkiye göre önemlidir, toplam etki ise önemli değildir.
- Regresyon analizinde a ve b katsayılarının çarpımı sayısal olarak hesaplanabilir, ancak bu çarpımın anlamlılık testi (p değeri) yoktur.
- Baron ve Kenny adımları, dolaylı etkinin tam, kısmi veya hiç aracılık olup olmadığını söylemek için kullanılır.
- 1:14:35Sobel Testi ve Alternatif Yöntemler
- Sobel testi, a çarpı b'nin anlamlılık testini yapmak için geliştirilmiş bir yöntemdir.
- Sobel testi normal dağılım varsayımına dayanır ve küçük örneklemlerde güvenilir değildir.
- Örneklem büyüklüğü 400-500'den fazla olduğunda Sobel testi güvenilir olur.
- 1:17:27Alternatif Aracılık Testi Yöntemleri
- Sobel testinin eleştirilmesi nedeniyle alternatif yöntemler geliştirilmiştir.
- Bootstrapping (string) yöntemi, örneklemi ana kütle gibi kabul edip defalarca örneklem seçerek analiz yapar.
- Monte Carlo simülasyon ve non-parametrik yöntemler de aracılık testi için alternatif yöntemlerdir.
- 1:19:50Yapısal Eşitlik Programları
- Yapısal eşitlik analizi için SPSS, LISREL, Mplus gibi programlar kullanılır.
- SPSS öğrenmesi kolaydır ancak en zayıf programdır, LISREL ise yapısal eşitlik için meşhur bir programdır.
- Smart PLS (PLS) yapısal eşitlik değil, başka bir analiz tekniğidir ve bazı dergilerde kabul edilmeyebilir.
- 1:23:03Aracılık Testi Uygulamaları
- REACHER, REACH, PROCESS gibi SPSS eklentileri aracılık testi yapmak için kullanılabilir.
- Bootstrapping seçeneği olan yapısal eşitlik programları (Mplus, R programı) daha iyi bir yatırım olabilir.
- Baron ve Kenny modelini test etmeye gerek kalmaksızın Sobel testi kullanılabilir, ancak bazı jüri üyeleri veya dergiler bu modelin de test edilmesini isteyebilir.
- 1:26:03Uluslararası Dergilerde Yayın İpuçları
- Uluslararası kaliteli dergilere makale gönderdiğinizde, baron kendi kullandığınız için makaleniz red edilebilir.
- Sobe testine itiraz edebilirler.
- Eğer örnekleriniz büyükse, itiraz etmezler.