Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin 7. sınıf Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı kapsamlı bir eğitim içeriğidir. Öğretmen, fiil kavramının çeşitli yönlerini ve zarfları detaylı şekilde açıklamaktadır.
- Video, fiil kavramının tanımıyla başlayıp, fiilin üç ana kategorisi (iş fiili, durum fiili, oluş fiili) ve fiil kişisi konularını ele almaktadır. Ardından fiil kipleri (haber kipleri ve dilek tasarlama kipleri) detaylı olarak incelenmekte, ardından birleşik zamanlı fiiller, ek fiil ve fiil yapıları (basit fiil, türemiş fiil, birleşik fiil) açıklanmaktadır. Son bölümde ise zarfların beş türü (durum zarfı, zaman zarfı, miktar zarfı, yer-yön zarfı ve soru zarfı) örneklerle anlatılmaktadır.
- Videoda her konu için pratik yöntemler, tespit teknikleri ve örnekler sunulmakta, ayrıca olumlu-olumsuz çekimler, şahıs ekleri ve zaman kayması gibi konular da ele alınmaktadır. Öğrencilerin konuları pekiştirmeleri için çeşitli örnek sorular ve çözümler de içermektedir.
- 00:07Yedinci Sınıf Dilbilgisi Konuları
- Bu derste yedinci sınıf dilbilgisi konularının tamamı hızlı bir şekilde ve püf noktalarıyla tekrar edilecek.
- Diğer derste sözcükte anlam, cümlede anlam ve paragrafta anlam, metin türleri, yazım kuralları, noktalama işaretleri ve anlamsal anlatım bozukluğu konuları ele alınacak.
- Bu yıl en çok uğraştıran konular fiilde anlam, fiilde kip, fiilde yapı, zarflar ve ek fiil olmak üzere beş başlık altında incelenecek.
- 00:41Fiil Kavramı
- Yedinci sınıfın ilk dilbilgisi konusu fiilde anlam, kip ve kişi ile fiil kavramıdır.
- Fiil, iş, oluş, hareket ve durum bildiren sözcüklerdir.
- Fiilin fiil olduğunu tespit etmek için "-mak/-mek" eklerini kullanırız, ancak cümle içinde bu ekler kullanılmaz.
- 02:13Fiil Türleri
- Fiiller anlamlarına göre iş fiilleri, durum fiilleri ve oluş fiilleri olmak üzere üç başlık altında incelenir.
- İş fiilleri "neyi/kimi" sorularına yanıt verir ve fiilin başına "onu" kelimesi getirildiğinde anlamlı olur.
- İş fiilleri özne iradesinde gerçekleşir ve bunu yapması ya da yapmaması kişinin elindedir.
- 04:27Durum Fiilleri
- Durum fiilleri "neyi/kimi" sorularına yanıt vermez ve fiilin başına "onu" kelimesi getirildiğinde anlamlı olmaz.
- Durum fiilleri özne iradesi dışında gerçekleşen ve çoğu zaman durağanlık anlatan fiillerdir.
- Örnekler: uyu, sus, dur, otur, yat gibi fiiller durum fiilleridir.
- 05:48Oluş Fiilleri
- Oluş fiilleri "neyi/kimi" sorularına yanıt vermez ve fiilin başına "onu" kelimesi getirildiğinde anlamlı olmaz.
- Oluş fiilleri zamanla gerçekleşen, irademiz dışında olan ve bir oluşum anlatan fiillerdir.
- Örnekler: küflenmek, büyümek, uzamak, yeşermek, bayatlamak gibi fiiller oluş fiilleridir.
- 09:57Fiil Kişisi
- Fiil kişisi, eylemin kim tarafından yapıldığını fiile getirilen kişi ekleriyle belirler.
- Türkçe'de altı farklı kişi vardır: ben, sen, o (tekil) ve biz, siz, onlar (çoğul).
- Fiilin sonuna eklenen şahıs eki, eylemin hangi kişi tarafından yapıldığını gösterir.
- 11:36Fiil Kipi
- Fiilin zamanını anlatan ve dilek bildiren eklere kip denir.
- Bir fiil kip ve kişi eki aldığında çekimli bir fiile dönüşür.
- Kipler iki grupta incelenir: haber kipleri (zaman bildirir) ve dilek tasarlama kipleri (zaman bildirmez, duygu, istek ve beklenti anlatır).
- 12:19Haber Kipleri
- Haber kipleri beş başlık altında incelenir: gelecek zaman, şimdiki zaman, geniş zaman, görülen geçmiş zaman ve duyulan öğrenilen geçmiş zaman.
- Dilek tasarlama kipleri dört başlık altında incelenir: şart kipi, istek kipi, gereklilik kipi ve emir kipi.
- 12:42Gelecek Zaman
- Gelecek zaman ecek-acak eklerinden biriyle belirtilir ve kişi ekiyle tamamlanır.
- Gelecek zaman çekiminde olumsuzluk için önce olumsuzluk eki (me-) sonra gelecek zaman eki (ecek-acak) gelir.
- 14:21Şimdiki Zaman
- Şimdiki zaman "-yor" eki ile belirtilir ve kişi ekiyle tamamlanır.
- Şimdiki zaman çekiminde olumsuzluk için önce olumsuzluk eki (mum-mü) sonra "-yor" eki gelir.
- "-yor" ekinin daraltma etkisi vardır, kendinden önceki geniş ünlüyü daraltır.
- 16:11Geniş Zaman
- Geniş zaman "-r" eki ile belirtilir ve kişi ekiyle tamamlanır.
- Olumlu geniş zaman cümlede "her zaman" yapılma anlamı katar.
- Olumsuz geniş zaman çekiminde "-r" eki kalkar ve yerine olumsuzluk eki (mam-maz) gelir, cümlede "hiçbir zaman" anlamı katar.
- 18:36Görülen Geçmiş Zaman
- Görülen geçmiş zaman "-di-de" ekleri ile belirtilir ve kişi ekiyle tamamlanır.
- Bu kip, geçmişte yaşanmış ve şahit olduğumuz bir durumu anlatmak için kullanılır.
- Olumsuz çekimde önce olumsuzluk eki (me-) sonra "-di-de" eki gelir.
- 19:53Duyulan Öğrenilen Geçmiş Zaman
- Duyulan öğrenilen geçmiş zaman "-mış-muş" ekleri ile belirtilir ve kişi ekiyle tamamlanır.
- Bu kip, şahit olmadığımız, başkası tarafından duyduğumuz bir durumu anlatmak için kullanılır.
- Olumsuz çekimde önce olumsuzluk eki (me-) sonra "-mış-muş" eki gelir.
- 21:03Dilek Kipleri
- Dilek kipleri zaman bildirmez, bu özellik soru çözerken önemlidir.
- Şart kipi, fiilin sonuna "ssa" eki ve şahıs eki eklenerek oluşturulur, cümleye koşul ve dilek anlamı katar.
- İstek kipi, fiilin sonuna "a" veya "e" ekleri ve şahıs eki eklenerek oluşturulur, cümleye istek anlamı katar.
- 23:50Gereklilik ve Emir Kipleri
- Gereklilik kipi, fiilin sonuna "malı" veya "meli" ekleri ve şahıs eki eklenerek oluşturulur, cümleye gereklilik veya olasılık anlamı katar.
- Emir kipi kendine ait bir eki yoktur, birinci tekil ve birinci çoğul çekimi gerçekleşemez çünkü kişi kendine emir veremez.
- Emir kipinde olumsuz çekimde sadece olumsuzluk eki eklenir.
- 26:53Fiil Türleri ve Örnek Sorular
- Fiiller iş fiili, oluş fiili ve durum fiili olmak üzere üç gruba ayrılır.
- İş fiilleri "onu" kelimesiyle tamamlanabilirken, durum fiilleri tamamlanamaz.
- Zaman kayması, fiilin çekimlenme zamanı ile gerçekleşme zamanının birbirinden farklı olması durumudur.
- 31:27Birleşik Zamanlı Fiiller
- Birleşik zamanlı fiiller, bir tane kip almış fiile "idi", "imiş" veya "ise/ssa" eklerinden birinin getirilmesiyle oluşturulur ve üç şekilde meydana gelir: hikaye birleşik zamanı, rivayet birleşik zamanı ve şart birleşik zamanı.
- Hikaye birleşik zamanının eki "idi"dir ve basit zamanlı fiile eklenerek birleşik zamanlı fiil yapar.
- Rivayet birleşik zamanının eki "imiş" veya "mış"tır ve basit zamanlı fiile eklenerek birleşik zamanlı fiil yapar.
- 32:06Hikaye Birleşik Zamanı Örnekleri
- "Gel" fiilinin "gelmiş idi" veya "gelmişti" şeklindeki çekimi, basit zamanlı fiili birleşik zamanlı fiile dönüştürür ve "idi" hikaye birleşik zamanı eki olur.
- "Gelseydi" örneğinde, "gelse" basit zamanlı fiil iken "di" eklenerek hikaye birleşik zamanı çekimi yapılır.
- "Gül" fiilinin "gülüyordu", "gülmüştü", "gülseydi", "gülseydi" şeklindeki çekimleri, basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiile dönüştürür.
- 35:36Rivayet Birleşik Zamanı
- Rivayet birleşik zamanının eki "imiş" veya "mış"tır ve basit zamanlı fiile eklenerek birleşik zamanlı fiil yapar.
- "Bul" fiilinin "bulmalıymış", "bulsaymış", "bulurmuş", "buluyormuş" şeklindeki çekimleri, rivayet birleşik zamanı oluşturur.
- Rivayet birleşik zamanı, fiilin kipiyle birlikte "gelecek zamanın rivayeti", "gerekliliğin rivayeti" gibi ifadelerle açıklanır.
- 37:25Şart Birleşik Zamanı
- Şart birleşik zamanının eki "ise/ssa"dir ve basit zamanlı fiile eklenerek birleşik zamanlı fiil yapar.
- "Oku" fiilinin "okumuşsa", "okuyacaksa", "okumalıysa", "okursa" şeklindeki çekimleri, şart birleşik zamanı oluşturur.
- Şart birleşik zamanı, fiilin kipiyle birlikte "geniş zamanın şartı", "gerekliliğin şartı" gibi ifadelerle açıklanır.
- 38:45Ek Fiilin Görevleri
- Ek fiilin (ek eylemin) iki görevi vardır: birinci görevi basit zamanlı bir fiili birleşik zamanlı fiil yapmaktır.
- İkinci görevi isimlere veya isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem ya da yan yargı yapmaktır.
- Ek fiil, isimlere veya isim soylu sözcüklere "görülen geçmiş zaman eki", "duyulan geçmiş zaman eki", "şart eki" ve "geniş zaman eki" ile yüklem yapar.
- 40:55Ek Fiilin Yüklem Yapma Yolları
- Ek fiilin görülen geçmiş zamanı "tın" veya "id" ekiyle isimlere yüklem yapar (örneğin: zayıftım, zayıf idi).
- Ek fiilin duyulan geçmiş zamanı "mış" ekiyle isimlere yüklem yapar (örneğin: güzelmişim, güzelmiş).
- Ek fiilin şartı "ise/ssa" ekiyle isimlere yüklem yapar (örneğin: mutluysa, mutlu ise).
- Ek fiilin geniş zamanı, isimlere şahıs ekleriyle yüklem yapar (örneğin: yorgunum, yorgunsun, yorgundur).
- 44:08Fiil Türleri ve Yapıları
- Birinci ve ikinci cümlelerde ek fiil kullanılmış, üçüncü cümlede yanmak fiilinin ikinci kipi (ek fiil) kullanılmış, dördüncü cümlede gerçekleşmemiş beklenti değil tahmin anlamı var.
- Fiil yapısı basit fiil, birleşik fiil ve türemiş fiil olmak üzere üç başlık altında incelenir.
- Birleşik fiiller yardımcı fiil birleşik fiiller, kurallı birleşik fiiller ve anlamca kaynaşmış birleşik fiiller olmak üzere üç grupta incelenir.
- 46:17Basit ve Türemiş Fiiller
- Basit fiil, yapım eki almamış fiillerdir; dilediği kadar çekim eki alabilir ancak yapım eki almaz.
- Türemiş fiil, yapım eki almış fiillerdir; örneğin gülmek fiilinden güldürmek türemiş fiil olur.
- Olumsuzluk eki de yapım eki kabul edilir, öyleyse olumsuz fiiller de türemiş fiil olur.
- 48:45Yardımcı Fiil Birleşik Fiiller
- Yardımcı fiil birleşik fiiller etmek, eylemek, kılmak ve olmak yardımcı fiilleriyle oluşturulan fiillerdir.
- Bu fiillerde arada bir ses olayı meydana gelirse bitişik yazılır, gelmezse ayrı yazılır.
- Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller genellikle deyimlerdir ve örneğin "etekleri zil çalmak", "burnunda tütmek" gibi ifadelerdir.
- 50:58Kurallı Birleşik Fiiller
- Yeterlilik fiili, bir fiile "-ebilmek" eklenerek oluşturulur ve "getirebilme, yapabilme" anlamı katar.
- Tezlik fiili, bir fiile "-vermek" eklenerek oluşturulur ve "çabuk yapma, hemencecik olma" anlamı katar.
- Süreklilik fiili, bir fiile "-durmak" veya "-mek" eklenerek oluşturulur ve "bir işin hala devam ettiği" anlamı katar.
- Yaklaşma fiili, bir fiile "-yazmak" eklenerek oluşturulur ve "az kalsın oluyordu" anlamı katar.
- 53:16Fiil Yapısı Soru Çözümü
- "Dolduruldu" fiili yapım eki aldığı için türemiş fiildir.
- "Emretti", "kayboldu" ve "tebrik etti" fiilleri yardımcı fiil birleşik fiillerdir.
- Farklı olan fiil "dolduruldu" (A şıkkı) çünkü türemiş fiildir, diğerleri yardımcı fiil birleşik fiillerdir.
- 55:10Zarflar
- Zarflar (belirteçler) hangi sözcükleri nitelendirdiğini belirtmek için incelenecektir.
- 55:21Zarflar ve Türleri
- Zarflar, fiillerin, fiilimsilerin, sıfatların veya diğer zarfların önüne gelerek durum, zaman, miktar, yer, yön ve soru yönünden belirten sözcüklerdir.
- Beş tür zarf vardır: durum zarfı, zaman zarfı, miktar zarfı, yer-yön zarfı ve soru zarfı.
- Durum zarfı "nasıl" sorusuna yanıt verir, zaman zarfı "ne zaman" sorusuna, miktar zarfı "ne kadar" sorusuna, yer-yön zarfı "nereye" sorusuna yanıt verir.
- 56:01Zarf Türleri ve Örnekleri
- Durum zarfı örneği: "Oyuncular iyi oynadı" cümlesinde "iyi" fiili nasıl oynadıklarını gösterdiği için durum zarfıdır.
- Zaman zarfı örneği: "Yarın maç yapacağız" cümlesinde "yarın" fiili ne zaman yapılacağını gösterdiği için zaman zarfıdır.
- Miktar zarfı örneği: "Bu çocuklar çok konuşuyor" cümlesinde "çok" fiili ne kadar yapıldığını gösterdiği için miktar zarfıdır.
- 58:02Yer-Yön ve Soru Zarfları
- Yer-yön zarfı "nereye" sorusuna yanıt verir ve bu sözcükler kesinlikle bir ek alamaz, alırsa artık isim olur.
- Soru zarfları "neden", "niçin", "ne kadar", "nasıl", "ne zaman" gibi soru sözcükleridir.
- Durum, zaman, miktar, yer-yön ve soru zarfları aynı sorularla bulunur, ancak soru zarfları sadece soru cümlelerinde kullanılır.
- 1:00:02Zarflarla İlgili Soru Çözümü
- "Ortalığa hüzünlü bir sessizlik çökmüştü" cümlesinde zarf yoktur çünkü "hüzünlü" ismin niteleyicisidir.
- "Herkes şaşkın bir şekilde bekliyordu" cümlesinde "şaşkın bir şekilde" durum zarfıdır çünkü fiili nasıl yaptıklarını gösterir.
- "Dört dakika kadar sonra doktorun geldiğini gördük" cümlesinde soru zarfı yoktur çünkü soru sözcüğü bulunmamaktadır.