Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu belgesel, dünyanın en büyük hidroelektrik barajlarının tarihini, inşaat süreçlerini ve teknolojik gelişmelerini anlatıyor. Videoda Lord Armstrong, Robin Charwood, Anthony Burton gibi mühendisler ve tarihçiler ile kimyager Dr. Androşillo gibi uzmanlar yer alıyor.
- Belgesel, elektrik üretiminin tarihini kronolojik olarak ele alarak başlıyor ve 19. yüzyıldan günümüze kadar dünyanın en büyük hidroelektrik barajlarının inşaat süreçlerini anlatıyor. Çin'deki Üç Geçit Barajı, Hoover Barajı, Grand Coulee Barajı ve Rusya'daki Krasnoyars Barajı gibi önemli projelerin teknik zorlukları, çözümleri ve çevresel etkileri detaylı şekilde inceleniyor.
- Belgesel ayrıca barajların alüvyon sorunları, çevre etkileri ve hidroelektrik enerjinin temiz bir enerji kaynağı olduğu vurgusuyla devam ediyor. Yangçe Barajı'nın alüvyon sorununu çözmek için geliştirilen sel sularının gücünü kullanarak alüvyonları barajdan akıntı yönüne gönderme sistemi gibi yenilikçi çözümler de videoda gösteriliyor.
- 00:07Çin'deki Üç Geçit Barajı
- Çin'deki Yangse Nehri'nin sularında gezegendeki en büyük beton yapı olan Üç Geçit Barajı yükseliyor.
- Baraj iki kilometreden uzun ve altı katlı bir bina yüksekliğinde olup, onyedi yıldan uzun süre boyunca kırk bin işçinin çalışmasıyla inşa edildi.
- Tamamen faaliyete geçtiğinde bu baraj tek başına yirmi bin megavat güç üretecek, bu da İngiltere'deki tüm nükleer güç santrallerinin birleşiminin iki katına denk.
- 02:12Barajın İnşaatı ve Önemi
- Çin, dünyanın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri olup, giderek hızlanan sanayinin enerji ihtiyacını karşılamak için ülkenin daha fazla güce ihtiyacı var.
- Üç Geçit Barajı için yirmisekiz milyon metreküp beton kullanıldı, bu da bir metre çapındaki betondan bir borunun tüm dünyanın etrafında dolaşmasıyla aynı.
- Çinli yetkililer bu barajın milyonlarca insan için temiz ve ucuz elektrik gücü üreteceğini düşünüyor.
- 04:07İlk Hidroelektrik Santral
- Üç Geçit Barajının nasıl bu kadar güç üretebildiğini anlamak için 19. yüzyıl İngiltere'sine ve dünyanın ilk hidroelektrik santraline yolculuk etmek gerekiyor.
- 1800'lerde İngiltere sanayi devrimi'nin merkezindeyken, Lord Armstrong'un evinde modern teknolojinin eksik olduğu bir yer vardı: elektrikli ışık.
- Michael Faraday'ın keşfettiği elektrik üretimi yöntemi, bir mıknatısı tel bobin üzerinde hareket ettirmekle elektrik üretmeyi sağlıyordu.
- 06:35Lord Armstrong'un Barajı
- Lord Armstrong, Thompson vortex türbini satın alarak elektrik üretmeye başladı, ancak küçük bir dereden yeterli su elde etmek için bir baraj inşa etmek zorunda kaldı.
- Armstrong yaklaşık on metre yüksekliğinde topraktan bir duvar örerek deresini derin bir göle çevirdi ve aşağı baskı yapan su kütlesi derindeki basıncı artırdı.
- Barajın tabanını açtığı boru sistemiyle yüksek basınçlı suyu yönlendirdi, çıkışını bir tamsın türbine bağladı ve su akımı pervaneyi döndürerek dörtbin watt elektrik üreten bir jeneratöre bağlı bir mili çevirdi.
- 08:53Üç Geçit Barajı'nın Boyutları
- Üç Geçit Barajı, Lord Armstrong'un konseptini uç noktalara taşıyor ve İngiliz mühendis Robin Charwood, 2003'ten bu yana baraj üzerinde çalıştığı halde hala projenin boyutları onu etkiliyor.
- Üç Geçit projesindeki üç büyük santralden birinde yediyüz metre uzunluğundaki bölmede ondört büyük türbin jeneratörü bulunuyor.
- Üç Geçit'te otuziki jeneratör var ve bunlar Deden Barajı'nın tek jeneratöründen beş milyon kat daha fazla elektrik üretiyor.
- 10:01Barajın Çalışma Prensibi
- Barajın altındaki rezervuarda su, nehir yatağının üzerinde altmış katlı bir bina kadar yükseliyor ve devasa beton tüplerle jeneratörlere gönderiliyor.
- Hızlı akan su türbinlere çarpıyor ve dönmelerini sağlıyor, bu hareket jeneratörün pervanesine yansıtılıyor.
- Pervanenin çevresinde elektrik üretmek için gövdesindeki bakır tellerin üzerinde hareket eden dev mıknatıslar var ve otuziki jeneratör birleştiğinde altmış milyon Çinliye yetecek kadar elektrik üretmiş oluyor.
- 11:47Mareş Barajı
- 1914'te Fransa Birinci Dünya Savaşı'nın çıkması ülkeyi büyük bir enerji krizine itti, kömür madenleri Almanlar tarafından ele geçirildiği için Fransızlar elektrik santrallerine yakıt bulup ülkeyi faaliyette tutmak için kömür ithal etmek durumunda kaldı.
- Savaştan sonra ülkenin güç tedariğini bir hidroelektrik barajından elde edecekleri elektrikle artırmaya karar verdiler.
- Mareş Barajı tamamlandığında yüzyirmisekiz megavat üretiyor ve bu da Lyon'a kadar uzanan bir demiryoluna ya da dörtyüz km ötedeki Paris'e elektrik sağlamaya yetiyor.
- 15:34Yangse Nehri ve Barajın Etkileri
- Yangse Nehri altıbin km'den uzun ve bazı yerlerde genişliği birkaç kilometreyi bulabiliyor, Çin'deki en büyük nehir.
- Yangse Üç Geçit Barajının ardında yükselirken, kıyılarında yüzelli bin dönümlük araziyi sel sular altında bırakacak.
- Bu yüzden Çinlilerin barajın arka tarafında kalan topraklarda yaşayan bir milyondan fazla insana yeni bir yer bulması gerekiyor ve yerinden edilen vatandaşların yaşayabilmesi için binlerce yeni evin inşa edilmesi gerekecek.
- 16:19Yangzi Nehri'nin Yönlendirilmesi
- Yangzi Nehri'nin kontrol edilmesi için inşa edilen sandık barajları, Çin'in hidroelektrik projesi için girişilmiş en büyük ve en zor nehir yönlendirme girişimidir.
- Mühendisler, Yangzi'nin bir kısmını engellemek için sandık barajlarından bir silsile inşa ederek, nehrin geri kalanının akıp geçebilmesi için bir kanalı açık bırakıyorlar.
- Ana barajın son bölümünü inşa ettikten sonra, su ana barajdaki türbinlerin içinden akıp geçebilsin diye sandık barajlarını yıkmak gerekiyor.
- 17:51Sandık Barajlarının Yıkılması
- Büyük sandık barajlarını kaldırmak için ilk aşamalarda büyük kayalardan inşa edilen barajlar, büyük kazı makineleriyle kaldırılabiliyordu.
- Son aşamada betondan bir duvar kaldığında, Çinli mühendisler onu patlayıcılar yerleştirilecek deliklere sahip olacak şekilde inşa ediyor.
- 6 Haziran 2006'da delikler 190 tonluk dinamitle doldurulup patlatıldı ve sandık barajı yıkılırken ardında duran suyu serbest bıraktı.
- 19:53Hoover Barajı'nın İnşaatı
- 1930'larda Birleşik Devletler, batısındaki şehirlerin gelişememesi nedeniyle Hoover Barajı'nı inşa etmeye karar verdi.
- Baraja ondan önceki herhangi bir inşaat projesinde dökülenden daha fazla beton döküldü.
- Betonun üç temel malzemesi vardır: çimento, su ve agrega (taş veya kum), ve çimento ile su arasındaki hidrasyon tepkimesi egzotermiktir, yani karışımın ısısı artar.
- 22:24Hoover Barajı'nın Soğutma Sistemi
- Mühendisler Hoover Barajı'nın betonunu birbirinden bağımsız küçük bloklar halinde dökerek, her bloktaki betonun soğudukça çekmesini sağladılar.
- Hoover Barajı'nda 6 milyon ton beton var ve bu betonun ürettiği tüm ısıyı tek bir fırına doldurabilseydik, üç yıl boyunca her gün yarım milyon somun ekmek üretebilirdik.
- Frank Crow, barajın betonunun içine 950 kilometreden uzun çelik su boruları döşeyerek, nehir suyunu 4 dereceye kadar soğutup borulardan sıcak betonun içine yollayarak soğuma zamanını 125 yıldan 22 aya düşürdü.
- 25:02Üç Geçit Barajı'nın İnşaatı
- Üç Geçit Barajı, Hoover Barajından on kat daha fazla beton kullanarak inşa edildi.
- Mühendisler barajlarını serin tutmak için argaları ve malzemeleri soğuttular, buz eklediler ve güneş ışımasının beton üzerine düşmesini engellemek için sis üretici bir sistem kullandılar.
- 1936'da Hoover Barajı, mühendislerin onları serin tuttukları sürece inanılmaz derecede büyük beton barajlar yapabileceğini kanıtladı.
- 26:27Baraj Çökmesi Tehdidi
- 1939'da Pennsylvania'daki Constania kasabasında, tarihindeki en ağır yağış düştüğünde bir baraj çökerek 20 milyon ton su 45 dakikada ulaştı.
- 18 metre yüksekliğindeki bir su duvarı vadiden aşağı yuvarlanıp Johnstown'a çarparak 2200'den fazla insan hayatını kaybetti.
- Barajların taşınca çöktükleri, su üzerinden akıp ön kısımdaki zemini zayıflatması ve alttan aşınma nedeniyle temelini kaybetmesi nedeniyledir.
- 29:12Grand Clyde Barajı'nın Güvenliği
- 1933'te Amerikalı mühendisler Amerika'nın kuzeybatısındaki Columbia Nehri'nde Hoover Barajını bile yanında cüce bırakan Grand Clyde Barajı üzerinde çalışmaya başladı.
- Mühendisler, barajın üzerinden hızla akan suyun nehir yatağını aşındırıp felakete sebep olmaması için barajın alt kısmını betondan bir rampa halinde inşa ettiler.
- Akan su rampaya çarpıp girdap oluşturarak sekiyor ve enerjisini azaltıyor, böylece su rampadan dönerek düşerken yıkıcı gücünü büyük ölçüde kaybediyor.
- 30:24Barajların Boşaltım Sistemleri
- Grand Kule Barajı'nın rampası yerleştirildiğinde, Birleşik Devletler'deki en büyük hidroelektrik santrali faaliyete geçirilebilir.
- Üç Geçit Barajı'nın yapımcıları, barajlarının üzerinden hızlı akan sularından hasar görmeyeceğinden emin olmak zorundadır.
- Baraj sel döneminde 22 milyar metreküp su barındırabilir ve bu su 46 boşaltım kapısı ve oluklarla kontrollü bir şekilde salınır.
- 31:14Boşaltım Sistemlerinin Tasarımı
- Boşaltım sisteminin tasarımında, bin metrelik yükseklikten düşen ve barajın tabanına kadar büyük hızla inen suyun gücünü hesaba katmak gerekir.
- Çinliler, Grand Colin'inkine benzer bir teknoloji kullanarak, su seviyeleri yükseldikçe kapıları açarak rezervuardaki sel sularını boşaltırlar.
- Üç Geçit Barajı'nın olukları suyu havaya püskürtür, böylece su küçük damlacıklara ayrılır, yıkıcı enerjisini kaybeder ve akıntı yönünde yüz metreden uzak bir mesafeye düşer.
- 32:37Krasnoyars Barajı ve Gemi Kaldırma Sistemi
- 1942'de Grand Kule, barajların sel sularının aşındırıcı gücüne nasıl karşı koyabileceğini gösterdi.
- 1960'larda Sovyetler Birliği endüstriyel gücünü yükseltmek için birçok dev baraj tasarladı, bunlardan biri olan Krasnoyars Barajı, Yenisey Nehri'nde bir kilometre boyunca uzanacak ve 6000 megavat elektrik üretecek.
- Mühendisler, gemileri geçirebilmek için çelikten bir kızak teknesi yaparak, gemiyi barajın üstüne itip nehrin öbür tarafına indirmeyi planladılar.
- 34:21Hidrolik Güç ve Gemi Kaldırma Tekniği
- Hidrolik gücün prensibi, basınç altındaki sudan elde edilebilecek harika bir güç olarak açıklanır.
- Rus mühendisler gemilerini kaldırmak için basınçlı sıvı kullanır, bölmenin duvarlarının içinde aşağı yerleştirilmiş motorlar silsilesine yoğun basınç altındaki bir sıvı pompalayan güçlü pompalar bulunur.
- Motorlar o kadar büyük bir çekme gücü oluşturur ki, bölmeyi rezervuara sadece 90 dakika içinde kaldırırlar.
- 36:29Üç Geçit Barajı'nın Trafik Sorunu
- Çin'deki Üç Geçit Barajı, Asya'nın en yoğun nehirlerinden birinde bulunur ve içindeki su taşımacılığı için çok önemli bir yoldur.
- Kıyı şeridindeki Şanghay'dan Hiju, Jianga ve Chunking'e kadar uzanan bu yol her yıl üzerinde 18 milyon ton yük taşır.
- Yüz metreden uzun bir barajın üzerinden her gün yaklaşık 170 gemi aşmak mühendisler için zor bir görevdir.
- 37:11Gemi Havuzları ve Asansör Sistemi
- Çinliler, bu sorunu dünyanın en büyük gemi havuzunu inşa ederek çözüyor; gemiler havuza barajın alt kısmından giriyor, kapılar kapanıyor, içeri su doluyor ve gemileri bir sonraki havuza yükseltiyor.
- Gemilerin en tepeye ulaşması için beş kat havuzdan geçmesi gerekiyor ve bu da dört saate kadar sürebiliyor.
- Yolcu trafiği için daha verimli bir geçiş fırsatı sunmak için gemi kaldırma sistemi inşa edildi; bu sistem gemilerin 36 dakikada öbür tarafa geçmesine olanak sağlıyor.
- 38:16Gemi Asansörünün Teknik Özellikleri
- Üç Geçit Barajı'ndaki gemi kaldırma sistemi, bir asansör gibi gemileri dosdoğru kaldıracak ve başarısının sırrı betondan duvarlarının içinde gizli olacak.
- Mühendisler, kaldırma işleminin büyük kısmını yapan devasa karşı ağırlıklar yerleştirecek; 1000 tonlu 16 beton blok, kablolarla gemiyi ve içindeki suyu taşıyan çelik bölmeye bağlı olacak.
- Bu gemi asansörü 113 metre yükseklikte ve 3000 tona kadar gemileri taşıyabiliyor, bu da onu dünyada türünün en büyük örneği yapıyor ve Krasnoyars'taki gemi kaldıracının tam iki katı büyüklüğünde.
- 39:32Barajların Çevresel Etkileri
- 130 yıllık yenilikle birlikte barajlar hep daha fazla güçlü ve günümüzde hidroelektrik güç kadar temiz bir enerji elde etme usulü neredeyse yok denebilir.
- Barajlar büyüdükçe çevreye olan etkileri de büyüyor; Üç Geçit Barajı tasarlanırken Çinli mühendislerin yapılarının doğanın toprağa besleme yolunu tamamen engellemediğinden emin olmaları gerekiyordu.
- Üç Geçit Barajı diğer tüm barajlardan daha fazla güç üretiyor ama yapılmasının başlıca sebebi Yangtse Nehri'nin şiddetli selleriyle meşhur olması ve 1931'de yaşanan feci sel problemini çözmek.
- 40:58Sel Sularının Kontrol Edilmesinin Çevresel Yan Etkileri
- Sel sularını kontrol etmenin aynı zamanda ciddi çevresel yan etkileri oldu; 1970'te Mısırlı mühendisler Nil Nehri'ne Aswan Barajını inşa etti.
- Kısa bir süre sonra çiftçiler ekinlerinin bozulmaya başladığını fark etti, toprakları o kadar çoraklaştı ki her yıl milyonlarca ton gübreye ihtiyaçları oldu.
- Toprakları beraberinde hayatın önemli yapı taşlarını taşıyan sel sularından yoksun kaldığı için kötü etkilendi; kimyager Dr. Androşillo, toprak oluşumunda gerekli maddeleri gösteriyor.
- 42:43Yangçe Barajı'ndaki Alüvyon Sorunu
- Doğanın bitkiler için besin değeri yüksek bir kokteyli olan nitrojen, fosfor, kalsiyum, magnezyum ve potasyum içeren alüvyon parçaları, sel suyunun akışı kesilirse çökelmeye başlar.
- Yangçe'deki alüvyon meselesi büyük bir problemdir; her yıl toplam beşyüz milyon ton alüvyon birikiyor, bu da yaklaşık bir kilometreküpe denktir ve büyük spor stadyumlarını yüz defa doldurmaya yeter.
- Eğer alüvyon barajın arka tarafında sıkışıp kalırsa, akıntı yönünde yüzlerce kilometre boyunca çiftçiler, balıkçılar ve vahşi yaşam sudaki besin değeri yüksek maddelerden yoksun kalır.
- 44:32Alüvyon Temizleme Sistemi
- Çinli mühendisler, alüvyonları rezervuardan atıp akıntı yönüne göndermek için sel sularının gücünü kullanıyor ve barajın derinlerine bent kapakları yerleştiriyorlar.
- Her kapağın ağırlığı bir otobüs kadar ve onu kaldırmak için güçlü bir hidrolik piston kullanılıyor; operatörler kapakları açtıklarında sel suları tıkanıp kalan alüvyonların üzerinden akıyor ve onları barajdan geçiriyor.
- Bu yöntemle Çinli yetkililer, alüvyon birikmesinin barajın güç üretimini etkilemeden önce en az yüz yıl geçeceğini tahmin ediyor, ancak bilimsel oran tahminleri yüzde otuz ile yüzde altmış arasında gidip geliyor.
- 46:12Üç Geçit Projesi
- Sonuna yaklaşılan Üç Geçit projesinin boyutları nefes kesici; hala bazı türbinleri çalıştırılmamış olsa da dünyadaki diğer tüm barajlardan daha fazla güç üretiyor.
- Tarihi mühendislik devlerinin omuzlarında duran Üç Geçit, gerçekten de en büyük hidroelektrik santrali; ta ki biri daha büyüğünü inşa edene kadar.