Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir televizyon programı formatında olup, sunucu ve Taner Bey adlı konuk arasında geçen bir sohbeti içermektedir. Taner Bey, televizyondan programı takip eden izleyiciler tarafından yakından tanınan bir konuk olarak tanıtılmaktadır.
- Programın ana konusu "karar verme bilimi" ve beyin sistemleridir. Video, beynin üç katmanını (ilkel beyin, limbik sistem ve neokorteks) açıklayarak, günlük hayatta verdiğimiz kararların çoğunun ilkel beyin ve limbik sistem tarafından verildiğini anlatmaktadır. Ayrıca, karar verme enerjisinin önemi, hangi saatlerde daha sağlıklı kararlar verilebileceği, nefis iradesinin gelişimi ve ihtiyaç-istek farkı gibi konular ele alınmaktadır.
- Videoda Daniel Kahneman'ın marshmallow deneyi, mahkum-gardiyan deneyi gibi bilimsel çalışmalar ve günlük hayattan örnekler kullanılarak konular açıklanmaktadır. Ayrıca, kapitalizm, tüketim kültürünün nefis iradesini nasıl etkilediği, alkol ve uyuşturucu bağımlılığı gibi davranışların ilkel beyin sisteminin etkisiyle nasıl oluştuğu gibi toplumsal konular da tartışılmaktadır.
- 00:42Karar Verme Bilimi
- Programda karar verme bilimi ve karar bilimi konusu ele alınacak.
- Gün içinde anlık kararlar vermek zorunda kaldığımız ve bazen karar verdiğimizi farkına bile varmadığımız durumlar oluyor.
- Karar verme sürecinde akıl ve tutku arasında bir denge kurmak önemlidir.
- 01:45Beynin Yapısı ve Karar Verme
- Nörobilim beyni üç katman olarak kabul ediyor: ilkel beyin (sürüngenlerin beyninin tamamını işgal eden, bizde yüzde on'u işgal eden), limbik sistem (duyguları temsil eden) ve neokorteks (muhakeme yeteneği ve mantığı temsil eden, beynin yüzde yetmiş'ini işgal eden).
- İlkel beyin hayatta kalmaya çalışmak için hızlı kararlar vermek zorunda kalır.
- İnsanoglu ilkel beynin hakimiyetini engellemek adına neokorteksle düşünce sistemine geçiş yapabilir.
- 03:03Karar Verme Süreci
- Gün içinde beyinden yetmişbin tane düşünce geçtiği söyleniyor, ancak bunların içinden karar sürecini etkileyen ve neokorteksle alınan kararların sayısı çok azdır.
- Sabah kalkıp banyoya gitmek, kıyafet seçmek, diş fırçalamak gibi rutin kararlar beyni çok zorlamaz ve otomatik pilot tarafından halledilir.
- Alışkanlıklar ilerledikçe ve öğrendikçe, otomatik pilota geçiş yapılır, böylece zihin yorulur ve yanlış kararlar verilebilir.
- 04:57Beynin Enerji Tüketimi
- Vücudun yüzde iki ağırlığı beyin olmasına rağmen, enerjinin yüzde yirmi-yirmibeş'i ve kan akımının yüzde yirmi-yirmibeş'i beyinde tüketilir.
- Beyin çok fazla düşündüğünde yorulur ve şehir yaşantısında alınan büyük, hızlı ve radikal kararlar sürecinde enerji tüketilir.
- Akşam olduğunda enerji tükenmiş olabilir ve yanlış kararlar verilebilir.
- 06:21Ergenlik Dönemi ve Karar Verme
- Neokorteks (prefrontal lob) gelişimi yirmi'li yaşların ortasına kadar sürer, bu nedenle cezai ehliyetler, oy kullanma ve evlenme ehliyetleri genellikle onsekiz yaşından sonra verilir.
- Ergenler duygusal uyarımlarda hata yapma riski daha fazladır, mantıklı kararlar geride kalır ve heyecan arayıp daha çok risk almaya çalışırlar.
- Ergenler dürtüleri daha ön planda tutar, akıl daha arka planda kalır, kısa vadeli kazanımlara odaklanır ve akranlarının baskısına daha duyarlı olurlar.
- 08:34Karar Verme Süreci ve Enerji
- Karar verirken seçenekler, seçeneklerin karmaşıklığı, birbirleriyle etkileşimleri ve hayatta neyi etkileyecekleri önemlidir.
- Karar verme enerjisi, tüm gün antrenman yapıp boks maçına çıkmak gibi değil, iş ortamında hararetli tartışmalardan sonra sağlıklı bir karar vermek zordur.
- Erkekler yorgun bir şekilde eve geldiklerinde karar verme enerjisini tüketmiş olurlar, bu nedenle alışveriş gibi karar verme gerektiren aktiviteleri akşam yapmak daha etkilidir.
- 09:55Cinsiyet Bazında Karar Verme Eğilimleri
- Evrimsel süreçte erkekler avcı rolünde, kadınlar toplayıcı rolündeydi; avcı sonuç almak ister, bir an önce ulaşmak ister.
- Erkekler alışverişte fonksiyonalite ve alacağı şeyin işlevini önemser, hızla alıp çıkmak isterler.
- Kadınlar ise dolaşmak ve denemek isterler, bir bluzun omuzu, dekoltesi, yakası, rengi, dokusu gibi detaylara önem verirler.
- 10:37En Doğru Karar Verme Saatleri
- En doğru karar vermek için günün sabah saatleri kullanılmalıdır, özellikle hayatla ilgili radikal önemli kararlar sabah verilmelidir.
- Gün içinde yaşanan bir olaydan sonra hemen karar vermek yerine, uyku almak ve ertesi sabah düşünmek daha etkilidir.
- İngilizlerin "bu kararı şimdi vermeyelim, üstüne uyuyalım" sözü, akıl ve mantık devreye girsin, limbik sistem ve ilkel beyin devreden çıksın anlamında kullanılır.
- 12:01İlke Beyin ve Karar Verme
- Hayatta durmaya, hayatı devam ettirmeye çalışan ilkel beyin, tehdit anında saldırmak veya kaçmak ister.
- Tehdit anında adrenalin ve kortizol stres hormonu yükselir, göz bebekleri büyür, kalp atımı ve nabız artar.
- Kan savunma organlarına ve ayaklara daha fazla gittiği için beyinden akış olur, bu nedenle sağlıklı düşünme refleksi gösterilemez ve ilkel beyin kontrolü eline geçirir.
- 13:30Öfke ve Karar Verme
- Öfke anında ayaktaysanız oturun, oturuyorsanız yatın, yatıyorsanız uyuyun, öfkenizi kontrol almaya çalışın.
- Trafikte öfke ile alakalı pek çok vaka yaşanmıştır, neokorteks devre dışı kalır ve fevri davranışlar, küfürleşme veya saldırma olabilir.
- Futbol maçlarında da benzer durumlar yaşanır, bu davranışların çoğunun ergenlik döneminde (25 yaşa kadar) olan kişilerden gelmesi tesadüf değildir.
- 16:04İrade Gücü ve Karar Verme
- İrade gücü sınırlıdır ve limitlidir, akşama kadar karar verme enerjisi ve tolerabilite azalır.
- Daniel Kahneman'ın ekonomi Nobel ödülü kazandığı çalışmasında, kırmızı yuvarlaklar nefsi, mavi yuvarlaklar ise yeni beyin (akıl)i tarif eder.
- Nefsi kullanmak gereken olaylar arasında sigara içmek veya içmemek, diyet yapmak, bütçe uygulamak, tasarruf yapmak, toplantı sırasında sosyal medyaya bakmamak gibi konular yer alır.
- 19:16Nefsine Hakim Olma Deneyi
- Üç-beş yaşındaki çocuklara "onbeş dakika boyunca tabağına bir marshmallow koyacağım, yemezsen ikinciyi vereceğim" deneyi uygulanıyor.
- Çocukların yüzde yetmiş'i odadan çıktıklarında lokumu yiyor, yüzde otuz'u dikkatini başka şeylere yönlendiriyor ve ileriye dönük plan yapabiliyor.
- On sene sonra incelenen yüzde otuz'un okul sonuçları daha iyi, daha sağlıklı, spor disiplinleri gelişmiş ve daha başarılı olduğu gözlemleniyor.
- 20:55Dopamin ve Hazzın Peşinden Koşma
- Hazzı erteleyemeyiz çünkü dopamin salgılanıyor ve limbik sistemin içinde ödül sistemi tatmin oluyor.
- Hazzın peşinden koşan insanlar var, ancak otokontrolle baskı altına alındığında veya kontrol edebildiğimizde başarılı olabiliriz.
- Karbonhidrat hesabı yaparak yemek yiyemeyiz, ancak otokontrolle kontrol edebiliriz.
- 21:38Beslenme ve Spor
- Konuşmacı onbir kilo vermiş, önce zihinde yememesi gereken şeyleri çıkarmış ve protein ve yağ ağırlıklı beslenmiş.
- İnsanın evrim sürecinde günde onbeş km yürüyormuş, ancak günümüzde ataletle oturup tüketerek vücut yapımızı bozmuş durumdayız.
- Post-endüstriyel evrede yapısı değiştirilmiş şekerler ve yağlar doyumsuzluğu artırıyor, obezite ve şeker hastalığı yükselmiş vaziyette.
- 23:25Sağlıklı Yaşam Seçenekleri
- Tamamen izole yaşamak mümkün değil, ancak daha sağlıklı olabilecek seçenekleri seçebilirsiniz.
- Glutensiz ekmekler deneyebilir, şeker ve karbonhidrat oranını azaltabilirsiniz.
- Her gün kardio fitness yapmak zorunda değilsiniz, ancak her gün yürüyebilir veya iki-üç günde bir yürüyebilirsiniz.
- 24:23Nefsine Hakim Olamama ve Kapitalizm
- Goethe'nin Faust eserinde şeytan Mefisto, Dr. Faust'a arzularını şimdi yerine getirip uzak gelecekte ruhunu almayı teklif ediyor.
- Kapitalizmin getirdiği tüketime yönelme ve nefsine hakim olamama durumuyla karşı karşıyayız.
- Ev kredisi alıp ileride ödeyemeyip global krize yol açmış, tiroid kullanan sporcular, evli olup farklı ilişkilere giren insanlar ve içki madde bağımlıları da bunun içinde.
- 26:33Nefsine Hakim Olma Stratejileri
- Nefis irade ve karar mekanizması, doğru olana nasıl karar vereceğimiz ve kendimizi ikna edebilmeliyiz.
- Simülasyonun cevabı geleceği gözünüzde canlandırabilmek ve planlama yapabilmektir.
- Hayal edebilen bir varlığız, hep rasyonalite içinde olmamak ve hayal edebilmek gerekiyor.
- 27:29Zaman Algısı ve Karar Verme
- Hazzı erteleyemiyoruz veya gelecekle ilgili planlama yapamıyoruz, bugünün değeri daha fazla.
- İlke beyin ve limbik sistem o anı değerlendiriyor, neokorteks geleceği değerlendiriyor.
- Bugün daha önemli, hazır olanın cazibesi daha fazla, geleceğin planından daha fazla.
- 29:19Pazarlama Teknikleri ve Kapitalizm
- Konuşmacı pazarlama teknikleri ile ilgili bilimsel araştırmalar yapıyor ve insanlara ihtiyaç olmayan şeyleri satabilme yeteneğine sahip.
- Kapitalizmin özünde insanları kandırarak pazarlama yapmak ve tüketime itmek var.
- Özel okul, kıyafet, ayakkabı, cep telefonu gibi şeyler sadece kişisel fonksiyon için değil, başkalarıyla etiket yapıştırmak için de kullanılıyor.
- 30:55Mukayese ve Karar Mekanizması
- Algı süreçlerinde mukayese ile algılamak kolay, bu mukayese hayatın her alanında yapılıyor.
- Karar mekanizmasında ilkel sistem hızlı, otomatik, düşük eforla karar veriyor ve fayda odaklı çalışıyor.
- İlkel sistem, anlık tatmin için karar verirken, akıllı sistem gelecekteki sonuçları değerlendirir.
- 32:30İleriye Dönük Yaşam ve Ahlak
- İnsanlar ileriye dönük yaşamak için eğitim alıyor, ancak bu durum anlık tatminin önemini unutturuyor.
- Sadece dürtülerimizle yaşarsak ahlak çöker, vicdan çöker ve nefs ön plana çıkar.
- Az gelişmiş toplumlarda daha fazla şiddet ve tecavüz var çünkü akıllı sistem çok devrede değil.
- 34:20Alkol ve Uyuşturucu Bağımlılığı
- Dürtülerimizi baskılarız, ancak alkol tüketimi sırasında bu dürtüler açığa çıkar.
- Neokorteks (yeni beyin) uyuşur ve daha yüksek sesle, küfürlü konuşur, bağıra çağıra şarkı söyleriz.
- Toplumun düzenine adapte olmakta zorlanan insanlar alkole ve uyuşturucu bağımlılığına daha çabuk yönlenebiliyorlar.
- 35:11Akıllı Sistem ve Toplumsal Kurallar
- Akıllı sistem daha yüksek efor sarf eder, daha düşük kapasitesi ve hafıza limitli çalışır, mantık odaklıdır.
- Toplumun kuralları var ve bu kurallara uyumlu yaşamak zorunlu.
- Yaşadığımız çevre, aile, eğitim, okul eğitimi ve arkadaşlar karar mekanizmamızı etkiler.
- 36:54Karar Mekanizması ve Maskeler
- Bir deneyde üniversite öğrencilerine bedel verilerek yarısı mahkum, yarısı gardiyan yapılmış ve zamanla gardiyanlar mahkumlara eziyet etmeye başlamış, proje darpa kadar gelerek iptal edilmiştir.
- Hayatta herkesin birtakım maskeleri vardır ve bu maskeler bize adapte ettirilmiştir; aile, din, toplum kuralları ve kültür gibi birçok şeyi seçmeden yaşamışızdır.
- Bu konu uçsuz bucaksız olduğundan bitirilememiş, ancak karar mekanizmasını anlamak birçok insanın hayatını kolaylaştıracaktır.
- 38:37İhtiyac ve İstek Farkı
- Karar verirken "ihtiyac mı istek mi" sorusunu sormak otokontrolü geliştirir.
- İhtiyac olduğunda sıkıntı yoktur, ancak istek olduğunda durup düşünmek gerekir; neden istiyorum, hangi yerime dokunacak, anlık bir dürtü mü gibi soruları sormak önemlidir.
- Alkol gibi uyuşturucular kısa süreli tatmin sağlarken, ayakkabı gibi ihtiyaçlar daha uzun süreli tatmin sağlayabilir.
- 40:10Dünya Kupası Tartışması
- Konuşmacılar Dünya Kupası'nda favori ülkelerini belirtiyor; Brezilya, Almanya, Belçika ve Meksika gibi ülkeler dikkat çekiyor.
- Meksika'nın Almanya'ya karşı gösterdiği performans şaşırtıcı bulunmuş, Belçika'nın genç ve dinamik bir ekip olarak görülüyor.
- Portekiz maçları duygusal olarak bekleniyor ve program haftaya devam edecek.