Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir konferans veya seminer formatında, Hacettepe Üniversitesi'nde çalışan ve açık erişim konusunda deneyimli bir akademisyenin TÜBİTAK başkanı ve diğer konuşmacıların da katıldığı bir etkinlikte yaptığı sunumudur.
- Sunum, açık bilimin tanımı ve önemiyle başlayıp, açık erişimin bilimsel bilgiye erişim üzerindeki olumlu etkilerini çeşitli örneklerle açıklamaktadır. Bilimsel yayıncılık pazarının büyüklüğü, açık erişim politikaları ve ekosistemi hakkında bilgiler verilmekte, ayrıca Türkiye'deki akademik sistemlerin (YÖK, TÜBİTAK, Hacettepe Üniversitesi) açık erişim konusundaki durumu ele alınmaktadır.
- Sunumda açık erişim politikaları için zorunluluk, özendirme ve kolaylaştırıcılar olarak adlandırılan üç temel yaklaşım anlatılmakta, Researcher ID ve ORCID gibi sistemlerin birbirleriyle iletişim kurabilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Ayrıca, açık erişimin entelektüel mülkiyet hakları ve patentlerle ilgili sorunları da ele alınmakta ve bu konudaki ikna etme sürecinin önemine değinilmektedir. Sunum, bir soru-cevap bölümüyle tamamlanmaktadır.
- 00:08Açık Erişim Ekosistemi ve Açık Bilim
- Konuşmacı, yoğun rekabetle karşı karşıya olduğunu belirterek kısa bir konuşma yapacağını ifade ediyor.
- Açık erişim ekosistemi ile ilgili Türkiye özelinde konuşmak ve Louis Pasteur'ün "Bilim sınır tanımaz çünkü bilgi insanlığa aittir ve dünyayı aydınlatan bir meşaledir" sözünü alıntılayarak konuşmasını başlatıyor.
- Açık bilim, herkesin ortaklaşa iş birliği yaparak katkıda bulunabileceği, sadece araştırma yayınlarına değil, aynı zamanda verilere de serbestçe erişilebilen bir yapıdır.
- 02:38Açık Bilimin Önemi
- Bilgisayar ve World Wide Web gibi hayatımızı büyük ölçüde etkileyen önemli şeylerin açık erişim sayesinde geliştirildiği vurgulanıyor.
- 1990'larda başlatılan İnsan Genomu Projesi, 13 yıl içinde tamamlanmış ve Amerika Birleşik Devletleri'nin 3,80 milyon dolar harcamasına karşılık 790 milyon dolar geri kazanmıştır.
- Clinton yönetimi, 1980'deki Beidon Yasası nedeniyle patentlenemeyen insan genomu projesinin ürünlerinin patentlenemeyeceğine karar vermiş ve bu sayede dünya genelinde gen araştırmaları yapılmaya başlanmıştır.
- 06:29Açık Bilimin Yenilik Üzerindeki Etkisi
- Bilim üzerindeki entelektüel mülkiyet haklarının bilimsel araştırma ve ürün geliştirmeyi %30 azalttığı ortaya çıkmıştır.
- Biyolojik kaynak merkezleri ile ilgili yapılan bir çalışmada, bu kaynakları kullanan üniversitelerin yayınlarına %81 civarında daha fazla atıf yapıldığı tespit edilmiştir.
- Dupont şirketi tarafından patentlenen genetik olarak oynanmış farelerin erişiminin kolaylaşmasıyla yapılan araştırmaların etkisinin daha yüksek olduğu bir araştırma yapılmıştır.
- 11:17Bilimsel Bilginin Kamu Malı Olması
- Bilimsel bilginin kamu malı olarak görülmesi, herkesin değeri azalmadan başkalarıyla paylaşabilmesi anlamına gelir.
- Bilimsel bilgiyi sadece belli bir grubun kullanımı ile sınırlamak zor ve maliyetlidir.
- AR-GE yatırımlarının büyük bir kısmı kamu kurumları tarafından yapılıyor ve Türkiye'de yaklaşık 7-8 milyar USD civarında kamu tarafından desteklenen araştırmalar bulunmaktadır.
- 13:04Bilimsel Yayıncılık ve Açık Erişim
- Bilimsel yayıncılık yılda yaklaşık yirmibeş milyar dolarlık bir küresel pazar oluşturuyor.
- Açık erişim, kamu kaynaklarıyla desteklenen araştırma sonuçlarına ve verilere ücretsiz erişimini savunuyor.
- Bilimsel iletişim, yayıncıların çalışma alanı haline gelmiş ve politikaları henüz etkileyememiş durumda.
- 13:56Açık Erişim Paydaşları ve Ekonomik Modeller
- Açık erişim için fon sağlayıcılar, araştırma kurumları, araştırmacılar, yayıncılar ve kurumsal arşivler gibi paydaşlar önemli.
- Açık erişim yapabilmenin başlıca iki ekonomik modeli vardır: okuyucu öder modeli ve yazarlar/kurumlar öder modeli.
- Hibrit model, okuyucu öder ve yazarlar/kurumlar öder modellerinin birleşimidir.
- 16:07Akademik Yayıncılık Pazarı ve Maliyetler
- Yirmibeş milyar dolarlık akademik yayıncılık pazarının akademik dergilere ait kısmı yaklaşık yedivirgülelli milyar euro.
- Yaklaşık iki milyon makale arasında birvirgülseksen- birvirgüldoksan arasında değişen bir maliyetle üretiliyor.
- Bir makalenin maliyeti karıyla birlikte üçbinsekizyüz ile beş bin euro arasında gelişiyor.
- 17:28Açık Erişim Politikaları
- Açık erişim politikaları üç ana kategoriye ayrılır: zorunluluk, özendirme ve kolaylaştırıcılar.
- Zorunluluk, fon sağlayıcı kuruluşların açık erişim sağlama zorunluluğu getirmesi ve üniversitelerin yükselme kriterlerinde açık erişim kullanması anlamına gelir.
- Özendirme, araştırmacıların açık erişim için desteklenmesi ve makale işlem ücretlerinin ödenmesi anlamına gelir.
- 19:11Kolaylaştırıcılar ve Yasal Düzenlemeler
- Kolaylaştırıcılar sert ve yumuşak yapı olarak ikiye ayrılır: kurumsal veritabanları, dijital kütüphaneler ve veri hizmetleri.
- Yasal düzenlemeler, telif hakkı yasasını geliştirmek ve veri madenciliği ile ilgili hakları sıfırlayan yasalar gibi ekosistemle ilgili düzenlemeleri içerir.
- Almanya'da yazarların makalelerini açık erişim yapabilecekleri konusunda bir yasa geçti, Birleşik Krallık'ta ise veri ve metin madenciliği ile ilgili yayıncıların haklarını sıfırlayan bir karar alındı.
- 20:38Açık Erişim Ekosistemi
- Açık erişim ekosistemi mikro düzeyde (bilimsel araştırma projeleri, akademik envanter sistemleri, kütüphane) ve makro düzeyde (kurumlar arası kurullar, YÖK, TÜBİTAK) bileşenlerden oluşur.
- Kurumsal arşivlerin sadece kendi kurumu içerisindeki unsurlarla değil, kurum dışındaki açık erişim paydaşlarıyla da iletişim kurması gerekir.
- Açık erişim ekosistemi kurulmadığında, tezlerin açık arşivlere konulması gibi basit uygulamalar bile zorlaşır ve kurumlar arasında düzensizlikler oluşur.
- 24:54Araştırmacı Numaraları ve Sistemler
- Hacettepe Üniversitesi'nde araştırmacı numaraları (researcher ID) otomatik olarak atandı, ancak bazı üniversitelerde bu numaraların altında yayınlar bulunmuyor.
- ORCID ve researcher ID sistemleri birbiriyle iletişim kurarak verileri paylaşıyor, ancak bazı üniversiteler bu sistemleri doğru kullanmıyor.
- TÜBİTAK'ın bu tür sistemlerle çalışabilmesi için ekosistemdeki bileşenlerin birbiriyle yakından çalışması gerekiyor.
- 26:54Politika Geliştirme ve Kolaylaştırıcılar
- Türkiye'de henüz fon sağlayıcı politikası yok ve kurumların politikaları üniversitelerinde zorlayıcı değil.
- Yazarlara makale işlem ücretleri ödenmesi gibi özendirici girişimler yeni ve kritik yoğunluk oluşmamış.
- Kolaylaştırıcılar konusunda hem kurumsal arşivler gibi altyapılar hem de telif hakları gibi yumuşak altyapılar önemlidir.
- 28:28Açık Erişim ve Entelektüel Mülkiyet
- Açık erişim, bilimin ve bilim yapmanın normatif özüdür ve sonuçların tekrarlanmasının ön koşuludur.
- Açık erişimin 20 yıllık bir geçmişi var ve fizikçilerin 1990'lı yıllardan beri açılışmalarını arşivlerde yayınladıkları görülmektedir.
- Açık bilimsel bilginin kamu malı olduğu nosyonu kabul edilirse, entelektüel mülkiyet hakları ve patentlerle ilgili sorunlar da çözülebilir.
- 31:17Açık Erişimin Önemi
- Açık erişim, araştırmaların sonuçlarının çevriminin hızlanması ve insanların hayatına yeni şeyler getirmesi sürecini uzatır.
- Entelektüel mülkiyet haklarının kısıtlayıcı özelliğini aşarak araştırmalar daha fazla etki yapabilir.
- Türkiye'de 2007 yılında henüz yayınlara açık erişim yokken verilere açık erişim OECD bildirgesine imza atılmış, ancak bu konuda daha yoğun çalışma gerekiyor.