Jeografya

Enlem ve boylamın 10 etkisi şunlardır: 1. Güneş ışınlarının etkisi: Enlem, güneş ışınlarının düşme açısını ve geri yansıma miktarını değiştirir. 2. İklim ve bitki örtüsü: Enlem, iklim ve bitki örtüsünü belirler. 3. Tarımın yükselti sınırı: Enlem, tarımın yükselti sınırını etkiler. 4. Yerleşme ve kalıcı kar sınırı: Enlem, yerleşme ve kalıcı kar sınırlarını belirler. 5. Dünyanın dönüş hızı: Boylam, dünyanın dönüş hızını etkiler. 6. Yerel saat farkı: Boylam, yerel saat farklarını oluşturur. 7. Giyim malzemeleri: Enlem, giyim malzemelerini belirler. 8. Toprak çeşitleri: Enlem, toprak çeşitlerini değiştirir. 9. Yapı malzemeleri: Enlem, yapı malzemelerini etkiler. 10. Hayvan türleri: Enlem, hayvan türlerini belirler.

Orta kuşakta batıdan doğuya doğru sıcaklığın azalmasının nedeni, yükseltinin batıdan doğuya doğru artmasıdır. Yükselti arttıkça her 200 metrede sıcaklık yaklaşık 1 °C düşer.

Dünyadaki iklim çeşitleri ve bu çeşitlerin bazı özellikleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir: İklim Çeşidi | Örnek Yerler | Özellikler --- | --- | --- Tropikal İklim. Ekvatoral İklim. Kurak Karasal İklim. Akdeniz İklimi. Karasal İklim. Ilıman Okyanus İklimi. Muson İklimi.

Karasal iklimi etkileyen faktörler şunlardır: 1. Coğrafi Konum: Karasal iklim, denizlerden ve okyanuslardan uzak, iç bölgelerde görülür. 2. Yükseklik ve Topoğrafya: Dağlar, deniz rüzgarlarını engelleyerek iç bölgelere hakim olmasına katkıda bulunur ve yüksek bölgelerde sıcaklıklar daha düşük olabilir. 3. Rüzgar Sistemleri: Kutup rüzgarları kış aylarında soğuk hava dalgaları getirirken, yaz aylarında sıcak ve kuru hava kütleleri hakim olabilir. 4. Enlem: Güneş ışınlarının yere geliş açısı, sıcak, ılıman ve soğuk kuşakların ortaya çıkmasında etkilidir. 5. Basınç ve Hava Kütleleri: Basınç merkezleri ve hava kütlelerinin doğuş bölgeleri, iklimi etkileyen önemli küresel faktörlerdir.

Kuzey Amerika ve Avrupa farklı kıtalardır.

Dünya'da orta kuşak, 30° ile 60° kuzey ve güney enlemleri arasında yer alır.

Çeşme'de hava sıcaklığının yüksek olmasının nedeni, bölgenin Akdeniz iklimine sahip olması ve kuzeyden gelen rüzgarların etkisidir. Ayrıca, Ege Denizi'ne kıyısı olması ve yarı nemli iklim tipi de sıcaklıkların yüksek seyretmesine katkıda bulunur.

Okyanus iklimi ve step iklimi iki farklı büyük iklim tipidir. Okyanus iklimi, orta kuşak kıtalarının batı kıyılarında etkili olan bir ılıman iklim türüdür. Özellikleri şunlardır: - Batı rüzgarları ve sıcak su akıntıları etkilidir. - Nem oranı yüksek olup, yıl boyunca yağışlıdır. - Günlük sıcaklık farkı ve yıllık sıcaklık farkı karasal iklime göre çok azdır. - Yazlar serin, kışlar ılık geçer. - Bitki örtüsü karışık yapraklı ormandır. Step iklimi, ılıman ve sıcak kuşaklarda karaların iç kısımlarında görülen yarı kurak bir iklim tipidir. Özellikleri şunlardır: - Yağışların büyük bölümü ilkbaharda düşer, yazlar kurak geçer. - Kışın kar yağışları görülür. - Doğal bitki örtüsü bozkırdır.

Batı ve Doğu meridyenleri arasında yer alan kıtalar şunlardır: Kuzey ve Güney Amerika (tamamen); Avrupa; Afrika.

Paralel boylarının kutuplara doğru kısalmasının nedeni, Dünya'nın geoit şeklidir.

Ekvator, dünyanın en büyük enlemi olarak kabul edilir.

Subtropikal iklim, genellikle 23.5° ile 35° enlemleri arasında, hem kuzey hem de güney yarım kürede yaygın olarak görülür. Başlıca görüldüğü yerler: - Kuzey Amerika: Güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri (Florida, Georgia, Güney Carolina gibi). - Güney Amerika: Güney Brezilya, Uruguay, Kuzey Arjantin. - Avrupa: Akdeniz Havzası (İspanya, İtalya, Yunanistan). - Asya: Güney Çin, Japonya'nın güneyi, Tayvan. - Avustralya: Güney ve Güneydoğu Avustralya. - Afrika: Güney Afrika'nın bazı bölgeleri.

Aynı paralel üzerindeki şehirlerin ortak özellikleri: Ekvator'a ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar. Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar. Gece-gündüz süreleri birbirine eşittir. Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır. Aynı iklim kuşağındadırlar, ancak özel konumları nedeniyle aynı iklim özelliği görülmeyebilir. Ayrıca, aynı enlem üzerindeki şehirlerde; kutuplara olan uzaklık, gölge boyu, gölge yönü, çizgisel hızlar, gece süresi, gündüz süresi gibi özellikler de aynıdır.

Türkiye, ekvatorun kuzeyinde yer almaktadır.

Köppen iklim sınıflandırmasına göre dört iklim kuşağı: 1. A Grubu İklimler: Tropikal yağmurlu iklimler. En soğuk ayın ortalama sıcaklığı 18°C’nin üzerindedir. Bütün mevsimler sıcaktır ve kış mevsimi yoktur. Yıllık yağış ≥750 mm’dir. Alt tipleri: Af (her mevsimi yağışlı tropikal iklim), Am (muson iklimi), Aw (savan iklimi). 2. B Grubu İklimler: Kurak iklimler. Step ve çöl sahalarında görülür. Buharlaşma yağıştan fazladır. Alt tipleri: BSh (sıcak step iklimi), BSk (soğuk step iklimi), BWh (sıcak çöl iklimi), BWk (soğuk çöl iklimi). 3. C Grubu İklimler: Ilıman iklimler. En soğuk ayın ortalama sıcaklığı -3°C ile 18°C arasındadır. En sıcak ayın ortalama sıcaklığı 10°C'nin üzerindedir. Kışlar kısadır, birkaç ay toprak karla örtülü olabilir veya donabilir. Alt tipleri: Cwa (muson iklimi), Cwb (kısa sıcak yazlı iklim), Csa (Akdeniz iklimi), Csb (kısa sıcak yazlı Akdeniz iklimi), Cfa (her mevsimi yağışlı sıcak iklim), Cfb (her mevsimi yağışlı iklim), Cfc (kısa serin yazlı her mevsimi yağışlı iklim). 4. D Grubu İklimler: Soğuk orman iklimleri. Kışlar şiddetlidir, en soğuk ayın ortalama sıcaklığı -3°C'nin altındadır. En sıcak ayın ortalaması 10°C'nin üzerindedir. Aylar boyunca toprak karla örtülü kalır. Alt tipleri: Dwa (şiddetli ve kurak kışlar), Dwb (şiddetli ve kurak kışlar, serin yazlar), Dwc (şiddetli ve kurak kışlar, kısa serin yazlar), Dwd (çok şiddetli kışlar, kısa nemli yazlar), Dfa (şiddetli kışlar, uzun

İklim tipleri dağılışı, coğrafi konum, deniz akıntıları, yükselti ve bitki örtüsü gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak yapılır. Dünya üzerinde kabul gören başlıca iklim tipleri şunlardır: 1. Tropikal İklim: Ekvator çevresinde yer alır ve yıl boyunca yüksek sıcaklıklar ile bol yağışlar görülür. 2. Subtropikal İklim: Tropikal iklimin hemen kuzey ve güneyinde yer alır, sıcak ve ılıman kışlar ile sıcak yazlar hakimdir. 3. Ilıman İklim: 30-60 derece enlemler arasında yer alır, dört mevsimi barındırır. 4. Kutuplar İklimi: Buzul ve tundra iklimi olarak ikiye ayrılır, çok düşük sıcaklıklar ve az yağış ile karakterizedir. 5. Çöl İklimi: Sıcak ve soğuk çöl iklimi olarak ikiye ayrılır, yağış miktarı çok düşüktür ve sıcaklık farkları yüksektir. 6. Dağ İklimi: Yüksek rakımlarda görülür, sıcaklık düşer ve yağış miktarı artar. Bu iklim tiplerinin dağılışı, iklim değişikliği ve insan faaliyetleri gibi faktörlerden de etkilenmektedir.

Türkiye'nin jeolojik yapısı üç büyük tektonik birliğe ayrılır: 1. Pontidler: Ülkenin kuzeyinde yer alır ve İzmir-Ankara-Erzincan kenet kuşağıyla Anatolid-Torid blokundan ayrılır. 2. Anatolid-Torid Bloku: Ege Denizi'nden İran'a doğru bir hat boyunca uzanır. 3. Arap Platformu: Güneydoğu Anadolu boyunca uzanır ve Pan-Afrikan bir temel kayası üzerine çökelmiş Paleozoyik-Tersiyer kaya dizisine sahiptir.

Türkiye, 36° - 42° kuzey enlemleri arasında yer aldığı için ekvatorun kuzeyinde bulunmaktadır.

Karasallık ve denizellik, iklimin dağılımını etkileyen iki önemli faktördür. Karasallık, denizden uzaklaşıp karaların iç kesimlerine doğru ilerledikçe deniz etkisinin kaybolması ve karasal iklimin görülmeye başlaması durumudur. Denizellik ise denize kıyısı olan yerlerde kış mevsiminde ılıman bir iklim yaşanması durumudur.

Çizgisel hızın en fazla olduğu yer, Dünya üzerinde Ekvator bölgesidir.