ErzurumKongresi

Erzurum Kongresi'nin 100. yılı, 23 Temmuz 2019 tarihinde kutlanmıştır. Kongre, 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında gerçekleşmiştir.

Erzurum Kongresi'nin 6. maddesi, Hıristiyan unsurlara (azınlıklara) siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemeyeceği, ancak can, mal ve ırzlarının her türlü saldırıdan korunacağı şeklindedir. Erzurum Kongresi'nin diğer maddeleri ise şunlardır: Madde 1: Vatan bir bütündür, bölünemez. Madde 2: Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir. Madde 4: Vatanın ve istiklalin korunmasına merkezi hükümet muktedir olamadığı takdirde, bu amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Madde 3: Milli kuvvetleri (Kuva-yi Milliye) etkili kılmak ve milli iradeyi hakim kılmak esastır. Madde 7: Manda ve himaye kabul olunamaz. Madde 8: Milli Meclis derhal toplanmalı, hükümetin çalışmaları meclis denetimi altına girmelidir.

Milli Mücadele döneminde ilk kez ulusal sınırlardan Erzurum Kongresi'nde bahsedilmiştir. 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında gerçekleşen Erzurum Kongresi'nde kabul edilen "Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz." kararı ile milli mücadelede önemli bir aşama kaydedilmiştir.

"Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez" sözü, 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında gerçekleşen Sivas Kongresi'nde söylenmiştir. Bu karar, Sivas Kongresi'nin bildirisinin 6. maddesi ve tüzüğünün 3. maddesinin açıklaması olarak yer almıştır.

Mustafa Kemal Atatürk, 1919 yılında Erzurum'a gelerek Milli Mücadele'yi başlatmış ve Cumhuriyet'in temellerini atmıştır. Atatürk'ün Erzurum'da gerçekleştirdiği bazı önemli faaliyetler: Askerlik görevinden istifa etmesi. Erzurum Kongresi'ni toplaması. Temsil Heyeti'ni kurması. Cumhuriyet'e giden yolu belirlemesi. Hemşehri olması ve nüfus cüzdanı alması. Deprem bölgesine gitmesi.

Erzurum Kongresi'nde birleşen cemiyetler şunlardır: Doğu Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi. Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti. Bu iki cemiyet, "Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleşmiştir.

Milli Mücadelenin ilk kongresi, 5 Kasım 1918 tarihinde Kars'ta düzenlenmiştir. Ancak, en bilinen ve önemli ilk milli kongre, 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum'da toplanan Erzurum Kongresi'dir.

Erzurum Kongresi'nde Misak-ı Milli sınırlarından verilen ilk taviz Batum'dur. Batum, Moskova Antlaşması ile 1920'de Gürcistan'a bırakılmıştır.

Erzurum Kongresi'ne Diyarbakır, Elazığ, Mardin illerinden seçilen delegeler katılamamıştır. Kongreye katılan delegeler, aşağıdaki illerden gelmiştir: Erzurum; Sivas; Bitlis; Van; Trabzon.

Erzurum Kongresi'nde manda ve himaye, Türk milletinin özgürlük ve bağımsızlık ilkeleriyle bağdaşmayacağı ve devletin bağımsızlığını ve istiklalini engelleyeceği için reddedilmiştir. Kongrede benimsenen “milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır” anlayışı, bu reddin temel felsefesi olmuştur. Manda ve himaye düşüncesi, daha sonra Sivas Kongresi'nde de tekrarlanmış ve Misak-ı Millî ruhunun oluşmasına katkı sağlamıştır.

Temsil Heyeti, Erzurum Kongresi sonrasında kurulmuştur. Erzurum Kongresi'nde, 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında, alınan kararlar gereği 9 kişilik bir temsilci kurul seçilmiştir. Temsil Heyeti'nin üye sayısı, Sivas Kongresi'nden sonra 16'ya çıkarılmıştır.

23 Temmuz 1919'da Erzurum Kongresi toplanmıştır. Erzurum Kongresi'nde alınan bazı kararlar şunlardır: Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir. Vatanı korumayı ve bağımsızlığı sağlamayı merkezi hükümet sağlayamadığı takdirde, bu amacı gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Manda ve himaye kabul edilemez. Milli meclisin derhal toplanması ve hükümet işlerinin meclis tarafından kontrol edilmesi için çalışılacaktır. Erzurum Kongresi, milli mücadelenin rotasının belirlenmesi açısından tarihi bir öneme sahiptir.

Erzurum Kongresi'nde alınan tam bağımsızlığı amaçlayan karar, "Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz." kararıdır. Bu kararla, milli sınırlar içinde kalan toprakların Türk vatanını oluşturduğu ve bu sınırların korunması gerektiği vurgulanarak, Misak-ı Milli'nin temeli atılmış ve tam bağımsızlık amacı açıkça ortaya konmuştur.

Mustafa Kemal'i Erzurum Kongresi'ne Samsun'a çıkan 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir davet etmiştir. Kazım Karabekir, Mustafa Kemal ile Şişli'deki evinde yaptığı görüşmede, Erzurum'da toplanacak olan kongrenin fikrî temellerinin atılmasına öncülük etmiştir.

Erzurum Kongresi'nin toplanması ile gerçekleşen bazı önemli olaylar şunlardır: Milli Mücadele'nin örgütlenmesi. Temsil Heyeti'nin oluşturulması. Milli sınırların belirlenmesi. Doğu Anadolu'daki milli cemiyetlerin birleştirilmesi. Bağımsızlık ve egemenliğin ilan edilmesi.

Erzurum Kongresi'nde görüşülmeyen maddelere dair bilgi bulunamadı. Ancak, Erzurum Kongresi'nde alınan bazı önemli kararlar şunlardır: Tam bağımsızlık ve milli egemenlik. Milli sınırlar. Geçici hükümet. Kuvayımilliye. Hıristiyan azınlıklar.

Atatürk'ün yaptığı bazı kongre konuşmaları şunlardır: İzmir İktisat Kongresi Açılış Konuşması (17 Şubat 1923). Konuşmanın bir kısmı şu şekildedir: > "Efendiler; Aziz Türkiye'mizin iktisadi tealisi esbabını aramak ve bulmak gibi vatani, hayati ve milli bir gaye-i mukaddese için bugün burada toplanmış olan sizlerin, muhterem halk mümessillerinin huzurunda bulunmakla çok mesut ve bahtiyarım." Erzurum Kongresi Açış Nutku (23 Temmuz 1919). Konuşmanın bir kısmı şu şekildedir: > "Harb-i Umuminin sonlarına doğru, milliyetler esasına müsterit vaitler üzerine Hükümet-i Osmaniyemiz de âdilâne bir sulha nail olmak emeliyle mütarekeye talip oldu. İstiklâl uğrunda namus ve şehametiyle döğüşen milletimiz 30 Teşrin-i evvel 1918’de imzalanan mütarekename ile silahını elinden bıraktı." Ayrıca, 15-20 Ekim 1927 tarihlerinde gerçekleştirilen Cumhuriyet Halk Partisi'nin 2. Kongresi'nde Atatürk, yaklaşık otuz altı buçuk saat süren bir konuşma yaparak Türk Kurtuluş Savaşı’nı ve onun getirdiği kazanımları detaylı bir şekilde anlatmıştır.

Manda kabul edilemez kararı ilk kez Erzurum Kongresi'nde alınmıştır. Bu karar, Sivas Kongresi'nde ise kesin olarak reddedilmiştir.

Rauf Orbay'ın Heyeti Temsiliye Başkanı olmasının nedeni, Mustafa Kemal Paşa ile birlikte Erzurum ve Sivas Kongrelerine katılması ve bu kongrelerde Heyet-i Temsiliye'nin başkan vekili olarak görev yapmasıdır. Ayrıca, 15 Kasım 1921'de Ankara'ya gelerek Sivas milletvekili sıfatıyla TBMM'ye katılması da bu süreçte etkili olmuştur.

Erzurum Kongresi, milli uyanışın ilk kongresi olarak kabul edilir. 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında gerçekleşen Erzurum Kongresi, toplanma amacı ve şekli bakımından bölgesel bir kongredir; ancak aldığı kararlar vatanın bütünlüğünü ve milletin genelini ilgilendirdiği için milli bir nitelik taşır.