Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Eksik Olan" adlı bir programda sunucu ve konuklar arasında geçen, Daniel Shamani'nin "Bitkilerin Bilinen Özellikleri" ve "Ağaçların Gizli Yaşamı" kitaplarından yola çıkarak bitkilerin biyolojik ve bilişsel süreçlerini inceleyen bir sohbet formatındadır. Konuşmacılardan biri Ömer olarak hitap edilmektedir.
- Video, bitkilerin görme, dokunma, hissetme ve koklama gibi duyularını insan duyularıyla karşılaştırarak ele almaktadır. Bitkilerin ışık algılama mekanizmaları, sirkadiyen saatleri, koklama duyusu, iletişim mekanizmaları, kök algısı ve bellek özellikleri gibi konular bilimsel deneyler ve bulgularla açıklanmaktadır. Ayrıca, bitkilerin sinir sistemi olmadığı halde nasıl tepki verdiğini ve bu süreçte sodyum-potasyum dengesinin rolünü de ele almaktadır.
- Videoda ayrıca bitkilerin enerji yönetimi, üreme süreçleri, salgıladığı kimyasalların insan sağlığına etkileri ve evrimsel süreçler hakkında bilgiler de paylaşılmaktadır. Konuşmacılar, bitkilerin insan gibi düşünmediğini ancak insanlaştırmaya çalışan antropomorfik bir yaklaşımla keşfedilen özelliklerini tartışmakta ve bitkilerin bilimsel olarak nasıl anlaşılmasının önemini vurgulamaktadır.
- 00:10Programın Tanıtımı ve Kitap Hakkında Bilgiler
- Sunucu, hafif bir hastalık durumundan dolayı boğaz ve ses tonu sorunları olduğunu belirterek programı başlatıyor.
- Daniel Shamani'nin "Bitkilerin Bildikleri" adlı kitabı, Metis Yayınları'ndan çıkan ve kısa sürede popüler olan bir eser olarak tanıtılıyor.
- Kitap, bitkilerin ve doğanın insanın iç süreçleriyle, özellikle biyolojik ve bilişsel süreçleriyle paralellik gösterebileceğini gösteriyor.
- 01:19Antropomorfist Yaklaşım ve Bitkiler
- Antropomorfist yaklaşım (insan biçimci yaklaşım) doğru bir yaklaşım değil, örneğin bir köpeğin davranışını insan davranışına benzetmek gibi.
- Ortak atalardan türediğimiz için birçok canlıyla bitkiler de tek hücreli ortak atamız olduğu söylentileri var.
- Bitkiler sabit duran canlılar olduğu için farklı tepkimeleri ve duyarlılıkları gelişiyor.
- 02:44İnsan ve Bitkilerin Görme Mekanizmaları
- İnsan hücrelerinde sodyum ve potasyum dengesi değiştiğinde nörotransmitter denilen elektrik aktivasyonu oluşuyor ve bu sinyal beynin içine gidiyor.
- İnsanlarda iki farklı reseptör hücre var: her türlü ışığa duyarlı çomak hücreleri ve renkleri algılayan konu hücreleri.
- Bitkilerde sinir sistemi ve kas sistemi yok, ancak renkleri ve güneş ışığını tanıyabiliyorlar.
- 05:34Bitkilerin Işık Algılama Deneyleri
- Darwin ve oğlu, kanarya otuyla ışık deneyi yaparak bitkilerin ışığı nasıl algıladığını anlamaya çalışıyorlar.
- Loş ışıkta bitkiler yaklaşık 1-3 saat içerisinde ışık kaynağına doğru eğiliyorlar.
- Deneyde bitkilerin tepesinin ışığı algıladığı, ancak eğilme hareketinin gövdesiyle gerçekleştiği ortaya çıkıyor.
- 07:14Fototropizm ve Mary And Tütünü
- Bitkilerin ışığa eğilme eğilimine fototropizm deniyor.
- Mary and tütünü sürekli büyüyen bir bitki türü olup çiçek vermiyor.
- Yapay seçilimle karanlık bir ortama alınan Mary and tütünü, uyuduğu anda sürekli büyümesi duruyor ve meyve vermeye başlıyor.
- 07:55Bitkilerin Işık Algılama Mekanizması
- Bitkilerde fitokrom adı verilen bir bileşen bulunur ve bu bileşen ışığı algılayıp süzebilir.
- Bitkiler gün başı ve gün sonunda yüksek kırmızı ışık görür ve bu ışık bitkinin kendini hazırlamasına yardımcı olur.
- Bitkiler ne kadar güneş enerjisi alabilirse o kadar besin üretebilir, bu nedenle ışık almak onlar için çok önemlidir.
- 09:24Bitkilerin Sirkadiyen Saatleri
- Bitkilerde sirkadiyen saatler bulunur ve bu, insanlarda da var olan ortak evrimsel sürecin kanıtlarından biridir.
- İnsanlar gün doğumunu algılayarak ışığın geliş açısıyla ve renkleriyle beyne sinyaller yollayarak ne zaman hangi vaktin geldiğini içgüdüsel olarak algılayabilirler.
- Bitkiler de mavi ışık olduğunda sabah olduğunu algılar ve kırmızının daha açık tonlarını gün doğumunu algıladıkları için ona göre tepkime verirler.
- 10:15Marland Bitkisi Örneği
- 1906 senesinde çiftçilerin Marland bitki tipinin tohum vermemesi ve çiçek açmamasından dolayı muzdarip olmalarından ortaya çıkmıştır.
- Bitkiler ışık geldiği sürece büyümeye devam eder, ancak karanlıkta çiçeklenebilirler.
- Marland tütünün karanlıkta olduğu sürece çiçeklenemeyeceği, ışığa maruz bırakıldığında sürekli fotosentez yapacağı gözlemlenmiştir.
- 11:22Bitkilerin Enerji Kullanımı
- Bitkilerde enerji fotosentez, üretim, besin, olgunlaşma ve üreme olarak değişir ve bunların zaman dilimleri mevsimsel zamanlara göre değişir.
- Bitkiler olgunlaştıktan sonra enerjisini üreme için aktarır ve bu dönemlerde daha savunmasız hale gelirler.
- Bitkilerde sonsuz enerji olmadığı için enerjiyi düzgün yere aktarmak zorundadırlar.
- 12:35Bitkilerin Koklama Mekanizması
- Bitkilerin koklama mekanizması insanlarla farklıdır ve koklama duyusu beyinden önce gelişmiştir.
- İnsanlar kokuda otomatik olarak anıları canlandırabilirken, diğer duyularda bu kadar güçlü bir hafıza mekanizması yoktur.
- Bitkiler koklama mekanizmasıyla etilen gibi maddeleri algılayabilir ve bu maddeler bitkilerin olgunlaşması için tetikleyici rol oynar.
- 15:25Etilen Döngüsü
- Etilen maddesi bitkilerin ne zaman olgunlaşması gerektiğini tetikleyen bir hormondur.
- Etilen döngüsü, bitkinin meyvesini saçması ve tohumunun başka bir yere yayılması için önemlidir.
- 1924 yılında yapılan bir deneyde gaz dumanında etilen olduğu keşfedilmiş ve gaz yağı belirli meyve vermek için bitkilere maruz bırakıldığında gelişime önce etki ettiği tespit edilmiştir.
- 16:32Kokular ve İnsan Davranışları
- Cambridge Üniversitesi'nde Richard Game adlı bir deneyde meyvelerin duman olmasa bile belirli oranda etilen salgıladıkları ve bunun üreme ve meyve gelişiminde etkin olduğu kanıtlanmıştır.
- Adet gören kadınların bir arada olduğunda adet görme sürelerinin birbirine yakınlaştığı istatistiksel veriler vardır.
- Bazı parfümlerde feromon hormonu eklenir çünkü bu hormonlar bilinçaltında algılanarak diğer kişilere daha fazla ısınma ve etkilenme sağlar.
- 18:08Küsküt Bitkisi ve Kokular
- Küsküt bitkisi asalak bir bitkidir, klorofili yoktur ve fotosentez yapamaz, kendi başına şeker üretemez.
- Küsküt bitkisi, yandaki bitkiye sarılarak soymuk borusuna saplanıp şekeri emerek yaşamaya devam eder.
- Pensete Üniversitesi'nde yapılan deneyde, küsküt bitkisinin domates kokusunun geçtiği borudan domatesin olduğu tarafa doğru büyüdüğü gösterilmiştir.
- 20:20Bitkilerin Haberleşme ve Yardımlaşması
- Yaralanmış bir bitkinin yanına koyulan yaralanmamış bitkinin yapraklarında tanen ve fenol adlı iki kimyasalın oluştuğu, bu kimyasalların böceğin bitkiyi sindirememesini sağladığı ortaya çıkmıştır.
- Bu kimyasalların oluşması bitkinin birbiriyle yardımlaşması değil, kendi yaprağının etkilendiğinde kendi içine yayılan kokunun diğer yapraklara haber göndermesi sonucu gerçekleşir.
- Söğüt ağaçları gibi birçok ağaç türü birbirine yakın ekildiğinde hayatta kalma ihtimali artar, üremeleri artar ve köklerini iç içe sokabilirler.
- 22:16Ormanların Ekosistemi
- Ormanlar iklime karşı kendi iklimini oluşturur, soğutması ve ısıtması gibi özelliklere sahiptir.
- Orman sık olduğu için güneş açısından ve ekosistemin değişimi açısından bir güç oluşur, bu güçle bitkiler hayatta kalabilmektedir.
- Şehirleşme olunca bitkiler öz kimliklerini yitirmeye başlar ve birlik beraberliklerini kaybeder.
- 23:51Bitkilerin Kimyasal Savunma Mekanizmaları
- Bakteri enfeksiyonuna yakalanan bitkiler ve böcek saldırısına yakalanan bitkiler arasında farklı gaz üretme ve kimyasal reaksiyonlar olur.
- Salisilat (aspirin özü) ve jasmon gibi kimyasallar bitkinin tırtılları daha zor sindirmesi için kendiliğinden salgılanan gazlardır.
- Bu kimyasallar bitkinin bağışıklık sistemini düzenleyerek güçlü ve önlemli kalmasını sağlar, insanlar için ise bağışıklık sistemine iyi gelir.
- 25:51Bitkilerin Hissetme Yeteneği
- Bitkiler insanlardaki sinir sistemine benzer şekilde hissederler, ancak sinir sistemleri yoktur.
- Venüs bitkisi, ağzı ve tüyleri olan, üzerine ağırlık bindiğinde (böcek veya su damlası) yaklaşık 0,25 gramı algılayıp kapanıp yutan bir bitkidir.
- Venüs bitkisi, aksiyon potansiyeli sayesinde basınç uygulandığında elektrik yükü değişimi yaşar ve bu değişim yandaki hücreye aktarılarak dalga oluşturur.
- 27:41Bitkilerin Bellek Yeteneği
- Bitkilerde insanlardaki gibi uzun dönem düşünme ve hatırlama yeteneği yoktur, ancak kısa dönem bellek vardır.
- Venüs bitkisi, 20 saniye içerisinde birden fazla aksiyon potansiyeli algılayarak hareket eden bir şeyi (böcek) hatırlayabilir.
- Bitkilerin enerji kaybı büyük olduğu için, bu bilgiyi kullanarak böceklere karşı enerji tasarrufu yapabilirler.
- 28:32Küstüm Otunun Mekanizması
- Küstüm otu, dokunulduğunda kapanan bir bitkidir ve bu da tamamen elektrokimyasal bir reaksiyonla gerçekleşir.
- Sodyumun içeri girmesiyle su bitkiye dolur ve bu su bitkilerin dik durması ve olgunlaşması için önemlidir.
- Su oranı azaldığında bitki tekrar büzülür ve pusuya yatan bir sürece girer.
- 29:25Bitkilere İyi Davranma İddiaları
- Bitkilere iyi davranmanın, onları sevmenin veya müzik dinletmenin bitkilerin daha fazla açmasına neden olduğu iddiaları antropomorfis yaklaşıma dayanır.
- 1960'lardan itibaren Dorothy Retallack adında bir kadın, bitkilere Mozart dinletip diğerlerine Led Zeppelin dinleterek deneyler yapmıştır.
- Bu tür deneyler, bitkilerin duygusal tepkiler gösterdiği iddiasını desteklemek için yapılmıştır.
- 30:47Bitkilerin Sevgiyle Gelişmesi ve Arabidopsis
- İlkokulda bitkilerin sevgiyle geliştiği ve kuantum fiziğine bağlandığı iddiası popüler kültür tarafından kullanılmış, ancak bu bir gerçek değildir.
- Arabidopsis bitkisi, 120 milyon nükleotit ve 25 bin gen içeren, mutasyona uğramış bir bitkidir ve genom haritası için seçilmiş, bu işlem 10 yıl sürmüş ve milyon dolara mal olmuştur.
- Arabidopsis bitkisinin gen haritası, insanda bulunan genlerle karşılaştırılarak hastalıkların kökeni ve genlerin işlevleri hakkında birçok çalışma yapılmasına imkan sağlamıştır.
- 32:22Epigenetik Çalışmalar ve Bitki Deneyleri
- BRCA geni, kalıtsal meme kanserinde etkili olan bir gen olarak keşfedilmiş ve epigenetik karşılaştırmalar sonucunda önemli bulgulara yol açmıştır.
- Kistik fibroz hastalığına neden olan gen ve duyma bozukluğunda etkin genler de bu deney sayesinde bulunmuştur.
- Bitki ile yapılan deneyler, insan biyolojik süreçlerimize benzer olduğu için birçok alanda kullanılabilmekte ve bilimi yükseltmektedir.
- 33:07İnsan İç Kulak ve Yerçekimi Algılama
- İnsan iç kulakta sıvı ve kristaller bulunur, bu kristaller otorite olarak adlandırılır ve sarsıntı veya kimyasal nedenlerle döküldüğünde iç dengenin bozulmasına neden olur.
- İç kulakta üç tane dairesel odacık vardır ve bu odacıklar birbirine dik (90 derece) konumlanmıştır.
- Otorite kristalleri dibe batarak zemine uyguladıkları baskıyla gelen bilgilerden ötürü insanın ne tarafa doğru baktığını ve yerçekimi nerede olduğunu anlayabilmektedir.
- 35:10Bitkilerde Yerçekimi Algılama
- Bitkilerde gövdeyle kök kısmının farklı bir yapısı vardır ve kökte yerçekiminin reseptörü bulunur.
- Kökteki reseptör, yerçekimini algılayarak gövdeye haber göndererek bitkinin toprağa doğru büyümesini sağlar.
- Gövdenin üstünde ise ışığın nereden geldiğini algılayan farklı bir reseptör bulunur ve filiz ışığın geldiği yöne doğru büyür.
- 36:08Bitkilerin Algısı ve Bellek Özellikleri
- İngiliz toprak zengini Nights, bitkileri dakikada 150 kere dönen bir çarka yerleştiriyor ve bitkiler köklerini tanıyarak büyüme yönünü toprağa ve köke doğru yönlendiriyor.
- Sürüngen bezelyeler ışık olduğunda dokunduğunuzda etrafına sarılıyor, karanlıkta dokunduğunuzda bir şey olmuyor ancak ışık açıldığında dokunduğunuz yere doğru sarmaya çalışıyor.
- Bitkilerde insandaki gibi üç kademeli bellek yok, ancak anlamsal ve anısal bellek var; ayrıca yöntemsel bellek (morfolojik bellek) olarak bir davranışı refleksi olarak öğrenme özelliği bulunuyor.
- 37:50Epigenetik Değişimler ve Bitki-İnsan İlişkisi
- Keten çiçeğinin bir laboratuvarda strese tabi tutulduğunda, o bitkinin yapraklarının saldırıya göre geliştiğini ve o bitkiden çıkan fidelerin de sanki stres altındaymış gibi davrandığını gösteriyor.
- Rus bilim adamı Kovalçuk Atmak, epigenetik aktarımı engelleyen bir kimyasal kullanarak bitkinin ondan sonraki fidelerinin veya yapraklarının strese maruz kalmamış gibi davrandığını gösteriyor.
- Kitap, bitkilerin insan vücut yapısına ve gelişimine benzer süreçler yaşadığını, bu nedenle onlara saygı duymamız gerektiğini vurguluyor.
- 39:32Evrim Süreci ve Doğa İlişkisi
- Evren 4 milyar yıl, dünyada canlılar 2 milyar yıl, insanlar ise 30 bin senedir var.
- Bitkilerin uzun zamandan beri var olması ve insana benzer özellikleri göstermesi, onlara saygı duymamız gerektiğini gösteriyor.
- Doğa olmadığı zaman insanın da doğa parçası olduğu için kötü etkileneceğini, hatta yok oluşa kadar gideceğini vurgulamak için bu kitaplar anlatılıyor.
- 40:45Antropomorfis ve Bilimsel Yaklaşım
- Antropomorfis yaklaşımla bitkilere duygular verebiliriz, ancak bunun bir sınırı olduğunda sorun yok çünkü onlara anlam vermeliyiz.
- Bilimsel olarak bitkilerin nasıl nefes aldığını, nasıl reaksiyonlar gösterdiğini incelemek çok etkileyici oluyor.
- Birlik ve beraberliğin canlı türlerin hepsinde ne kadar büyük payı olduğunu bu iki kitaptan görebiliyoruz.
- 41:56Antropomorfis Yaklaşımın Negatif Yönü
- Antropomorfis yaklaşımın negatif tarafı, bir şeye saygı duymak için onu insancıllaştırmamız gerektiği sorusunu getiriyor.
- Kültürel şizofreni örneğinde, dışarıdan gelen teknolojilerin İranlaştırılarak kabul görmesi gösteriliyor.
- Bitkilerle ilgili bir tarihten not: Sovyetler döneminde botanist Trophy Lisanko, bitkilerin uzun kış geçirmek zorunda olduklarını fark ederek buzdolabına koyarak hasat sorununu çözmüş ve kahraman olmuş.