Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- "Çarşı Çarşı Anadolu" programının bu bölümü, sunucunun Malatya'nın Darende ilçesini tanıttığı kapsamlı bir gezi belgeselidir. Programda Somuncu Baba Külliyesi'nin imamı ve cami müezzini Musa Tektaş Hoca eşliğinde külliye gezisi yapılmakta, ayrıca yerel esnaf, yemek ustaları, taksi şoförleri ve otobüs yolcularıyla röportajlar gerçekleştirilmektedir.
- Video, Darende'nin tarihi ve kültürel değerlerini, Somuncu Baba Külliyesi'nin mimari özelliklerini ve manevi önemini anlatarak başlıyor. Ardından ilçenin ekonomik yapısı, yerel ürünler, yemek kültürü ve günlük yaşamı gösteriliyor. Son bölümde ise Darende'nin "Otuz Yapraklı Gülşehir" olarak anıldığı, kış aylarında nüfusunun azaldığı ve gurbetçilerin gittiği bilgisi paylaşılıyor.
- Videoda ayrıca Darende'nin önemli noktaları olan Has Bahçe, Yusuf Paşa Bedesteni, Günpınar Şelalesi (Aşudu Şelalesi), yerel lokantalar ve çarşılar tanıtılmaktadır. Darende'nin ticaret merkezi olduğu, nüfusunun bir milyona yakın olduğu ve yaylacı bir bölge olduğu gibi önemli bilgiler de paylaşılmaktadır.
- 00:05Darende'nin Tarihi ve Kültürel Önemi
- Darende, Malatya'nın ilim ve kültür şehri olarak bilinen, ilk Hititler döneminde yerleşim alanı olmuş bir yerleşim birimidir.
- Darende, Persler, Asurlular ve 1517 yılında Yavuz Sultan Selim'in Mısır'ı fethi sırasında Osmanlı topraklarına katılmıştır.
- Darende, Malatya'nın batı giriş kapısı olarak, kültür ve ilim açısından feyz alınan, tarihi değerlerle dolu bir yerleşim birimidir.
- 00:57Darende'nin Ekonomik ve Sosyal Yapısı
- Darende, şehir içi ve Ankara-Batı-Doğu ulaşımı toprakları içerisinde geçtiği için oldukça hareketli bir yerleşim birimidir.
- Darende insanı nezih ve kültürel değerlerine sıkı sıkı bağlıdır.
- Darende'nin geçim kaynağı tarım ve hayvancılık üzerine kurulmuş olup, kayısı, üzüm, şeker pancarı ve patates en çok yetiştirilen ürünlerdir.
- 03:12Somuncu Baba Külliyesi'ne Giriş
- Darende'ye her gelişte, Somuncu Baba Külliyesi'ne girdiğinde ayrı bir huzur, uhrevi rahatlık ve sükunet hissedilir.
- Somuncu Baba Külliyesi, Malatya'nın en güzel, en yeşil ve en tanınmış ilçelerinden biri olan Darende'nin kalbidir.
- Külliye, türbe, cami, müze ve sergi salonu gibi kültürel değerleri en üst düzeyde işleyen önemli bir mekandır.
- 04:41Somuncu Baba Külliyesi'nin Önemi
- Külliye, Somuncu Baba Hazretlerinin kabri, evlatlarının imar ve ihya faaliyetleri ile vakıf kültürünün en üst düzeyini temsil eder.
- Burada Somuncu Baba Hazretleri ile beraber silsileden olan önemli şahsiyetlerin halen misyonu devam ettiren vakıf başkanı Hamdettin Ateş Efendi'nin yaşadığı bir mekan vardır.
- Külliye, Malatya'da ve Anadolu'da veliliği, bilgeliği, filozofluğu, kültürel ve vakıf insanlığı çok tanınan Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi'nin mayalamış olduğu birlik ruhunun merkezi olarak bilinir.
- 06:56Külliye'nin Mimari Özellikleri
- Osmanlı medeniyetinde camilere giriş öncelikle taç kapıdan olur ve taç kapının büyük tutulması, arkadaki yapının merak edilmesini sağlayan önemli bir detaydır.
- Külliye'nin avlusu, beyaz Kemalpaşa mermerinden yapılmış olup, Kabe-i Şerif'teki benzer alanlara benzetilir ve manevi havayı hatırlatır.
- Ziyaretçiler önce Somuncu Baba Hazretleri'nin kabri şerifini, sonra Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi'nin kabri şerifini ziyaret eder ve caminin ön mekanındaki balıklı havuza uğrarlar.
- 09:59Yeni Cami ve Külliye'nin Gelişimi
- Daha önce külliye içinde cami ibadeti ve türbenin bulunduğu mekanda namaz ibadeti gerçekleştirilirdi.
- 1945 yılında Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi, babasından intikalen camiye imam hatip olduktan sonra külliyeye önemli gelişmeler getirmiştir.
- 2009 yılında, 5 bin kişinin bir anda namaz kılabileceği, Selçuklu ve Osmanlı mimarisini taşıyan, iç donanımı modern ses ve ışık sistemiyle donatılmış yeni bir cami inşa edilmiştir.
- 11:34Caminin Mimari Detayları
- Yeni yapılan caminin kubbesinin alemi, Somuncu Baba Hazretlerinin türbesinin seviyesini geçmemesi için dikkat edilmiştir.
- Caminin iç mekanda ahşap kubbe şeklinde bir tavan çalışması bulunmaktadır.
- Kubbedeki sekizgen yıldız, İslam mimarisinde cennetin sekiz kapısını temsil etmektedir.
- 13:35Somuncu Baba'nın Hayatı ve Eserleri
- Şeyh Hamidi Veli Hazretleri, 14. yüzyıl erenlerinden, gönül sultanlarından ve soy itibariyle Hz. Peygamber'in neslinden olan Somuncu Baba olarak tanınmaktadır.
- 1331 tarihinde Kayseri'de dünyaya gelen Somuncu Baba, Horasan'dan Anadolu'ya gelen ailesinin Kayseri'ye yerleşmesiyle büyümüştür.
- Şam, Tebriz, Erdebil gibi şehirlerde ilim tahsil eden Somuncu Baba, manevi icazetnamesini aldıktan sonra Anadolu'ya dönmüş ve Bursa'da Yıldırım Bayezid Han'ın devrinde yaşamıştır.
- 14:28Somuncu Baba'nın Bursa'daki Hayatı
- Bursa Ulu Camii'nin inşası esnasında Somuncu Baba, mütevazı bir fırında somun ekmeği pişirip halka dağıttığı için bu lakabıyla tanınmıştır.
- Caminin ibadete açılacağı zaman Yıldırım Beyazıt'tan emir Sultan'a bu vazifeyi vermesi üzerine, Emir Sultan Somuncu Baba'nın bu vazifeye daha layık olduğunu söylemiştir.
- Somuncu Baba, Bursa Ulu Camii'nin ilk açılış hutbesini okuyarak Fatiha suresinin farklı tasavvufi yorumlarla izah etmiş ve halk onun manevi kimliğini anlamıştır.
- 15:45Somuncu Baba'nın Son Yılları ve Mirası
- Şöhretten sakınan Somuncu Baba, talebelerini alarak Bursa'dan ayrılıp Aksaray'a gelmiş, hacca gitmiş ve dönüşünde Darende'ye yerleşmiştir.
- Somuncu Baba'nın en önemli talebelerinden biri Hacı Bayramı Veli'dir ve Somuncu Baba'nın kabri şerifinin Darende'de olması 1412'de vefatıyla olmuştur.
- Somuncu Baba'nın ikinci kuşaktan olan Es-Seyyid Osman Hulusi Efendi, 1914-1990 yılları arasında yaşamış ve 1986 yılında Seyyid Osman Hulusi Efendi Vakfı kurmuştur.
- 17:41Somuncu Baba Külliyesi'nin Günümüzdeki Durumu
- Somuncu Baba Külliyesi'nde yeni cami, müze, sergi salonu ve külliyenin yeni hali bulunmaktadır.
- Malatya'da düzenlenen dördüncü uluslararası film festivalinde jüri üyelerinden Yusuf Sezgin, Somuncu Baba Külliyesi'nin temiz, nezih, tertipli ve düzenli bir muhabbet olduğunu belirtmiştir.
- Ziyaretçiler Somuncu Baba Hazretleri, Hulusi Efendi Hazretleri ve Hamideddin Ateş Efendi'nin insana, kültüre ve maneviyata verdiği değeri bu mekanda görmektedirler.
- 19:48Somuncu Baba'nın Gül Felsefesi
- Somuncu Baba, 1400 yılında "Bizim gülşen'deki güller dururlar, taze solmazlar, hazan olup dökülmezler" diyerek gül felsefesini ifade etmiştir.
- Altıyüz yıldır devam eden bu gül felsefesi, hoşgörü felsefesi ve birlik mayası kıyamete kadar devam edecektir.
- Somuncu Baba'nın gül anlayışıyla örtüşen "otuz yapraklı gül şehri" ifadesi, Darende'nin eski ismi olan Triyanda Fill'den gelmektedir.
- 20:42Somuncu Baba Külliyesi'nin Manevi Değeri
- Hulusi Efendi Hazretleri'ne göre, pazara giren canlar hayranı sergerdan olur ve düşer bülbül gibi zara, subhu mesane olur.
- Pazarlar manevi alışveriş merkezleridir ve insanların gönüllerinin ihtiyaçları, manevi gıdaları temin ettiği yerlerdir.
- Somuncu Baba Külliyesi'nin manevi ortamından ve manevi pazarından gönülle bir şeyler devşirmek gerekir.
- 23:04Hamidiye Çarşısı
- Somuncu Baba Külliyesi'nin girişinde Hamidiye Çarşısı bulunmaktadır.
- Bu çarşıda külliyeyi ve Darende'yi anlatan çeşitli hediyelik eşyalar satılmaktadır.
- Hamidiye Çarşısı, Hulusi Efendi Vakfı'nın gönül hizmet amacıyla çalışan arkadaşlarının görev yaptığı özel bir işyeridir.
- 24:49Has Bahçe ve Darende Kebabı
- Somuncu Baba Külliyesi'nin girişinde, Tohma Çayı kenarında bulunan Has Bahçe'ye Cuma namazından sonra misafirler gelmektedir.
- Has Bahçe'de temiz, leziz ve damak tadı olan Darende kebabı tadılmaktadır.
- Darende kebabı, kekik bol olduğu için etlerin lezzetli olması ve Darende'nin huzurlu bir belde olması nedeniyle vazgeçilmez bir yemektir.
- 27:44Yusuf Paşa Bedesteni ve Kermes
- Osmanlılar zamanında kalma Yusuf Paşa Bedesteni'nde Es-Seyyid Osman Ulus Efendi Vakfı tarafından özel bir kermes düzenlenmiştir.
- Bedesten içinde balkabağı, ayva, zeytin, kurutulmuş elma, baklava, gözleme, börek, içli köfte, lahana sarması, mantı, reçel, kaburga, tandır ekmeği, şehriyeler ve pestil gibi çeşitli yiyecekler bulunmaktadır.
- Bedestenin içinde ayrıca giyim eşyaları ve kütüphane de bulunmaktadır.
- 31:17Günpınar Şelalesi
- Darende ile birlikte anılan ünlü Günpınar Şelalesi (Aşudu Şelalesi) ziyaret edilmektedir.
- Şelale, suyun görkemi ve cazibesiyle bir mesire yeri haline gelmiştir.
- Bahar aylarından sonra şelale tıklım tıklım dolacak ve suyun güzelliklerini seyretmek, temiz havayı teneffüs etmek için güzel bir yer olacaktır.
- 33:46Darende'nin Yöresel Lezzetleri
- Darende'ye özgü özel bir yemek olan tavşan eti kavurma, özenle seçilen etlerle hazırlanmaktadır.
- Tavşan eti kavurma yapımında önce kuyruk kavrulup, sonra et sık sık karıştırılarak pişirilmektedir.
- Yemeğin kıvamı tam olduğunda çok hafif bir et suyu eklenerek hazırlanmaktadır.
- 35:57Darende'nin Ticaret Merkezi Olması
- Darende, Kayseri'den sonra Türkiye'de bir ticaret merkezi olarak bilinmektedir.
- İlçenin bir milyona yakın nüfusu vardır ve bunun yaklaşık 350 bin'i güneyde yaşar.
- Darende'nin ticaret odası başkanları genellikle Darendelidir ve Darendeliler ticarete çok meyillidir.
- 37:02Darende'nin Ekonomik Durumu
- Darende'de yazın işler çok iyi olurken, kışın köyler ve merkez boşalır çünkü insanlar gurbetçi olur.
- Darende'deki esnaf yazın çalışırken, kışın da idare edebildiklerini söylerler.
- Darende'de kayısı üretimi bu sene beş-on ton civarında gerçekleşmiştir.
- 38:20Darende'nin Tarihi
- Mustafa Kardayı, Darende'nin yerlisi olarak kendisini tanıtıyor ve Darende'nin isminin geçmişinde "Dar Ende", "Tırman", "Tırda" ve "Fil" gibi isimler geçtiğini anlatıyor.
- Darende 1934'te önce Sivas'a bağlıyken, Malatya vilayet olması için büyük bir kaza istenmiş ve Darende'ye Malatya verilmiştir.
- Mustafa Bey'in dedesi Sivaslı olup dokuz yıl askerlik yapmış, altı yıl Balkan, üç yıl Yemen'de görev yapmış, kendisi ise Kıbrıs olayında yirmibeş buçuk ay askerlik yapmıştır.
- 39:44Darende Çarşısı ve Kasaplar
- Darende'de kasaplar kış sezonu olduğu için işlerinin durgun olduğunu ancak kış gününe göre iyi olduğunu belirtiyorlar.
- Darende'de yedi kasap bulunuyor ve kasaplar fırın yemekleri (lahmacun, tava türü, tavuk, kıyma tava) hazırlayıp fırına veriyorlar.
- Kasaplar etleri mezbahaneden alıp veteriner kontrolünden geçirdikten sonra işliyorlar ve Darende kebabını ustaları hazırlıyor.
- 41:37Darende Lahanası
- Darende lahanası "özdarende lahanası" olarak da bilinir ve lezzetli olduğu söylenir.
- Lahananın sert olanı iyi değildir, turşuluk olur; sarmalık lahananın yumuşak olması ve yaprağında leke olmaması önemlidir.
- Darende lahanası şeker hastalığı ve tansiyona iyi geldiği belirtiliyor.
- 42:56Darende'de Tarım ve Pazar
- Darende'de patates ve soğan yetiştiriliyor, ancak yazın yeterli olmayan ürünler dışarıdan geliyor.
- Darende'de lahananın değişik yemekleri yapılıyor, özellikle turşusu çok iyi yapılıyor.
- Darende'de lahanadan ekmek yapıldığı, bu ekmeklerin ayrı bir damak tadı ve lezzeti olduğu belirtiliyor.
- 44:17Pazarda Fiyatlar
- Darende pazarında ıspanak bir lira, mandalın yedi kilosu beş lira olarak satılıyor.
- Pazarda fiyatlar arasında rekabet yaşanıyor, bazı satıcılar daha ucuz fiyatlar teklif ediyor.
- Pazarda çeşitli ürünler bulunuyor ve satıcılar müşterilere çeşitli ürünler öneriyor.
- 46:21Baharat Dükkanı Ziyareti
- Bayram Mehmet Bağcı, 20 yıldır baharat işinde çalışmakta ve Malatya'nın özgü ürünlerini satan küçük bir iş yeri işletmektedir.
- Dükkanın içinde mis gibi kokan baharatlar ve Malatya kayısıları bulunmaktadır.
- Bayram Mehmet, patron olmanın avantajlarından biri olarak çalışanıyla ilgili şakalaşmaktadır.
- 48:10Kayısı Sorunu
- Kış mevsiminde gurbetçi kalmadığı için kayısılar satılmamaktadır ve köylüler beklemektedir.
- En kaliteli kayısı pazarda kilosu 4 lira olarak satılmakta, köylüler 7 liraya bile vermemektedir.
- Kayısı fiyatının düşük olması köylülerin üretim yapmasını zorlaştırıyor ve bu durumun çözümü için sağlam kooperatif kurulması önerilmektedir.
- 50:18Darende'nin Tanıtımı
- Türkiye'nin ulusal kanalı Muratya'nın Darende'yi tanıtması için gurur duyulmaktadır.
- Darende'nin yeni başkanı Isa Özkan, el birliğiyle kalkınma hamlesine girişmiştir.
- Darende'de insanlar güzel olduğu için mekanları da güzel olmaktadır.
- 51:39Tatlı Dükkanı
- Tatlı dükkanında halka tatlı ve tulumba satılmaktadır.
- Dükkan sahibi, kazancının üçte birini tatlıya verdiğini belirtmektedir.
- Tatlı dükkanı hem yazın hem kışın iyi işler yapmaktadır, özellikle yaylacılar ve dışarıdan gelenler gelmektedir.
- 54:36Esnaf Meclisi
- Darende'de esnaf meclisi bulunmakta ve esnaflar günün kritiklerini değerlendirmektedir.
- Bir esnaf, mutfak eşyası, soba ve alüminyum malzemeleri satmaktadır.
- Doğalgaz olmadığı için soba satışları yapılmakta, ancak sobanın sıcaklığının tadında vermediği belirtilmektedir.
- 56:19Bir Esnafın Hikayesi
- Bir esnaf, fakir bir ailenin çocuğu olarak 30 yıl tüccar terzilik yapmış ve Beyoğlu'nda terzilik öğrenmiştir.
- Ailesi fakir olduğu için tekrar dönmek zorunda kalmış ve oto döşeme işine girmiştir.
- Çocukları yüksek okulları kazanmış ancak okutamadıkları için pazarlara gitmiş ve Sivas'ta durumlarını düzeltince İstanbul'a çocuklarını esnaf etmişlerdir.
- 57:23Darende'nin Gurbetçi Sorunu
- Darende'nin kışın tamamen boşaldığı, ancak çevreye bakıldığında emeklerin geri geldiği belirtilmektedir.
- Gurbetçi vatandaşlar gurbet alıştıkları için tekrar gidiyorlar.
- Bir yaşlı bayan, Fatih'in İstanbul'u aldığını ve çocuklarının kurtarıldığını söylemiştir.
- 58:50Ekmek Satış Bayisi
- Ekmek satış bayisi, ekmekleri poşetlediğini hava alsın ve kurumasın diye yaptığını belirtiyor.
- Ekmekler belediyenin limited şirketine ait bir bayide satılıyor ve tanesi kırk kuruşa satılıyor.
- Ekmekler kendi anlaşmalı fırınlardan getiriliyor ve halka hizmet ediliyor.
- 59:45Taksi Şoförlerinin Sorunları
- Taksi şoförlerinin en zor mesleği olduğu, tatil ve gece gündüz olmadığı, tehlikesi ve macerası bol, parası az olduğu belirtiliyor.
- Taksicilerin en büyük sorunları iş azlığı, yakıtın pahalı olması ve vatandaşların cebinde para olmaması.
- Devletten taksicilere indirim veya indirimli kart uygulaması yapılması isteniyor.
- 1:01:04Taksicilerin Ekonomik Zorlukları
- Taksicilerin sigortalarının geçen yıla kadar 400-500 lira arası iken, şu anda en düşük 1000-1500 lira olduğu belirtiliyor.
- Şehir içinde en uzak mesafe 5-7 lira olmasına rağmen, taksicilerin aynı parayı aldıkları söyleniyor.
- Taksicilerin can güvenliği olmadığı ve devletin onlara yardım etmesi gerektiği vurgulanıyor.
- 1:02:42Taksicilerin Sigorta ve Yasa Sorunları
- Ticari taksi sigortasının 1,5-2 bin lira olduğu, hususi araçların sigortasının ise 150-200 liraya yapıldığı belirtiliyor.
- Ticari araçlara dört lastik kış lastiği şart olduğu yasanın, uygulama içindeki insanlara da sorulması gerektiği söyleniyor.
- Darende'nin nüfusunun kışın azaldığı, yazın yaylacıların geldiği belirtiliyor.
- 1:03:35Taksicilerin Sosyal Sorunları
- Taksicilerin üç ay kazanamadıkları ve bağkur'unu düzenli yatıramadıkları belirtiliyor.
- Taksicilerin borcu çıkar bağkur'a araştırdıkları ve para kazanamadıkları için bunu saklamadıkları söyleniyor.
- Darende'de yaşamak ve havasını teneffüs etmek konusunda, batı bölgelerine göre daha elverişli olduğu ancak mazot, sigorta ve vergi gibi masrafların yüksek olduğu belirtiliyor.
- 1:05:41Şehirler Arası Otobüs Durağı
- Kırklar Dağının düzünde karanlık bastığı ve "Kör olasan zalım suzan" şarkısının söylenmesi anlatılıyor.
- İstanbul'a gidecek yolcular bekleniyor ve çocuklar ziyarete gidecekleri belirtiliyor.
- Yazhanecilerin kışlık ürünlerini İstanbul'a götürdükleri ve otobüsün 3:25'te geleceği söyleniyor.
- 1:07:39Darende'de Yolcu Konaklama Yeri
- Darende'de bir yolcu konaklama yerinde, yolcuların İstanbul'a gidecekleri ve kışın orada iki-üç ay kalacakları belirtiliyor.
- Yolcuların yanında bal, tahin, tereyağı, ceviz, armut, fındık, fıstık, kayısı ve kara patik gibi yiyecekler bulunuyor.
- Yolcuların bu yiyecekleri siparişine göre aldıkları ve dört ay yetecek kadar balın olduğu söyleniyor.
- 1:09:12Darende'nin Yolcu Hizmetleri
- Bu yer bir uğurlama yeri ve yolcu konaklama yeri olarak hizmet veriyor.
- Malatya'dan gelen şehirler arası otobüslerin Ankara, İstanbul, İzmir ve Bursa'ya gittiği belirtiliyor.
- Darende çarşıları gezmeye devam ediliyor.
- 1:09:36Darende'nin Nüfus Durumu
- Darende'de gurbetçi nüfusun çok olduğu, köylerin boşaldığı belirtiliyor.
- Darende'nin yaklaşık yüzde yetmişinin dışarıda olduğu tahmin ediliyor.
- Darende'de sadece ihtiyarlar ve öğretmenler kaldığı söyleniyor.
- 1:10:47Darende'nin Kültür ve Doğal Güzellikleri
- Darende, Anadolu'nun şirin bir ilçesi olarak tanımlanıyor.
- Darende, ilim ve kültür şehri olarak "otuz yapraklı gülşehir" olarak anılıyor.
- Somuncu Baba Külliyesi'nde özel çekimler yapıldığı ve esnafıyla görüşüldüğü belirtiliyor.
- 1:11:22Darende'nin Boşalma Süreci
- Darende yavaş yavaş boşalmaya başlamış, kış mevsimi dolayısıyla gurbetçiler gidiyor.
- Darende'nin güzellikleri ekrana getirildiği belirtiliyor.
- Anadolu Çarşıları ekibi Anadolu çarşılarını gezmeye devam ediyor.