DevreTeorisi

Devre Teorisi 1, elektrik ve elektronik mühendisliği gibi mühendislik disiplinlerinde verilen temel bir derstir. Devre Teorisi 1 dersinin konuları arasında şunlar yer alır: Temel devre elemanları (direnç, kondansatör, endüktör); Doğru akım (DC) ve alternatif akım (AC) devre analizi; Transistör ve amplifikatör analizi; Frekans alanı analizi (Fourier dönüşümü); Devre simülasyonları ve güç analizi.

Empedansta "R" ve "X" şu anlamlara gelir: - R (Resistance): Direnç anlamına gelir ve ohm (Ω) cinsinden ölçülür. - X (Reactance): Reaktans anlamına gelir ve yine ohm (Ω) cinsinden ölçülür.

Elektronik laboratuvarında yapılan deneyler şunlardır: 1. Diyot Karakteristikleri: Diyotların çalışma prensiplerinin incelenmesi. 2. Doğrultucular ve Filtreler: Doğrultucu devrelerinin ve filtre elemanlarının test edilmesi. 3. Transistör Karakteristikleri: Transistörlerin DC ve AC özelliklerinin ölçülmesi. 4. İşlemsel Yükselteçler: İşlemsel yükseltgeçlerin özellikleri ve uygulamalarının incelenmesi. 5. Çok Katlı Yükselteçler: Çok katlı yükseltgeç devrelerinin analizi. 6. Frekans ve Osilatörler: Alçak frekans osilatörlerinin ve aktif süzgeçlerin kurulması. Bu deneylerde osiloskop, dijital multimetre, sinyal üreteci ve ayarlı DC güç kaynağı gibi ölçüm cihazları kullanılır.

Op Amp'ın (İşlemsel Yükselteç) en önemli özellikleri şunlardır: 1. Yüksek Kazanç: Op Amp'ın kazancı çok yüksektir, bu da giriş sinyalini büyük ölçüde yükseltmesini sağlar. 2. Yüksek Giriş Empedansı: Giriş empedansı çok yüksektir, bu da bağlı olduğu sinyal kaynağını ve önceki devreyi yüklememesini sağlar. 3. Düşük Çıkış Empedansı: Çıkış empedansı sıfıra yakındır, bu da çıkış akımını artırarak kısa devrelerden zarar görmemesini sağlar. 4. Geniş Band Genişliği: Band genişliği fazladır (1 MHz), bu da geniş bir frekans aralığında çalışabilmesini sağlar. 5. Geri Besleme Yeteneği: Açık ve kapalı çevrim kazancı gibi farklı kazanç türleri sunarak, devrenin kazancını ve performansını kontrol etme imkanı verir.

Op-amp (operasyonel yükselteç) çeşitleri şunlardır: 1. Ters Çeviren Yükselteç: Giriş sinyalini ters çevirerek ve belirli bir oranda yükselterek çıkışa verir. 2. Ters Çevirmeyen Yükselteç: Giriş sinyalini aynı fazda ve belirli bir oranda yükselterek çıkışa verir. 3. Toplayıcı Yükselteç: İki veya daha fazla giriş sinyalini toplayarak çıkışa verir. 4. Çıkarma Yükselteci: İki giriş sinyali arasındaki farkı yükselterek çıkışa verir. 5. İntegratör: Giriş sinyalinin integralini alan bir devredir. 6. Türevleyici: Giriş sinyalinin türevini alan bir devredir. 7. Karşılaştırıcı: İki giriş sinyalini karşılaştıran ve hangisinin daha büyük olduğuna bağlı olarak çıkış veren bir devredir. 8. Aktif Filtreler: Alçak geçiren, yüksek geçiren, bant geçiren ve bant durduran filtreler gibi çeşitli aktif filtreler. 9. Osilatörler: Belirli bir frekansta salınım üreten devreler. 10. Gerilim Regülatörleri: Gerilimi sabit bir değerde tutmak için kullanılan devreler.

Transistör, üzerine uygulanan elektrik sinyalleriyle yarı iletken malzemenin iletkenlik özelliklerini değiştirerek akımı kontrol eden bir yarı iletken cihazdır. Çalışma prensibi şu şekilde özetlenebilir: 1. Temel yapı: Transistör, kaynak (source), drenaj (drain) ve kapı (gate) adı verilen üç bölümden oluşur. 2. MOSFET türünde: Kapıya uygulanan voltaj, kaynak ve drenaj arasındaki akımı kontrol eder. 3. Kontrol ve yükseltme: Eğer kapıya yeterli voltaj uygulanırsa transistör "açık" konuma gelir ve elektrik akımı kaynaktan drenaja doğru akmaya başlar. 4. Anahtarlama: Transistör, dijital devrelerde akımı hızlı şekilde kesip açarak anahtarlama elemanı olarak kullanılır. Bu sayede transistörler, elektronik cihazlarda sinyal işleme, güç amplifikasyonu ve mantık işlemleri gibi işlevleri yerine getirir.

Osilatörler, iki ana çalışma prensibine dayanarak çalışır: geri bildirim ve amplifikasyon. 1. Geri Bildirim: Osilatör devresine güç verildiğinde, çıkış sinyali girişe geri beslenir ve bu sürekli bir salınım yaratır. 2. Amplifikasyon: Geri besleme döngüsü, sinyalin güçlendirilmesini sağlar, böylece her döngüde sinyal kendini yeniler. Osilatörlerin çalıştığı frekans, devredeki dirençler, kapasitörler ve indüktörler gibi bileşenler tarafından belirlenir. Elektronik osilatörler genellikle şu şekilde sınıflandırılır: - Sinüs Dalgası Osilatörleri: Düzgün sinüs dalgası sinyalleri üretir. - Kare Dalga Osilatörleri: Kare dalga formları üretir. - Üçgen Dalga Osilatörleri: Üçgen dalga formları oluşturur.

Osilatörler, iki ana çalışma prensibine dayanarak çalışır: geri bildirim ve amplifikasyon. 1. Geri Bildirim: Osilatör devresine güç verildiğinde, çıkış sinyali girişe geri beslenir ve bu sürekli bir salınım yaratır. 2. Amplifikasyon: Geri besleme döngüsü, sinyalin güçlendirilmesini sağlar, böylece her döngüde sinyal kendini yeniler. Osilatörlerin çalıştığı frekans, devredeki dirençler, kapasitörler ve indüktörler gibi bileşenler tarafından belirlenir. Elektronik osilatörler genellikle şu şekilde sınıflandırılır: - Sinüs Dalgası Osilatörleri: Düzgün sinüs dalgası sinyalleri üretir. - Kare Dalga Osilatörleri: Kare dalga formları üretir. - Üçgen Dalga Osilatörleri: Üçgen dalga formları oluşturur.

Ardışıl devre, flip-flop devresinde, bir önceki çıkışın, mevcut girişlerle birlikte sonraki çıkışı belirlediği devredir. Bu tür devreler, bellek özelliğine sahiptir, yani çıkışları aklında tutar ve giriş olarak kullanır.

XL akımı, endüktif reaktans anlamına gelir ve bu terim, alternatif akım (AC) devrelerinde bobinin akıma karşı gösterdiği direncin bir ölçüsü olarak tanımlanır.

Kısa devre akımı ve anma akımı elektrik devrelerinde farklı anlamlara sahiptir: 1. Kısa Devre Akımı: Bir elektrik devresinde kısa devre durumunda, yani primer ve sekonder sargılar arasında doğrudan bağlantı olduğunda geçen akımdır. 2. Anma Akımı: Bir elektrik cihazının veya kesicinin, tasarımında belirtilen ve sürekli olarak taşıyabileceği maksimum akım değeridir.

Gerilim bölücü ile ilgili sorular genellikle seri bağlı dirençler kullanılarak çözülür. İşte bazı temel adımlar: 1. Kirchhoff Gerilim Yasası (KVL) kullanılarak, devreye uygulanan toplam gerilim (Vs) hesaplanır. 2. Ohm Yasası ile, her bir direnç üzerinden geçen akım (I) bulunur. 3. Gerilim bölücü denklemi kullanılarak, her bir direncin üzerindeki gerilim düşüşü (Vr) hesaplanır. Örnek bir problem ve çözümü: Bir gerilim bölücü devrede, R1 = 3.3KΩ ve R2 = 4.7KΩ dirençleri seri bağlı ve Vs = 5V'dir. Vout (çıkış gerilimi) 3.3V olacak şekilde R1 ve R2 dirençleri nasıl belirlenir? Çözüm: 1. Vout = 3.3V ve Vs = 5V olduğuna göre, Vr2 = 3.3V olur. 2. Vr2 = Vs x (R2/(R1+R2)) denkleminde yerine koyarsak: 3.3 = 5 x (4.7/(3.3+4.7)). 3. Bu denklemi çözerek R2 değerini buluruz: R2 = 2.66KΩ. 4. R1 direncini bulmak için R1 = R2 x (R1+R2) denklemini kullanırız: R1 = 2.66 x (3.3+4.7) = 10KΩ.

Sıfır akım geçişli yumuşak anahtarlama yapmak için aşağıdaki adımlar izlenir: 1. Rezonans Devresi Eklenmesi: Ana güç anahtarına ek olarak, iki yardımcı anahtar, bir endüktans ve bir bobinden oluşan rezonans kolu devreye eklenir. 2. Anahtarın Pozisyonunun Değiştirilmesi: Rezonans devre sayesinde anahtardan geçen akım belirli zamanlarda sıfır yapılır. 3. Anahtarlama Kayıplarının Azaltılması: Bu işlem, anahtarın sıfır akımda açılıp kapanmasını sağlar ve böylece anahtarlama kayıpları sıfıra indirilir.

TOBB ETÜ'de devre teorisi dersi, elektrik elektronik mühendisliği bölümü için zor bir ders olarak değerlendirilmektedir. Bu ders, temel devre elemanları, AC ve DC devre analizleri gibi konuları içermekte ve genellikle iki dönemde verilen kapsamlı bir ders olarak tanımlanmaktadır.

Paralel bağlı kondansatörlerin seri bağlı kondansatörlerden daha büyük sığaya sahip olmasının nedeni, paralel bağlı kondansatörlerde her bir kondansatörün uçlarındaki potansiyel farkın eşit olması ve toplam sığanın her bir kondansatörün sığalarının toplamına eşit olmasıdır.

Elektrik elektronik mühendisliğinin temel kavramları şunlardır: 1. Elektrik Devreleri: Temel devre teorisi, direnç, endüktans, kapasitans gibi elemanlar ve devre analizi. 2. Elektronik Temelleri: Diyotlar, transistörler gibi yarı iletken cihazlar, temel analog ve dijital elektronik devre tasarımı. 3. Elektrik ve Manyetizma: Elektrik yükleri, elektrik ve manyetik alanlar, elektromanyetizma. 4. Sinyaller ve Sistemler: Analog ve dijital sinyaller, sistemlerin analizi ve tasarımı. 5. Temel Matematik ve Fizik: Vektörler, matrisler, diferansiyel denklemler gibi konular. 6. Temel Programlama ve Bilgisayar Mühendisliği: Programlama dilleri ve temel bilgisayar mühendisliği konuları. Ayrıca, mesleki etik, sürdürülebilirlik ve çevresel etkiler gibi konular da elektrik elektronik mühendisliğinin temel kavramları arasında yer alır.

L78 serisi voltaj regülatörleri, genellikle lineer voltaj regülatörü olarak çalışır ve belirli bir aralıktaki giriş voltajlarını stabilize ederek sabit bir çıkış voltajı sağlar. Çalışma prensibi şu şekilde özetlenebilir: 1. Giriş Aşaması: Değişen giriş voltajlarını yönetmek için tasarlanmış bileşenleri içerir ve giriş voltajının önceden tanımlanmış bir aralıkta kalmasını sağlar. 2. Referans Voltaj Jeneratörü: Doğru voltaj regülasyonu için gerekli olan hassas bir voltaj referansı üretir. 3. Hata Amplifikatörü: Çıkış voltajını referans voltajıyla karşılaştırır ve tutarsızlığı büyütür. 4. Geçiş Elemanı: Genellikle bir güç transistörü olup, voltaj düzenlemesinde etkilidir ve hata amplifikatörünün sinyaline yanıt olarak direncini değiştirir. 5. Çıkış Aşaması: Yüksek frekanslı gürültüyü filtrelerken yüke sabit bir voltaj sağlar. Ayrıca, aşırı akım ve termal kapatma gibi dahili koruma mekanizmaları ile regülatör ve bağlı cihazları korur.

Endüstriyel elektronikte işlemsel kuvvetlendiriciler (OP-AMP) çeşitli alanlarda kullanılır: 1. Fonksiyon üreteçleri: Logaritma, üs alma, sinüs ve kosinüs fonksiyonları gibi işlemleri gerçekleştiren devreler. 2. Analog çarpma ve bölme devreleri: Analog çarpma ve bölme işlemleri için kullanılır. 3. Doğrultucular: Gerilim doğrultma işlemlerinde. 4. Gerilim karşılaştırıcılar: Gerilim seviyelerini karşılaştıran devreler. 5. Schmitt tetikleme devreleri: Kararsızlık sorunlarını gidermek için kullanılır. Ayrıca, işlemsel kuvvetlendiriciler ölçüm ve test işlemlerinde, filtre işlemlerinde ve analog bilgisayar işlemlerinde de yaygın olarak kullanılır.

Bir op-amp'ın gerilim kazancı, iki ana faktöre bağlıdır: 1. Açık Çevrim Kazancı: Op-amp'ın kendi kazancı olup, direnç gibi dış elemanlara bağlı değildir. 2. Kapalı Çevrim Kazancı: Devreye harici olarak bağlanan geri besleme direnci ile belirlenir. Ayrıca, op-amp'ın gerilim kazancı, besleme voltajına da bağlıdır; kazanç, uygulanan besleme voltajının değerine göre değişir.

JFET'in gm (transiletkenlik) değeri, aşağıdaki formülle hesaplanır: gm = | 2 √(ID IDSS) / VP|. Burada: - ID, drain akımıdır; - IDSS, maksimum doyma akımıdır; - VP, pinch-off voltajıdır (kanalın kapandığı voltaj). gm değeri, her bir IDSS ve VP seti için hesaplanması gerektiğinden, N-kanallı veya P-kanallı JFET kullanılmasına bağlı olarak değişmez.