SerbestPiyasa

Adam Smith'in "bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler" sözü, laissez-faire, laissez-passer kalıbının Türkçe versiyonudur. Bu söz, hür teşebbüsü ve serbest dolaşımı savunan liberal bir söylemdir. Adam Smith, bu sözü arkadaşlarıyla kahvede ellibir oynarken, o sırada aşağı mahalleden gelen birkaç genç için söylemiştir. Adam Smith, laissez-faire ekonomisine tamamen katılmıyordu.

Chicago Okulu'nun belirli bir ideolojiye yakınlığı hakkında kesin bir yanıt vermek zordur, çünkü bu okul farklı disiplinlerden gelen ve çeşitli bakış açılarına sahip isimlerden oluşur. Ancak, Chicago Okulu'nun genel olarak neoklasik ekonomik düşünce ve Amerikan pragmatizmi ile ilişkilendirildiği söylenebilir. Neoklasik ekonomi: Chicago Üniversitesi'ndeki öğretim üyelerinin çalışmalarıyla ilişkilendirilen bu okul, ekonomik liberalizmi ve serbest piyasaları destekleyen bir normatif konuma sahiptir. Amerikan pragmatizmi: Bu gelenek, Amerikan sosyal bilimlerinin eleştirel yanını temsil eder ve bireyin toplumsal deneyimini merkeze alan bir felsefi yaklaşım geliştirir.

Görünmez el teorisi, bireylerin kendi çıkarlarını gözeterek yaptıkları ekonomik faaliyetlerin, toplumsal yarar ve ekonomik düzen açısından olumlu sonuçlar doğuracağını savunur. Adam Smith'in ortaya attığı görünmez el teorisinin temel fikirleri şunlardır: İstihdam yaratılması. Ekonomik canlanma. Rekabet ve yenilikçilik. Tüketici memnuniyeti. Ancak, görünmez el teorisi her zaman toplumsal fayda sağlamaz; piyasa hataları, eşitsizlikler ve olumsuz dışsallıklar gibi faktörler bu süreci olumsuz etkileyebilir.

Hayek ve Keynes'in karşı karşıya gelmesinin temel nedeni, devletin ekonomiye müdahalesi ve serbest piyasanın rolü konusundaki farklı görüşleridir. Keynes, kamu harcamalarının artırılmasını ve hükümetin ekonomik krizlerde müdahale etmesini savunmuştur. Hayek ise devletin ekonomiye müdahalesinin işe yaramayacağını ve potansiyel tehlikeler barındırdığını ileri sürmüştür. Bu iki iktisatçının tartışması, 1929 Büyük Buhran'ı sonrasında başlamış ve günümüze kadar devam eden bir ayrıma yol açmıştır.

Serbest piyasada dolaylı kur hesaplaması, bir birim ulusal paranın kaç birim yabancı paraya eşit olduğunu gösteren dolaylı kotasyon yöntemiyle yapılır. Dolaylı kotasyonda, ulusal para sabit kalırken, yabancı para değişir. Serbest piyasa döviz kuru, bankaların veya yetkili kuruluşların alış ve satış yaptıkları döviz kurudur ve dalgalı kur sistemine yakındır ancak bazı sınırlamalar içerir.

Friedrich Hayek, serbest piyasa ekonomisini ve liberal felsefeyi savunmuştur. Hayek'in savunduğu bazı temel görüşler şunlardır: Merkezi ekonomik planlamanın eleştirisi. Çoğulculuk ve ekonomik sübjektivizm. Fiyatların rolü. Kendiliğinden doğan düzen. Sınırlı devlet.

Serbest Piyasa Ekonomisinin Avantajları: Ekonomik Verimlilik ve Yenilikçilik. Girişimcilik ve Bireysel Özgürlük. Tüketici Özgürlüğü. Ekonomik Büyüme. Serbest Piyasa Ekonomisinin Dezavantajları: Gelir Eşitsizliği. Piyasa Aksaklıkları. Toplumsal Hizmetlerde Yetersizlik. Çevre Zararları.

Türkiye, 24 Ocak 1980 tarihinde serbest piyasa ekonomisine geçmiştir. Bu karar, dönemin Başbakanı Süleyman Demirel'in, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı Turgut Özal'a ekonomi yönetiminin başına geçmesi ve ekonomiyi düzenlemesi talimatını vermesiyle hayata geçirilmiştir.

Adam Smith, serbest piyasa ekonomisini şu şekilde savunmuştur: Görünmez El Teorisi: Smith, bireylerin kendi çıkarlarını takip ederek toplumun refahını artıracağını savunan "görünmez el" teorisini geliştirmiştir. Devlet Müdahalesi: Smith, devletin ekonomik piyasalara ancak haksız rekabet olduğu hallerde, haksız rekabeti önlemek üzere müdahale etmesi gerektiğine inanmıştır. Laissez-Faire Anlayışı: Smith, ticaret ve alım-satım faaliyetlerine devlet müdahalesinin en aza indirilmesi gerektiğini savunmuş, ancak bu alanları tamamen serbest piyasa güçlerine bırakmamıştır. Kamu Hizmetleri: Smith, yol, köprü, kanal gibi kamusal fayda sağlayan işlerin devlet tarafından yapılmasını ve bu hizmetlerin finansmanında tüm toplumun katılımını savunmuştur. Smith, mutlak anlamda serbest piyasa fikrinden uzak olup, devletin çeşitli düzenlemelerle pazara müdahalelerde bulunmasının şart olduğunu düşünmüştür.

Ludwig von Mises'in "İnsan Eylemi" kitabı, ekonominin tamamen bireylerin eylemlerinin bir sonucu olduğunu savunur. Kitabın temel fikirleri: İnsan eylemi ve tatmin: Eylem, rahatsızlıktan kaçınma ve belirli ihtiyaçlara ulaşma çabasıyla yapılır. Piyasa ekonomisi: Üretim araçlarının özel mülkiyeti altında, emeğin işbölümüne dayalı bir toplumsal sistemdir. Praksiyoloji: İnsan eylemiyle ilgilenen ve evrensel kategoriler üzerinden eylemi inceleyen bir bilim dalıdır. Mises, "İnsan Eylemi"ne "insan eylemde bulunur" aksiyomuyla başlar.

Serbest piyasa ekonomisi, temel olarak tüketicilerin ve işletmelerin kaynakları serbestçe kullanabildiği, rekabetin teşvik edildiği bir ekonomik sistemdir. Bu sistemde: Arz ve talep yasaları temel rol oynar. Devlet müdahalesi en aza indirilir. İşletmeler kendi üretim stratejilerini belirlerken rekabet ortamında varlıklarını sürdürmeye çalışır. Tüketiciler, çeşitli ürün ve hizmetleri serbestçe satın alabilir. Giriş ve çıkışlara herhangi bir müdahale veya engel izin verilmez. Serbest piyasa ekonomisinde, fiyat mekanizması mal ve hizmetlerin değerinin piyasa koşullarına göre belirlenmesini sağlar.

Hayek'in ekonomi teorisi, özellikle piyasa ekonomisi, özgürlük ve eşitlik arasındaki ilişkiye odaklanır. Hayek'in temel görüşleri şunlardır: Piyasa Ekonomisi: Hayek, piyasa ekonomisini gerçek özgürlük ve eşitliğin sağlandığı bir sistem olarak görür. Bilgi ve Koordinasyon: Hayek, bilginin piyasada parçalı ve dağınık bir şekilde bulunduğunu savunur. Planlı Ekonomi Eleştirisi: Hayek, merkezi planlama ve sosyalizmin iktisadi hesaplamanın imkânsızlığı nedeniyle başarısız olacağını iddia eder. Adalet ve Hukuk: Hayek için adalet, piyasa ekonomisinin işleyişiyle eşitlik ve özgürlüğün sağlanıp sağlanmadığını gösteren bir ölçüttür. Hayek'in teorisi, neo-liberalizmin teorik dayanaklarından birini oluşturur.

Hong Kong'un zenginliğinin bazı nedenleri: Coğrafi konum ve liman: Asya'nın kalbinde yer alması, onu Doğu ile Batı arasında ticaret için bir kapı haline getirir. Güçlü ekonomi ve serbest piyasa: Hong Kong, çoğunlukla uluslararası ticarete dayanan hareketli bir serbest piyasa ekonomisine sahiptir. Eğitimli ve vasıflı iş gücü: Hong Kong halkının çalışkan doğası ve eğitime verdiği önem, yüksek vasıflı yeteneklerin yetiştirilmesine yol açarak ekonomik büyümeyi teşvik etmiştir. Tarihsel miras: Eski bir İngiliz kolonisi olan Hong Kong, sağlam bir hukuk sistemi ve iş mükemmelliği kültürünü miras almıştır. Özerklik ve Çin ile ilişki: Hong Kong, önemli bir özerkliğe sahiptir ve Çin'in hızlı ekonomik büyümesinden faydalanarak ayrı bir gümrük bölgesi olarak benzersiz statüsünü koruyabilmiştir.

Piyasa ekonomisi ve serbest piyasa ekonomisi arasındaki temel farklar şunlardır: 1. Devlet Müdahalesi: - Piyasa ekonomisinde devlet müdahalesi minimize edilir. - Serbest piyasa ekonomisinde devlet müdahalesi daha azdır, ancak tamamen yok değildir. 2. Sosyal Adalet: - Piyasa ekonomisinde sosyal adalet ve fırsatların eşit dağılımı hedeflenmez. - Serbest piyasa ekonomisinde sosyal adalet ve ekonomik fırsatların eşit dağılımı önemlidir. 3. Rekabet Politikası: - Piyasa ekonomisinde rekabet doğal bir süreç olarak kabul edilir. - Serbest piyasa ekonomisinde rekabet teşvik edilir ve piyasalar denetlenir. 4. Vergi Politikası: - Piyasa ekonomisinde vergi politikaları devletin giderlerini finanse etmeye yöneliktir. - Serbest piyasa ekonomisinde vergi politikaları sosyal adaleti sağlamak için kullanılır. 5. Çevre ve Sürdürülebilirlik: - Piyasa ekonomisinde çevre ve sürdürülebilirlik daha az önemsenir. - Serbest piyasa ekonomisinde çevre ve sürdürülebilirlik politikaları uygulanır.

1980'den sonra Türkiye'de ihracata dayalı sanayileşme modeli uygulanmıştır. Bu dönemde Türkiye ekonomisi, serbest piyasa ekonomisine geçiş sürecinde olup korumacı politikaların yerini daha liberal bir yönetim anlayışı almıştır. Ayrıca, 1980 sonrası dönemde uygulanan ekonomi politikaları ağırlıklı olarak, kamunun gücünü azaltmayı ve dış ticarette serbestleşmeyi amaçlamıştır.

Serbest piyasada devlet müdahalesi minimum seviyededir. Ancak, devletin tamamen serbest bir piyasa ekonomisi için devreye girebileceği durumlar da vardır, örneğin: - sahtekarlık gibi piyasaya zarar verebilecek durumların ortaya çıkması; - büyük çaplı ekonomik krizler ve işsizliğin artması; - fiyat mekanizmasının sağlıklı çalışmaması.