Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir eğitimci ve Elif Hoca adlı hukuk uzmanı tarafından sunulan anayasa tarihi dersinin bir bölümüdür. Eğitimci, öğrencilere hitap ederek 1961 Anayasası'nın 1971-1973 dönemindeki değişikliklerini anlatmaktadır.
- Video, 1971-1973 dönemindeki anayasa değişikliklerini detaylı olarak ele almaktadır. Bu dönemde yapılan önemli değişiklikler arasında Bakanlar Kurulu'na KYK çıkarma yetkisi verilmesi, KYK'ların yerine Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri'nin getirilmesi, TRT ve üniversitelerin özerkliğinin zayıflatılması, Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nin kurulması ve Askeri Yüksek İdari Mahkemesi'nin (AYIM) oluşturulması bulunmaktadır.
- Videoda ayrıca, bu dönemde küçük partilerin (AK Parti ve CHP dışında) anayasa mahkemesine dava açma hakkının kısıtlandığı, anayasaya sadece şekil yönünden dava açılabildiği ve esas yönünden dava açılamadığı açıklanmaktadır. Video, bir sonraki derste Kenan Evren dönemine geçileceği bilgisiyle sonlanmaktadır.
- 00:271961 Anayasası'nın Değişiklikleri
- Anayasa tarihçesinin sonuna doğru 1961 Anayasası'nın 1971-1973 döneminde değişiklikleri yapılacak.
- Bu dönemde Türkiye'de sağ-sol çatışmaları ve şiddet olayları artmaya başlamış, 1971 tarihinde silahlı kuvvetler Süleyman Demirel hükümetini istifaya zorlamış.
- Başbakan Nihat Erim başkanlığında partiler üstü bir hükümet oluşturulmuş, bu dönemde darbe değil muhtıra dönemi yaşanmış.
- 02:03Kanun Hükmünde Kararname (KYK)
- 1971-1973 döneminde bakanlar kuruluna kanun hükmünde kararname (KYK) çıkarma yetkisi verilmiş.
- KYK, kanun çıkarmak zaman alan bir süreç yerine hızlı kanun çıkarma sanatıdır.
- KYK'lar 2024 yılına kadar yürürlüktedir, ancak KYK'ların yerine Cumhurbaşkanlığı kararnameleri (CBK) gelmiştir.
- 04:26KYK'ların Türleri
- KYK'lar normal dönem ve olağanüstü hal (OHAL) döneminde ikiye ayrılır.
- Normal dönem KYK'ları 1971-1973 döneminde bakanlar kuruluna yetki verilerek çıkarılmıştır.
- OHAL KYK'ları 1982 Anayasası ile gelmiş, bu KYK'lar cumhurbaşkanlığı başkanlığında toplanan bakanlar kurulu tarafından çıkarılmış ve kimseden yetki alınmamıştır.
- 06:47Diğer Değişiklikler
- Bakanlar kuruluna vergi, resim, harç gibi muafiyet ve istisnalar yapma yetkisi verilmiştir.
- 1961 Anayasası'nda üniversite ve TRT'ye verilen özerklik zayıflatılıp kaldırılmıştır.
- Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuş, 1999'da sivilleşmiş ve 2004'te kaldırılmıştır.
- 09:33Askeri Yüksek İdari Mahkemesi
- 1971-1973 döneminde ikinci asker mahkemesi olan Askeri Yüksek İdari Mahkemesi (AYIM) kurulmuştur.
- Türkiye'de kişiyle kişi arasındaki son mahkeme Yargıtay, kişi ile devlet arasındaki son mahkeme Danıştay'dır.
- 11:28Askeri Yüksek İdari Mahkemesi (AYIM)
- AYIM, Askeri Yüksek İdari Mahkemesi'nin kısaltmasıdır.
- Eskiden askerlerin idari davalarına AYIM bakıyordu, ancak bu mahkemeler 2017'de kaldırılmıştır.
- AYIM'in kaldırılması, Türkiye'de sivilleşmenin bir göstergesidir.
- 13:24AYIM'in Tarihsel Gelişimi
- AYIM 1971-1973 döneminde kurulmuştur.
- 1971-1973 döneminde AYIM kurulduğunda, askerin idari davalarına AYIM bakıyordu.
- 2017'de AYIM kaldırıldığında, askerin idari davalarına tekrar Danıştay bakmaktadır.
- 15:58Anayasa Değişiklikleri
- Küçük partilerin Anayasa Mahkemesi'ne dava açamayacağı bir madde vardır.
- Bu madde çok önemli bir madde olarak vurgulanmaktadır.
- 16:06Anayasa Mahkemesi'ne Dava Açma Hakkı
- Türkiye'de AK Parti ve CHP dışında hiçbir parti Anayasa Mahkemesi'ne dava açamıyor, MHP ve İyi Parti dahil diğer partilerin dava açma hakkı yok.
- 1971-1973 döneminde küçük partilerin önü kapatılmış, sadece AK Parti ile MHP dava açabiliyordu.
- AK Parti ile CHP en fazla oy alan iki siyasi parti grubu olarak tanımlanıyor.
- 18:05Anayasa ve Kanunların Denetimi
- Anayasa sadece şeklen denetlenir, esas yönden dava açılamaz.
- Kanunlara hem şeklen (oylama, prosedür) hem esasen (içerik) dava açılabilir.
- Anayasa en üst normdur ve hiçbir şeye aykırı olamaz, bu nedenle anayasaya esastan dava açılamaz.
- 20:30Anayasanın Şekli ve İçeriği
- Anayasanın şekli, oylama prosedürlerini içerir; örneğin oylama gizli yapılması, görüşme arası süre gibi.
- Anayasanın içeriği, anayasanın temel maddelerini içerir ve hiçbir şeye aykırı olamaz.
- 1961 Anayasası'nın ilk halinde anayasaya hem şekil hem esas yönden dava açılabiliyordu, ancak 1971-1973 döneminde sadece şekil yönünden denetlenebileceği belirlenmiştir.
- 23:59Genel Sınırlama Kavramı
- Genel sınırlama, olağanüstü hal olmamasına rağmen devletin ohal varmış gibi davranmasıdır.
- Özel sınırlama sebepleri iyi bir şeydir, ancak genel sınırlama sebepleri kötü bir şeydir.
- Genel sınırlama 1971-1973 döneminde gelmiş, 2001 değişikliğiyle (82. Anayasa) kaldırılmıştır.
- 24:58Genel Sınırlama Örnekleri
- Normal dönemde insanların hakları sınırlanırken, olağanüstü halde direkt durdurma yapılmaktadır.
- Özel sınırlama sebeplerinde neden belirtilirken, genel sınırlama sebeplerinde neden belirtilmez.
- Örneğin, seyahat etme hakkı için özel bir neden belirtilirken, olağanüstü hal döneminde neden belirtilmeden seyahat etme hakkı kısıtlanabilir.
- 28:541971-1973 Dönemindeki Diğer Değişiklikler
- Bu dönemde memurların sendikal hakları ellerinden alınmış, 1995'te geri gelecektir.
- Tutuklama ve gözaltı süreleri 24 saatten 48'e çıkarılmış, toplu suçlarda 15 güne kadar çıkarılmıştır.
- Bakanlar Kurulu'na KYK çıkarma yetkisi verilmiş, üniversite özerkliği zayıflatılmış ve TRT'nin özerkliği kaldırılmıştır.
- 30:16Yargı Sistemindeki Değişiklikler
- Devlet Güvenlik Mahkemeleri (askeri ağırlıklı) kurulmuştur.
- Küçük partiler Anayasa Mahkemesi'ne gidemeyecek, anayasa sadece şeklen denetlenecektir.
- Yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir.