Beylikler

Danişmendliler Beyliği, Danişmend Ahmed Gazi tarafından 1080 yılında kurulmuştur.

Yılanoğulları Beyliği, Sultan Umud Han tarafından kurulmuştur. İnaloğulları (Yinaloğulları) Beyliği ise 1098 yılında, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah'ın ölümünden sonra bölgedeki Türkmen beylerini yenerek Amid (Diyarbakır) şehrinin valisi olan Sadr Bey tarafından kurulmuştur.

Osmanlı Devleti'nin en güçlü rakibi, Karamanoğulları Beyliği'dir. Karamanoğulları, Osmanlı'nın Anadolu'daki etkisini azaltmak ve kendi topraklarını genişletmek için sürekli bir tehdit oluşturmaktaydı. Osmanlı Devleti, Yıldırım Bayezid döneminde Karamanoğulları'na karşı savaşarak Anadolu Türk siyasi birliğini büyük ölçüde sağlamıştır.

2. Beylikler döneminde Osmanlı'ya katılan bazı beylikler: Karesioğulları (Karesioğulları). Germiyanoğulları. Hamitoğulları. Ayrıca, Aydınoğulları 1426 yılında, Menteşeoğulları ise 1425 yılında Osmanlı hakimiyetine girmiştir.

Artukoğulları (Artuklu Beyliği), 1409 yılında yıkılmıştır. Beylik, Hasankeyf, Mardin ve Harput olmak üzere üç ana koldan idare edilmiştir. Hasankeyf kolu, 1231 yılında Eyyubiler tarafından yıkılmıştır. Mardin kolu, 1409 yılında Karakoyunlular tarafından yıkılmıştır. Harput kolu, 1224 yılında I. Alaaddin Keykubad tarafından yıkılmıştır.

Mama Hatun, Saltuklu Beyliği'nin hükümdarı olup, 1191-1201 yılları arasında tahtta kalmıştır. Hayatı ve başarıları: Ağabeyinin ardından tahta geçmiş ve 10 yıl boyunca hükümdarlığını sürdürmüştür. Gürcülerle ve Haçlılarla mücadele etmiştir. Eyyubi hükümdarı Selahaddin Eyyubi'nin yeğeni Takıyyüddin Ömer'e karşı Malazgirt'i kuşatmıştır. Tercan'da kervansaray, hamam, mescit ve kendi türbesinden oluşan büyük bir külliye inşa ettirmiştir. Siyasi yaşamı ve sonu: 1201 yılında yeğenleri tarafından tahttan indirilmiş ve hapsedilmiştir. Sonraki yaşamı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Mama Hatun, cesaret ve liderlik özellikleriyle Türk tarihinde önemli bir yer tutar.

Karamanoğulları Beyliği, Anadolu'da kurulan en büyük Türk beyliklerinden biridir. Diğer büyük beylikler: Danişmendliler Beyliği; Saltuklular Beyliği; Mengücekliler Beyliği.

Karesi Beyliği, 1361 yılında Osmanlı hükümdarı Orhan Gazi'nin beyliği topraklarına katmasıyla yıkılmıştır. Beyliğin yıkılışında etkili olan bazı olaylar şunlardır: Toprakların ikiye bölünmesi: Beylik, Karesi Bey'in ölümünden sonra Demirhan ve Yahşihan arasında ikiye bölünmüştür. Dursun Bey'in Osmanlı'ya sığınması: Bu paylaşımdan rahatsız olan Dursun Bey, Osmanlı hükümdarı Orhan Gazi'ye sığınmış ve yardım istemiştir. Osmanlı'nın fethi: Orhan Gazi, 1345 yılında Dursun Bey ile birlikte Karesi üzerine yürümüş ve 1361'de beyliği Osmanlı topraklarına katmıştır.

Kemah'ın tarihi kalesinin hangi beylik tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Ancak, bazı kaynaklarda Arzak Kralları tarafından M.Ö. 205 yıllarında yapıldığı belirtilmektedir. Kemah Kalesi, tarih boyunca birçok farklı beylik ve devlet tarafından ele geçirilmiş ve üzerinde değişiklikler yapılmıştır. Örneğin, 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra kale, Alparslan'ın kumandanlarından Mengücek Beyliği'nin eline geçmiştir. Kalenin yapım tarihi ve yaptıranları konusundaki bilgiler, mevcut kaynaklarda net bir şekilde yer almamaktadır.

Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde mücadele ettiği bazı beylikler: Bizans Tekfurları: 1302'de Koyunhisar Muharebesi'nde (Baphaeon) Bizans kuvvetlerini yenerek ilk zaferini kazanmıştır. Karesioğulları Beyliği: 1345'te Karesioğulları Osmanlı topraklarına katılmış, bu sayede Rumeli'ye geçiş kolaylaşmıştır. Anadolu Türkmen Beylikleri: Özellikle I. Murad döneminde, Karamanoğulları, Germiyanoğulları, Aydınoğulları, Candaroğulları gibi beylikler Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Kadı Burhanettin Beyliği: Alınmıştır. Ayrıca, Osmanlı Devleti, Ankara Savaşı'ndan sonra Timur'un desteğiyle yeniden kurulan beyliklerle de mücadele etmiştir.

14. yüzyılda Türk beyliklerinin daha çok Batı Anadolu'da kurulmasının başlıca sebepleri şunlardır: Moğol Baskısı: Anadolu Selçuklu Devleti'nin Moğol baskısı altında olması, sınırlarda yer alan Türkmen beylerinin bağımsızlık kazanmasına ve kendi beyliklerini kurmasına yol açtı. Bizans ile Sınır: Batı Anadolu, Bizans İmparatorluğu ile doğrudan sınıra sahip tek bölgeydi. Bu durum, Türkmen beyliklerinin Bizans'a karşı daha kolay mücadele etmesini sağladı. Göçler: Moğollardan kaçan Türkmenlerin büyük gruplar halinde Batı Anadolu'ya göç etmesi, bu bölgede beyliklerin kurulmasına zemin hazırladı. Denizcilik: Batı Anadolu'daki beyliklerin denize kıyısı olması, onlara güçlü donanmalar kurma imkanı tanıdı.

Kuşadası Savaşı'ndan sonra kurulan beylikler hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, 1304 yılında Selçuk, Birgi, Ödemiş ve Aydın yörelerini kapsayan Aydınoğulları Beyliği kurulmuştur. Anadolu'da 13. ve 14. yüzyıllarda kurulan bazı beylikler şunlardır: Menteşeoğulları Beyliği; Germiyanoğulları Beyliği; Çobanoğulları Beyliği; Eretna Beyliği; Karamanoğulları Beyliği.

İzmir Birgi, Aydınoğulları Beyliği'ne aittir. Birgi, 13. ve 14. yüzyıllarda Aydınoğulları Beyliği'nin başkenti olarak hizmet vermiştir.

Selçuklu beylikleri haritası, iki farklı dönemde incelenebilir: 1. Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kurulan ilk Türk beylikleri. 2. Kösedağ Savaşı'ndan sonra kurulan ikinci Türk beylikleri dönemi. Bu dönemde kurulan beyliklerden bazıları şunlardır: Candaroğulları Beyliği; Çobanoğulları Beyliği; Dulkadiroğulları Beyliği; Eretna Beyliği; Erzincan Beyliği; Eşrefoğulları Beyliği; Germiyanoğulları Beyliği; Hamitoğulları Beyliği; İnançoğulları Beyliği; Kadı Burhâneddin Devleti. Bu haritalara şu sitelerden ulaşılabilir: web.archive.org; tr.pinterest.com; ogmmateryal.eba.gov.tr.

Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde ahşap sanatı, kendine özgü bir niteliğe ulaşmıştır. Bazı ahşap sanatı teknikleri: Kündekâri: Sekizgen, baklava ve yıldız şeklinde rumî kabartmalı ahşap parçaların oluk gibi birbirine bağlayan kirişlerle iç içe geçerek bağlandığı bir çatma tekniğidir. Oymacılık: Bitkisel, geometrik, figüratif ve kaligrafik süslemelerin uygulandığı bir tekniktir. Kakma: Ahşabın yüzeyine açılan yuvalara aynı forma uygun farklı bir malzemenin yerleştirilmesidir. Boyama: Özellikle kirişler, konsollar ve sütun başlıklarında aşı boyası kullanılarak yapılan işlem. Önemli örnekler: Konya Alaeddin Camii, Manisa Ulu Camii, Birgi Ulu Camii, Divriği Ulu Camii minberleri. Konya Mevlana Türbesi’ndeki sanduka. Eşrefoğlu Camii.

Belek, Harput Artukluları (Artukoğulları) beyliğine aittir. Harput Artukluları, 1185 yılında, Artuklular'ın üç kolundan biri olarak kurulmuştur. Belek, 1112 yılında Artuklu hükümdarı Nureddin Muhammed’in ölümü üzerine, diğer oğlu İmadeddin Ebu Bekr'in Harput ve çevresine hakim olarak beyliğini ilan etmesiyle, bu beyliğin kurucusu olmuştur.

Diyar-ı Rum, Anadolu'yu ifade eden bir terimdir ve çeşitli beylikler tarafından kullanılmıştır. Bu beyliklerden bazıları: Karamanoğulları: Anadolu Selçuklu Devleti'nin ardından kurulan ve en güçlü, en uzun ömürlü beyliklerden biri olan Karamanoğulları, "Diyar-ı Rum" olarak anılan topraklarda kurulmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti: 1071 Malazgirt Zaferi'nden sonra Anadolu'yu fethedip Türk vatanı haline getiren ilk Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey zamanında kurulmuş bir devlettir. Ayrıca, Bilâd-ı Rûm veya Bilâdu'r-Rûm tabiri, Arap coğrafyacılar tarafından Roma İmparatorluğu, Bizans ve Selçuklu Anadolu'su için kullanılmıştır ve "Rûmların memleketleri" anlamına gelir.

Çavdaroğlu Beyliği'nin kurucusu hakkında bilgi bulunamadı. Ancak, Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) Beyliği'nin kurucusu, 1292'den itibaren beyliğe adı verilen Şemseddin Yaman Candar'dır. Çavdar Tatarları, Anadolu'ya Moğol istilaları ile gelmiş ve Ankara ile Eskişehir arasında göçebe bir yaşam sürmüşlerdir. Diriliş Ertuğrul dizisinde ise Çavdar Tatarları, ismen Tatar olarak anılsa da kültür yönünden diğer Türkmen obalarına benzetilmiştir.

Hayır, Çavdaroğulları ve Candaroğulları aynı değildir. Çavdaroğulları, Anadolu'da 12. yüzyılda kurulmuş bir beyliktir ve belgelerde bu isimle anılmaktadır. Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) ise 1291 yılında Kastamonu ve çevresinde Şemseddin Yaman Candar tarafından kurulmuş bir beyliktir.

Karamanoğulları Beyliği, kırmızı zemin üzerine beyaz ay ve yıldız simgeleriyle tasarlanmış bir bayrak kullanmıştır. Ayrıca, beyliğin bayrağında yer alan 6 köşeli yıldız, İslamiyet öncesi Türk kültüründe yer almakta olup, Müslümanlar arasında “Mühr-ü Süleyman” olarak bilinmektedir. Karamanoğulları bayrağı, Osmanlı Devleti'ne katılmadan önce kullanılmıştır.