Eşek ve kabak hikayesi, Mevlana Celaleddin Rumi'nin Mesnevi adlı eserinde yer alan bir hikayedir 123.

Hikayenin konusu şu şekildedir:

Bir halayık, şehveti ve hırsının fazla olmasından dolayı bir eşeği kendine alıştırır 123. Eşeğin kendisine ölçülü yaklaşması için, eşeğin aletine bir kabak takar 123. Yakınlaşma sırasında aletin yarısının girmesini sağlar, çünkü eşeğin aleti tamamen girerse rahmi ve damarları parçalanacaktır 123.

Eşek, erkeklere özgü bir şekilde halayığa yaklaşır ve onunla ilişkiye girer 123. Eşeğin sahibi olan kadın, eşeğin neden zayıfladığını merak eder ancak işin aslını anlayamaz 25.

Bir gün kadın, ahırın kapısından bakarak, halayığın eşeğin altına yattığını görür 234. Kadın, bu durumu öğrenince öfkelenir ve hizmetçiyi ahırdan kovalar 3.

Günler sonra kadın, tatminsizlikten dolayı dayanamayıp bir eşekle kendisi ilişkiye girer ve bu sırada can verir 3.

Hikaye, dünya zevkleriyle ilişkinin nefsi temsil ettiğini ve bu zevklere hayatın tek amacı olarak bağlanmanın manevi hayatı yok edeceğini simgeler 5. Dünyadan zarar görmeden yararlanabilmek için, Allah gerçeğini idrak etmek ve nefsi kontrol altında tutmak gerektiği vurgulanır 5.