Buradasın
8-13. Yüzyıllar Türk Edebiyatı Dersi: Harezm-Altınordu Türkçesi ve Edebiyatı
youtube.com/watch?v=2R5ZNS4KfUsYapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "8-13. Yüzyıllar Türk Edebiyatı" adlı ders kitabının yedinci ünitesini anlatan bir eğitim içeriğidir. Bir öğretmen tarafından sunulan ders, Harezm-Altınordu Türkçesi ve edebiyatı konusunu ele almaktadır.
- Video, Harezm-Altınordu tarihi hakkında bilgiler vererek başlıyor ve ardından Harezm Türkçesi'nin tanımı, özellikleri ve tarihsel gelişimi anlatılıyor. Daha sonra bu dönemde yazılmış önemli eserler (Mukaddimetü'l-Edep, Kısasül Enbiya, Muinül Mürid, Nehcü'l-Feradis, Hüsrev-ü Şirin, Muhabbetname, Cum Mename) detaylı olarak inceleniyor. Son olarak, Harezm-Altınordu sahasında yazılmış yarlık ve bitikler hakkında bilgi veriliyor. Video, ünitenin sonunda özet, kendimizi sınayalar ve sıra sizde yanıt anahtarı bölümlerinin bulunduğu bilgisiyle sonlanıyor.
- 00:33Harezm-Altınordu Tarihi
- Harezm, günümüzde Ceyhun Irmağı'nın döküldüğü Aral Gölü'nün aşağı yatağının sağ ve sol bölgelerine verilen addır ve tarihte de aynı adla anılmıştır.
- Bölgede yaşayan Harezmi adında bir İran kavmi vardı ve bu kavmin konuştuğu Harezmce bir İran diliydi.
- 13. yüzyıldan sonra bölgede yaşayan Harezmilerin sayısı azalırken, Gazneli Mahmud'un 11. yüzyıldaki fetihleriyle bölge Türkleşmeye başlamıştır.
- 01:44Altınordu Hanlığı'nın Kuruluşu
- Cengiz Han'ın bölgeyi ele geçirmesi 1220 yılına denk gelirken, Harizmşahlar 1231 yılında Moğollar tarafından ortadan kaldırılmıştır.
- Cengiz Han hayattayken bölgeyi dört oğlu arasında paylaştırmak istemiş, Moğol İmparatorluğu'nun Harezmi içeren kısmı oğlu Cucihan'a düşmüştür.
- 1236-1240 yıllarında Batuhan Deşt-i Kıpçak'ı fethedince bu bölgede Altınordu Hanlığı kurulmuş, yönetim merkezi Saray şehridir.
- 02:38Harezm Altınordu Türkçesi
- Harezm Altınordu Türkçesi, 11-12. yüzyıllarda hem etnik yapı hem de siyasi yaşam bakımından Türkleşen Harizm bölgesinde Karahanlı Türkçesi temelinde şekillenen, Oğuz ve Kıpçak Türkçesi özellikleri bir arada görülen bir dildir.
- Bu tarihi yazı dili 13-14. yüzyıllar boyunca devam etmiş, 13. yüzyılın sonlarında gelişen kültür faaliyetlerine 14. yüzyılda Altınordu'nun başkenti Saray ve Kırım'da eklenmiştir.
- Harezm bölgesinde yazılan eserlerde daha çok Karahanlı Türkçesi özellikleri görülürken, Altınordu sahasında Kıpçak ve Oğuz dili özelliklerini de görmek mümkündür.
- 04:00Harezm Türkçesi'nin Tarihi Yeri
- Harezm Türkçesi adlandırması ilk olarak Nevai'nin "Mecalisu'n-Nefais" adlı eserinde geçer.
- Harezm-Altınordu Türkçesi eserlerinin Türk dilinin hangi dönemine dahil edileceği konusu tartışmalıdır; bazıları Karahanlı ya da Çağatay Türkçesine dahil ederken, Yanoş Ekman bu dönemleri arasında geçiş dönemi olarak kabul eder.
- Harezm Türkçesi, daha sonra Batı, Kuzey ve Doğu Türkçelerine zemin hazırlayacak olan karışık dilli bir dönem olup, Türk dili tarihi içinde bağımsız bir dönem olarak ele alınmalıdır.
- 05:17Harezm Altınordu Türkçesi Eserleri
- "Mukaddimetü'l-Edep" (1127-1144), Zemahşeri tarafından yazılmış, Arapça öğretmek amacıyla hazırlanmış bir sözlüktür ve Divanu Lügatit Türk'ten sonra dönemin en zengin kelime haznesine sahip eserdir.
- "Kısasül Enbiya" (1310), Rabguzi tarafından yazılmış, Moğol şehzadesi Nasiruddin Tokbuga'ya sunulmuş, 43 Türkçe şiire yer veren bir eserdir.
- "Muinül Mürid" (1313), dini ve tasavvufi konuları ele alan didaktik nitelikte, yaklaşık 900 beyitten oluşan bir eserdir ve tek nüshası Bursa'da Orhan Kütüphanesinde korunmaktadır.
- 07:42Diğer Önemli Eserler
- "Nehcü'l-Feradis" (1360 yılından önce), Kerderli Mahmud bin Ali tarafından yazılmış, Harezm Türkçesi döneminin dil özelliklerini en iyi yansıtan eserlerden biridir ve 40 beyit türünde bir eserdir.
- "Hüsrev-ü Şirin" (1341-1342), Altınordu şairi Kutup tarafından yazılmış, Genceli Nizami'nin aynı adlı mesnevisinin tercümesi olup, Türk edebiyatındaki ilk Hüsrev-ü Şirin mesnevisi olarak önemlidir.
- "Muhabbetname" (1353), Harezmi mahlaslı bir şair tarafından yazılmış, mesnevi tarzında din dışı uzun bir manzumedir ve 11 bab'dan oluşmaktadır.
- 10:42Yarlıklar ve Bitikler
- Altınordu sahasından günümüze yarlıklar ve bitikler de gelebilmiştir; yarlıklar arasında Toktamış Hanlığı (1393) ve Lehistan Diğer Hanlığı (1397) tarihli fermanlar bulunmaktadır.
- Bitikler arasında Uluğ Muhammed Han Bittiği (1428) ve Mahmut Han Bittiği (1466) tarihli belgeler yer almaktadır.
- Harezm Altınordu sahasında "Satır Altı Kur'an Tercümesi" şeklinde adından da anlaşılacağı gibi Kur'an-ı Kerim'in Harezm Türkçesine yapılmış bir tercümesi bulunmaktadır.