Buradasın

Mezopotamya Astronomi Derneği ve Ötegezegenler Üzerine Bilimsel Sunum

youtube.com/watch?v=qugMRAbTfxM

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

"Göğe Bakma Durağı" programının dördüncü sezon beşinci bölümünde, sunucu Zafer Emcan astronom Mahmut Tekeş ile bir röportaj gerçekleştiriyor. Mahmut Tekeş, Batmanlı bir astronom, Adana Yüreği Bilim Merkezi'nde çalışan ve Çukurova Üniversitesi'nde ötegezegenler üzerine yüksek lisans yapan bir akademisyendir.
Video, iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Mezopotamya Astronomi Derneği'nin kuruluş hikayesi, faaliyetleri ve Türkiye'deki bilim merkezleri hakkında bilgiler verilmektedir. İkinci bölümde ise ötegezegenler üzerine bilimsel bir sunum yapılmakta, ötegezegen keşif yöntemleri (transit geçiş, radyal hız, mikro mercekleme, doğrudan görüntüleme) detaylı olarak açıklanmaktadır.
Videoda ayrıca Türkiye'deki astronomi mezunlarının yaşadığı iş bulma zorlukları, formasyon eğitimi alamama sorunları ve akademik kariyer için yurtdışına gitme zorunluluğu gibi konular ele alınmaktadır. Sunum, 11 dakikada tamamlanmış olup, bir sonraki bölümde devam edeceği belirtilmiştir.

00:01Programın Tanıtımı: Göğe Bakma durağının dördüncü sezonunun beşinci bölümüne hoş geldiniz.
Programda Çatıdaki Astronom (Mahmut Tekeş) tanıtılacak ve Mezopotamya Astronomi Derneği'nin kuruluşu ve çalışmaları anlatılacak.
Mahmut Tekeş'in ötegezegenler konusundaki çalışmaları da programda bahsedilecek.
01:51Mahmut Tekeş'in Tanıtımı: Mahmut Tekeş, Batmanlı biri olup 2010 yılında İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri mezunu.
Şu an Adana'da Yüreği Bilim Merkezi'nde çalışmakta ve Çukurova Üniversitesi'nde astronomi astrofizik ana bölüm dalında yüksek lisans yapıyor.
2015 yılı itibariyle Mezopotamya Astronomi Derneği'nin kuruculuğu ve başkanlığını yapmakta, ayrıca köşe yazarlığı ve astro fotoğrafçılıkla ilgileniyor.
03:02Mezopotamya Astronomi Derneği'nin Kuruluşu: Mahmut Tekeş 2011-2013 yılları arasında Diyarbakır'da bir özel okulda gözlemevi sorumlusu ve astronomi öğretmeni olarak çalışırken Mezopotamya Astronomi Topluluğu'nu kurdu.
2015 yılında Mart ayında gerçekleşen güneş tutulması etkinliği sırasında Milli Eğitim Müdürlüğü, derneğin kurulmasını teşvik etti.
Dernek kuruluşunda yedi kişi vardı: bir astronom, bir çiftçi danışmanı, bir reklamcı, bir üniversite öğrencisi, bir ev hanımı ve iki öğretmen.
05:30Dernek Zorluklarla Karşılaşıyor: Dernek kurulduktan sonra il Milli Eğitim Müdürü görevden alındı ve yeni gelen müdürler dernekle ilgilenmedi.
Dernek kurulurken astronom olmayan kişilerin çoğunlukta olduğu bir yapıyla başladı, daha sonra astronomlar da yönetime dahil oldu.
Türkiye'de şu an aktif olarak görev yapan dört tane astronomi derneği var: Türkiye Astronomi Derneği, Mezopotamya Astronomi Derneği, Bursa Amatör Astronomi Kulübü ve Astrokimya Eğitim Derneği.
08:05Mezopotamya Kelimesinin Zorlukları: Dernek için en büyük zorluk, ismindeki "Mezopotamya" kelimesinin taşıdığı önyargıydı.
Mezopotamya, bilimin ve insanlığın başladığı yer olarak görülüyor.
Dernek, bu bilimin başladığı yere tekrar bir şeyler yapmak istiyor.
08:38Mezopotamya Astronomi Derneği'nin İsim Sorunu: Mezopotamya'da ilk üniversite olarak kabul edilen Harran Üniversitesi'nin tarihi önemi vurgulanıyor.
2016'da Olimpos Gökyüzü Festivali sırasında yetkililerin "Mezopotamya" isminin FETÖ bağlantısı olup olmadığı konusunda şüphe duydukları belirtiliyor.
Türkiye'deki diğer etkinlikler iptal edilirken Olimpos festivali izin verilmiş, bu da derneğin "düzgün insanlar" olduğu düşünülmesine neden olmuş.
10:12Dernek Adının Değiştirilmesi Tartışması: Dernek içinde ismin değiştirilmesi için defalarca toplantı yapılmış, ancak "Mezopotamya Astronomi Derneği" ismini değiştirmek istemiyorlar.
Dernek, bilim ve astronomi bilimini yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş ve bu amacına bağlı kalmaya devam ediyor.
Mezopotamya isminin Harran'da ilk üniversite kurulduğu yer olduğunu ve bu nedenle gurur duyulması gerektiğini vurguluyorlar.
11:35Bürokrasi ile Karşılaşmalar: Dernek kurulurken il milli eğitim müdürü destek vermişken, vali yardımcısı tepkili davranmış.
Vali ile randevu alamadıklarını, ancak meraklı ve ilgili arkadaşların yardımıyla görüşebildiklerini belirtiyorlar.
Mezopotamya kelimesinin bürokrasi içinde engel oluşturduğunu ifade ediyorlar.
14:15Bilim Merkezleri Hakkında: İstanbul'daki bilim merkezleri hakkında sorular sorulmuş, özellikle çocukları gezdirip bilim sevdirmek için tavsiye istenmiş.
Nohut bilim merkezinin değerli bir yapı olduğu vurgulanıyor.
Konuşmacı, Mezopotamya isminin önemini sürekli vurguladığını belirtiyor.
14:49Türkiye'deki Bilim Merkezleri: Türkiye'de son on yılda bilim merkezleri açılmaya başlamış, Gaziantep'te Turkcell Gezegen Evi örneği verilebilir.
Bilim merkezlerinin %99'u belediyelerin bünyesindedir, %1'i ise valiliklerin destekleriyle veya diğer kurumlar tarafından açılabilir.
Bilim merkezleri kendi başına kurulabilir ancak ciddi maliyetler nedeniyle TÜBİTAK destekli bilim merkezleri daha uygun bir seçenektir.
15:50TÜBİTAK Destekli Bilim Merkezleri: TÜBİTAK destekli bilim merkezlerinde, belediyeler binayı inşa ederken TÜBİTAK iç mekanı doldurur ve en büyük masrafı üstlenir.
Bilim merkezlerinde yapılan tüm çalışmaları TÜBİTAK ile ortaklaşa yaparak, belediyenin mali yükünü azaltır.
Bilim cihazları ciddi maliyetlere sahip olduğundan, TÜBİTAK destekli projeler çok daha ekonomik bir seçenektir.
17:30İşletmeli Bilim Merkezleri: Son zamanlarda belediyelerin elindeki bilim merkezlerini özel şirketler ticari olarak işletmeye başlamıştır.
İşletmeli bilim merkezlerinde personel bazen belediyelerle ortaklaşa, bazen ise özel şirketlerin kendileri tarafından tedarik edilir.
Belediyelerin kendi başlarına işlettiği bilim merkezlerinde genellikle asgari ücrete veya ücretsiz hizmet sunulurken, işletme merkezlerinde sorunlar daha hızlı çözülebilir.
19:07Bilim Merkezlerinin Öğrencilere Katkısı: Bilim merkezleri okul dışı öğrenme alanları olarak geçer ve öğrencilerin bilgisini pekiştirmek için kullanılır.
Milli Eğitim'in müfredat değişikliğinde 5-8. sınıflarda astronomi konularıyla başlayan dersler, öğrencilerin bilim merkezlerine yoğun bir şekilde gelmesine neden olur.
Bilim merkezlerinde sergi düzeyi gezme amaçlı atölyeler ve haftalık veya hafta dışı etkinlikler düzenlenir.
20:29Türkiye'deki Bilim Merkezleri Listesi: Türkiye'de birçok şehirde bilim merkezi bulunmaktadır; İstanbul'da Sultangazi, Bayrampaşa, Fatih, Sancaktepe ve Üsküdar'da büyük bir bilim merkezi bulunmaktadır.
Van, İzmir, Elazığ gibi şehirlerde de bilim merkezleri bulunmaktadır.
Adana'nın tek bilim merkezi Yüreğir'dedir ve bu merkez şehre önemli katkı sağlamaktadır.
23:05Bilim Merkezlerine Katılım İhtiyaçları: Bilim merkezlerine anaokulundan üniversiteye kadar öğrenciler randevu ile gelmektedir.
Çocuklarda uzaya gitmek ve astronot olmak isteği oldukça yüksektir, ancak yaş grupları büyüdükçe bu istek azalmaktadır.
Anaokulunda %100 oranında çocuklar uzaya gitmek isteyirken, ortaokul ve lise seviyesinde bu oran %50'nin altına düşmektedir.
26:54Çocuklukta Uzay Hayranlığı ve Etkileri: Çocukluk döneminde uzay hayranlığı gelişir, ancak ortaokul ve liseden itibaren ebeveynler ve rehber öğretmenler çocukları sürekli iş garantisi olan alanlara yönlendirmeye çalışır.
Çocukların gökyüzü sevdalısı olmasına rağmen, çevresel faktörler, aile faktörü ve normal iş faktörü bu ilgiyi ortada bırakır.
Astronomi bilim merkezleri ana sınıfından yetişkinlere kadar her yaş grubuna hitap eder ve herkesin gezip görmesi gereken yerlerdir.
29:05Astronomi Merakı ve Aile İlişkileri: Konuşmacının babası, oğlunun astronomi bölümünü kazandığında karşı çıkmış ve yaklaşık bir yıl konuşmamıştır.
Bir gece gözlemi sırasında konuşmacı, babasının en ön sırada teleskopla gözlem yaptığını fark etmiş ve bu durum Türkiye'de yaygın olan bir gerçeklik olarak tanımlanmıştır.
Aileler genellikle çocuklarının ileride standart bir aile modeli kurmasını ve iş bulmasını isteyerek farklı ilgi alanlarına karşı çıkabilirler.
30:07Gökyüzü Hayranlığının Kökeni: Konuşmacı küçüklükten beri gökyüzü hayranlığına sahiptir ve köyde doğup beş-altı yaşına kadar köyde yaşamıştır.
Çocukken gökyüzünü tutmaya çalışmış, evin damında ve dağda olmasına rağmen gökyüzüne ulaşamamıştır.
Bu küçüklükten gelen tutku hala devam ediyor ve konuşmacı hala gökyüzüne ulaşmaya çalışıyor.
30:50Çatıdaki Astronom Projesi: "Çatıdaki Astronom" projesi 2017 Haziran ayında gerçekleşmiştir.
Dernek 2015 yılı itibariyle kurulmuş olup, birçok adım atmış ve etkinlikler düzenlemiş ancak destek veya çalışma ortamı bulamamışlardır.
Haziran ayı (Ramazan ayı) başında Batman İl Müftülüğü ile ortak bir projede Raman Dağı'nda Ramazan hilalini gözlemlemişlerdir ve bu etkinlik medyada yankı bulmuştur.
32:41Ramazan Ayı Etkinlikleri: Ramazan ayında Hasankeyf'te tarihin gölgesinde etkinlikler, belediye tarafından düzenlenen iftar sonrası kent meydanında teleskoplarla gözlemler yapılmıştır.
İftar çadırında halka açık teleskoplar kurulmuş ve batman belediyesi tarafından düzenlenmiş etkinlikler gerçekleştirilmiştir.
33:20İnanç ve Etkinlikler: Konuşmacı, inşaat işiyle uğraşan abisiyle birlikte çalışmakta ve bu işten kazandığı geliri etkinliklere harcamaktadır.
Üniversiteye gitmeden önce ve üniversitede tatillerde inşaat işi yapmıştır.
2015 yılında kurduğu derneğin altıncı yılını kutlamakta ve hiçbir üyesinden aidat toplamamaktadır.
34:36Etkinlikler ve Finansman: Etkinliklerden gelir almadığı için, inşaat işiyle kazandığı geliri etkinliklere yatırmaktadır.
Batman gazetesinde astronomi ve eğitimle ilgili köşe yazıları yazmaktadır.
Bir akşam inşaat işi yaparken gazeteciler tarafından fark edilmiş ve bu durum haber haline gelmiştir.
36:12Astronomi ve Sosyal Medya: Haber yayınlandıktan sonra, astronomi camiasında kendini bilmezlerden gelen olumsuz yorumlar almıştır.
Lisans mezunu olup işsiz veya farklı işlerde çalışan arkadaşlardan destek mesajları gelmiştir.
Doğu-Güneydoğu'daki tek aktif astronom olarak bilinmektedir çünkü astronomi mezunları başka alanlara yönelmiştir.
40:18Astronomi Mezunlarının Sorunları: Türkiye'de astronomi mezunlarının yaşadığı büyük sıkıntılar ve haksızlıklar ele alınmaktadır.
Türkiye'de astronomi mezunlarına formasyonu bile elinden alınmış yüzlerce, binlerce kişi bulunmaktadır.
Akademik çevrede "astronomi bölümü iş bulma alanı değil, akademik yetiştirme alanıdır" şeklindeki görüşler yaygın olsa da, bu durumun doğru olmadığı belirtilmektedir.
46:12Astronomi Mezunlarının Sıkıntıları: Astronomi öğrencileri Türkiye'de yetim uçak muamelesi gören insanlardır.
Astronomi mezunları formasyon eğitimi alamadığı için öğretmenlik yapamıyor, çünkü formasyon eğitimi astronomi ve uzay bilimleri bölümünden alındı.
2006 öncesinde formasyon eğitimleri veriliyordu, ancak sonrasında astronomi ve uzay bilimleri bölümünden alındı.
48:27Astronomi Mezunlarının İş İmkanları: Astronomi mezunları özel sektörde fizik veya matematik öğretmenliği yapabiliyor, ancak öğretmen statüsünde değil.
Özel okullar planaryum veya teleskop alıyorlar, ancak bunlar sadece reklam için kullanılıyor ve teleskoplar kullanılmadan unutuluyor.
Astronomi mezunları özel okullarda geçici olarak alınıyor, sonra işlerini kaybetmek zorunda kalıyorlar.
53:05Astronomi Mezunlarının Akademik ve İş İmkanları: Astronomi mezunları akademik çalışmalar yapabiliyor, ancak tüm mezunların akademiye giremiyor.
Türkiye'de lisans olarak astronomi ve uzay bilimleri bölümü adı altında beş üniversite (İstanbul, Ankara, Ege, Erzincan, Atatürk) ve iki üniversite (Çanakkale ve Akdeniz) astronomi ve teknolojileri olarak lisans veriyor.
Mezunların çoğu yurtdışına yüksek lisans yapmak için gitmek zorunda kalıyor, Pakistan bile astronomi ve uzay bilimleri alanında iyi bir ülke olarak gösteriliyor.
54:46Astronomi Mezunlarının Sınırlı İş Alanları: Diyanet yaklaşık kırk yılda bir astronomi mezunu alıyor, Tubitak Ulusal Gözlemevi de arada bir iki kişi alıyor.
Türkiye Uzay Ajansı astronomi mezunu almaya başlamış, ayrıca bilim merkezleri son on yılda yaygınlaşmaya başlamış.
Meteoroloji ve havaalanlarında daha önce astronomi mezunları alınıyordu, ancak şimdi kendi alanlarından mezunlar tercih ediliyor.
56:57Astronomi Bölümü ve Ötegezegenler: Astronomi bölümü ağır derecede matematik, fizik ve programcılık içeren bir disiplindir.
Mahmut hocanın çalışma alanı ötegezegenler üzerine gözlemler yapmak ve analizler yapmaktır.
Güneş sisteminde sekiz gezegen ve beş cüce gezegen bulunmaktadır.
59:16Gezegen Olma Koşulları: 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği tarafından gezegen olma üç koşulu getirilmiştir.
Gezegen olmak için güneş etrafında belli bir yörüngede dolanmak, küresel bir şekil almak ve yörüngesindeki tüm göktaşlarını temizlemek gerekir.
Plüton 2006'dan sonra gezegenlikten çıkarılıp cüce gezegen sınıfına dahil edilmiştir.
1:00:57Ötegezegenlerin Tanımı ve Özellikleri: Ötegezegenler, güneş sisteminin dışında başka bir yıldızın etrafında dolanan gök cisimleridir.
Ötegezegenlerin kütlesi 13 Jüpiter kütlesinden fazla olmamalıdır, aksi takdirde yıldız statüsüne girerler.
İlk ötegezegen 1998'de keşfedilmiş, 1995'te güneş benzeri bir yıldızın çevresinde bulunan bir gezegen keşfedilmiştir.
1:03:53Ötegezegenlerin Keşif Yöntemleri: Ötegezegenlerin keşif yöntemleri arasında transit geçiş yöntemi, doğrudan görüntüleme yöntemi, radyal hız yöntemi ve diğer yöntemler bulunmaktadır.
Transit geçiş yöntemi, yıldızın ışığında oluşan değişimleri ölçerek gezegenin kütlesini, yarıçapını ve periyodunu belirlemektedir.
Doğrudan görüntüleme yöntemi, yıldızın ışığını engelleyerek etrafındaki gezegenleri görmektedir.
Radyal hız yöntemi, yıldızın gezegenin çekim kuvvetinden dolayı ortak kütle etrafında döndüğü ve kırmızıya veya maviye kayması (Doppler etkisi) ile gezegeni keşfetmeyi sağlamaktadır.
1:08:08Mikro Mercekleme Yöntemi: Mikro mercekleme yöntemi, uzayın kütleçekimsel olarak düzdüğünü ve kütle varsa ışık kırılabileceğini kullanır.
Bu yöntemde, gözlemci bir yıldızı izlerken, önünden geçen başka bir yıldızın kütlesi, gelen ışığa eğiklik (mercekleme) verir.
Bu mercekleme yöntemi, yıldızın etrafındaki gezegenin varlığını tespit etmek için kullanılır ve çok havalı ancak zor bir astronomi yöntemidir.
1:09:16Astronomimetri Yöntemi: Astronomimetri yöntemi, en eski yöntemlerden biridir ve dobler kayması ile benzerlik gösterir.
Bu yöntemde, gözlemlenen yıldızın referans yıldızlara göre ne kadar yakınlaştığı veya uzaklaştığı ölçülür.
Yıldızın ortak kütle etrafında döndüğü ve bu döngüyü yıldızın gezegeni etkilediği ölçülebilir.
1:10:05Zamanlama Yöntemleri: Zamanlama yöntemleri, yıldızların periyodlarının değişmesini gözlemleyerek gezegenleri keşfetmeyi sağlar.
Bu yöntemlerin alt başlıkları: atarcalar geçiş zamanları değişimi, çift yıldızların etrafındaki gezegenleri keşfi ve zonklayan yıldızların frekansındaki değişimdir.
Periyodun değişmesi, ikincil bir gök cisminin (ikinci gezegen, uydusu veya güneş lekesi) varlığını gösterir.
1:12:01Gezegen Keşif Tarihi: Çıplak gözle görülebilen beş gezegen vardır: Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn.
Uranüs 1781 yılında teleskopla keşfedilmiş, Neptün ise 1846'da matematiksel hesaplamalarla keşfedilmiş ve teleskopla doğrulanmıştır.
Uranüs'ün periyodik değişimi, ötesinde başka bir gezegen olduğu hesaplanmasını sağlamıştır.
1:14:46Ötegezegen Keşifleri: 2009 yılına kadar yersel gözlemlerle ötegezegen keşfi yapılmış, 2009'dan sonra Kepler uydusu gönderilmiş ve büyük katkı sağlamıştır.
Bugün itibariyle 4383 tane ötegezegen ve 3254 tane yıldız sistemi keşfedilmiştir.
En fazla keşif transit yöntemleriyle yapılmış, ikinci sırada radyo sistemleri, ardından doğrudan görüntüleme, mikro mercekleme ve zamanlama yöntemleri gelmektedir.
1:16:42Keşfedilen Gezegenler: Keşfedilen gezegenler arasında dünyamızdan daha küçük ve daha büyük gezegenler bulunmaktadır.
1999 ile 2000'li yıllar arasında ötegezegen keşifleri hızlandı, bu da uzay tabanlı teleskopların önemli katkısı olduğunu göstermektedir.
Keşfedilen ötegezegenlerin yaklaşık %76'sı transit yöntemine, %19'u radyal hız yöntemiyle, %2,5'i mikro mercekleme yöntemiyle ve %1,20'si doğrudan görüntüleme yöntemiyle keşfedilmiştir.
1:18:26Yaşanılabilir Bölge: Yaşanılabilir bölge (habitat zone) denilen kısım, suyun buharlaşmadığı ve katı halde bulunmadığı, normal sıvı olarak bulunabileceği bir aralıktır.
Güneş sisteminde yaşanılabilir bölge Venüs ile Mars arasında bulunur.
Yaşanılabilir bölge yıldıza göre değişken olup, yıldızın boyutu arttıkça bu bölge de yıldızdan uzaklaşır.
1:21:07Ötegezegen Keşiflerinde Uzay Tabanlı Uydu Projeleri: 2003 yılı itibariyle gönderilen Kepler, 2018 yılında görevini tamamladıysa da hala gözlemlerinden gezegen keşfedilmektedir.
Gai ve Test uydular aktif olarak çalışıyor, COPs uydusu 2019 yılında gönderilmiş olup henüz keşifleri duyulmamıştır.
Gelecek zaman diliminde James Webb teleskobu (2021 Aralık), Plato projesi (2026) ve Ariel (2028) ESA'nın ötegezegen projeleri olarak gönderilecektir.
1:22:40Türkiye'de Ötegezegen Çalışmaları: TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi Türkiye'nin en büyük teleskoplarını barındırıyor ve diğer üniversitelerle ortak projelerde ötegezegen çalışması yapıyor.
Ankara Üniversitesi, Ege, Çanakkale, İstanbul, Çukurova ve Atatürk Üniversitesi ötegezegen çalışması yapan üniversitelerdir.
2017 yılında Ankara Üniversitesi'nde Mesut Yılmaz ve ekibi, Japonya ve Rusya ile birlikte TÜBİTAK teleskoplarında ilk ötegezegen keşfi yapmıştır.
1:24:03Türkiye'nin Ötegezegen İsimlendirme Hakkı: 2009 yılında Ulusal Astronomi Birliği tarafından Türkiye'ye 52 ötegezegenin isim verilme hakkı verilmiştir.
Yapılan oylamada yıldızın ismi "Anadolu", gezegenin ismi "Göktürk" olarak belirlenmiştir.
Tansu Hoca, TESS teleskopunun verileriyle 2021 Nisan ayında bir güneş benzeri yıldızın yörüngesinde ilk defa dört ötegezegeni bulduğunu göstermiştir.

Mezopotamya Astronomi Derneği ve Ötegezegenler Üzerine Bilimsel Sunum

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir