Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, sağlık bakanlığı tarafından başlatılan yenidoğan tarama programı kapsamında kistik fibrozis hastalığı hakkında bilgi veren bir eğitim sunumudur. Sunum, bir doktor ve laboratuvar uzmanı tarafından gerçekleştirilmiştir.
- Video, kistik fibrozis hastalığının genetik yapısı, patogenez, klinik tablosu ve tanı testleri hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. İçerikte immüno-reaktif tripsinojen (IRT) testi, ter testi, DNA analizi gibi tanı yöntemleri detaylı olarak ele alınmakta, testlerin nasıl uygulanacağı, sonuçlarının nasıl yorumlanacağı ve Türkiye'deki mutasyon dağılımları hakkında bilgiler verilmektedir.
- Sunumda ayrıca sağlık bakanlığı ve laboratuvar önerileri karşılaştırılmakta, test örneklerinin nasıl alınacağı, kurutma koşulları ve farklı test yöntemlerinin avantaj-dezavantajları açıklanmaktadır. Son bölümde erkek infertilitesi, özellikle azoosperm vakalarında delta 508 mutasyonu ile ilgili bilgiler ve genetik testlerin Türkiye'deki uygulamaları ele alınmaktadır.
- 00:22Kistik Fibrozis Tarama Programı
- Yenidoğan tarama paneline kistik fibrozis tarama testinin eklenmesi, 5 gün önce kaybedilen bir cümleyle ilgili olumlu bir gelişme olarak belirtiliyor.
- Merkezi tarama içinde şüpheli vakalar veya ailenin isteği üzerine tarama testinin tekrarı istenebileceği gibi tanı testi içinde yer alacak ve genetik testler ihtiyacı da doğuracaktır.
- Hastalığın ana sebebi elektro-transport bozukluğu olduğundan, taramada bugüne kadar kullanılan ana test olan immüno-reaktif tripsinojen testi bize en önemli bulgu verecektir.
- 05:03Kistik Fibrozis Hastalığı Hakkında Genel Bilgi
- Kistik fibrozis, egzokrin bezlerin kronik ve ilerleyen yetersizliği ile karakterize edilen otözomal resesif geçişli bir hastalık olup, CFTR geninde meydana gelen mutasyonlarla gelişiyor.
- CFTR geni yedinci kromozomda yer alıyor ve 1480 amino asitlik kistik fibrozis transmembran konneksiyon regülatör proteinini kontrol ediyor.
- Kistik fibrozis geninin 1500'den fazla mutasyonu bildirilmiş, en sık görülen delta F508 mutasyonu dünyada %70 civarında, Türkiye'de ise %20-45 arasında görülüyor.
- 07:09Kistik Fibrozis Mutasyonları ve Klinik Tablolar
- Gende meydana gelen mutasyonların fenotip karşılıkları veya mutasyonun CFTR protein işlevine etkisi olarak göz önüne alındığında, proteinin işlev bozukluklarına bağlı olarak yedi ayrı sınıfa ayrılabiliyor.
- Klinik tablo ağırlığı Klas 1'den Klas 5'e hafife doğru gidiyor; Klas 1'de işlevsel protein sentezi mevcut değil (en ağır tablo) iken, Klas 5'te membran'da işlevsel protein var ancak sayısı az.
- Klasik, daha bilinen ve ağır bulgular, çoklu sistem tutulumları Klas 1, 2 ve 3'te görülürken, Klas 4 ve 5 daha çok non-klasik kistik fibrozis klinik tablolarını oluşturuyor.
- 08:49Patogenesi ve Klinik Bulgular
- CFTR gen efekti söz konusu olduğunda, ter bezlerinde sıvı salgısı normal, sodyum-klor geri emilimi azalıyor ve teriyle tuz kaybı meydana geliyor.
- Diğer egzokrin bezlerde sıvı salgısı azalıyor, sıvı geri emilimi artıyor, sekresyonlarda koyulaşma ve psikosit artışı söz konusu olup, obstrüksiyon ve enfeksiyona yatkınlık artıyor.
- Kistik fibrozis klasik tabloda solunum yolu hastalıkları, kronik obstrüktif akciğer hastalığı, pankreas yetmezliği, karaciğer hastalıkları, gastrointestinal sistem hastalıkları ve genel olarak su-tuz dengesinin bozulmasına bağlı anemi, ödem, tuz kaybı ve büyüme geriliği görülüyor.
- 11:40Kistik Fibrozis Tanısı ve Tedavisi
- Kistik fibrozis tanısı, DNA analizinde mutasyon tespiti ile konulabiliyor ve heterozigot mutasyonlar söz konusu olduğunda daha çok klasik olmayan kistik fibrozis tablosu görülebiliyor.
- Erken tanısı neden önemli: Tam kür sağlanabilen bir hastalık olmasa da, semptomların henüz başlamadığı yenidoğan döneminde tanı konulması ile uygulanacak tedaviler ve koruyucu önlemler yaşam süresini ve kalitesini oldukça uzatabiliyor.
- Tedavi olarak enfeksiyonlar için profilaktik antibiyotik, anti-inflamatuar tedavi, beslenme desteği, fiziksel ve medikal terapi, pankreatik enzim replasman tedavisi ve genetik testin önemli olduğu dedektif proteine özgü tedaviler uygulanıyor.
- 13:03Tarama Testi ve Sonuçları
- Tarama için kullanılan immüno-reaktif tripsinojen (IRT) testi, yenidoğan döneminde topuk kadının özel kartlara indirilmesiyle alınan örneklerden çalışılıyor.
- Tripsin öncülü tripsinojen, pankreas kanallarındaki tıkanma nedeniyle bağırsağa geçemediği için kanda immüno-reaktif tripsinojen artıyor ve yüksekliği pankreatik hasar bir göstergesi.
- Ürete taramasında örnek alım zamanı çok önemli çünkü IRT düzeyi yenidoğan döneminde ikinci haftaya kadar yüksek kalabiliyor, daha sonra düşmeye başlıyor ve sekizinci haftadan sonra tamamen normal sonuçlar alınabiliyor.
- 14:50Yenidoğan Taraması İçin Örnek Alma
- Yenidoğan taraması için örnek alımı bir hafta içinde yapılmalı, ancak diğer yenidoğan testleri için üç ila beş gün arası önerilir.
- İki kart örneğinin doğumdan sonraki iki hafta içerisinde alınması gerekiyor.
- Örnekler buzdolabı ısısında (-8°C veya -20°C) saklanarak bir yıla kadar stabil kalabiliyor.
- 15:27Doğru Örnek Alma Yöntemi
- Yenidoğan taraması için uygun örnek alınması çok önemlidir, çünkü yanlış örnek alımı testlerin uygun zamanlarda yapılması için yeniden örnek alınmasına neden olur.
- Kartın arka yüzünün mutlaka geçmiş olması, dolmuş bir daireye tekrar örnek indirilmemesi gerekiyor.
- Kurutma işlemi üç saat oda ısısında ve güneşten korunarak yapılmalı, özel ısıtma uygulanmamalı.
- 16:25Test Kartı Örneği Hataları
- Görsel olarak kartın ön yüzü dolu görünse de arka yüzü beyazsa, bu örnek çalışmayacak.
- Örnek kuruması gerekiyor, kurumadan kapalı poşete alınmamalı ve üst üste örnek indirilmemeli.
- Doğru alınmış örnek, arkadan da aynı görünüme sahip olarak kurutulmuş bir kan örneğidir.
- 17:13Testlerin Çalıştırılması ve Değerlendirilmesi
- Testler ELISA, enzim immünosa veya floresan immünosa tekniklerle çalışılabiliyor.
- CLS'in raylı çalışma içi tekrarlanabilirlik olarak %20 CD'nin altında olması gerekiyor.
- Beşyüz miligram/dL kadar birbinin etkisi olmadığı için, bilirubin varlığı nedeniyle örnek alımının ertelenmesi uygun görünmüyor.
- 18:24Katof Değerinin Belirlenmesi
- Genel olarak dünyada belirlenmiş bir katof değer yok, her laboratuvarın kendi katof değerini belirlemesi öneriliyor.
- Katof değerini belirlerken en az yüz vakayla dağılım alınması ve bu dağılımın %95-97.5 veya %99'u sınır değer olarak kullanılması öneriliyor.
- Kitleler arası konsantrasyon varyasyonu çok yüksek olduğu için katof değerinin kite özgü, laboratuvar özgü belirlenmesi önemli.
- 19:42Genetik Testler
- CPTV genelindeki mutasyonların analizleri genetik testlerle yapılabiliyor ve tarama ve tanı amaçlı kullanılabiliyor.
- Tek mutasyon tarama yapabilmek için toplumda sık görülen bir mutasyonun olması gerekir, ancak Türkiye için uygun görünmüyor.
- Otuzaltı mutasyonu içeren panel, Kuzey Amerika ve Avrupa'da %88-94, Türkiye'de ise %60-70 arasında mutasyonları kapsıyor.
- 21:18Genetik Testlerin Kullanım Alanları
- Genetik testler prenatal tanıda, koronovirüs örnekten veya anten testisinden yapılabilir.
- Ultrasonda mekonyum ilius'a delalet eden bulgular varsa ve aile öyküsü destekliyorsa genetik test yapılabilir.
- Öğreti pozitifliği durumlarında tanı amaçlı, ayrıca mutasyona özgü tedavi uygulanabilmesi için de genetik test yapılabilir.
- 23:49Ter Testi
- Ter testi kesik fibrozisin tanısını doğrulamak için kullanılan bir testtir.
- Tercihen doğumdan iki hafta sonra yapılması öneriliyor, çünkü daha erken yapılırsa tekrar etme ihtiyacı yüksek olabiliyor.
- Test sırasındaki ağırlığın iki kilogramın üzerinde olması, çocuğun dehidrat olmaması ve uygulama alanında egzama olmaması gerekiyor.
- 25:27Ter Testi Yöntemi
- Ter testinde terleme uyarılır, ter oluşması sağlanır, ter toplanır ve analiz edilir.
- Terleme uyarılması için pinookarpi iyot falez cilde uygulanır ve lokal olarak terlemeyi uyarır.
- Ter testi, maksimum uyarılmış ter bezleri ile gerçekleştirilmesi gereken, minimum 20 maksimum 30 dakika arasında toplanabilen ter ile yapılır.
- 26:19Ter Testi Ölçüm Yöntemleri
- Terde klor konsantrasyonu ölçümü için kalorimetri, geometri ve biyo-selektif elektrod yöntemleri kullanılır.
- Ter iletkenliği kondüktivite ölçümüyle dolaylı olarak ölçülebilir.
- Ölçümlerin klor konsantrasyonunun ölçümü tüm kılavuzlarda tanı için belirtilen yöntemdir.
- 27:16Ter Testi Değerlendirme Kriterleri
- Klor konsantrasyonunda 30'un altı kesik fibrozis olasılığı düşer, 30-60 sınır değer teslim tekrarı ve ileri analiz gerektirir.
- 60'nın üstü kesik fibrozisine uyumlu olarak değerlendirilir, bebek 6 ay geçtiğinde alt sınır 30'dan 40'a çekilir.
- Ter testinde iletkenlik ölçümünde 50'nin altı kesik fibrozis olasılığı düşük, 90'un üzeri kesik fibrozis ile uyumlu olarak değerlendirilir.
- 28:48Kesik Fibrozis Tarama Modelleri
- Dünyada dört tane tarama modeli uygulanmaktadır: immuatif tripsin carto (ITC) modeli ve DNA modeli.
- ITC modelinde birinci haftada immuatif tripsin carto örneğine bakılır, yüksek çıkan vakalarda ikinci örnek alınır.
- DNA modelinde başlangıç örneğinde uygulanır, ikinci örnek alı gerekliliği yoktur ve pozitiflik durumunda DNA mutasyon tespit edilirse tanıyı koydurur.
- 30:24Kesik Fibrozis Tanı Algoritması
- Tarama pozitiflik durumunda aileye ve birinci basamak sağlık hizmetine ilgili bilgiler verilir, sonra kisi fibrozis merkezlerine yönlendirme yapılır.
- Ter testindeki sonuç 60 ml'nin üzerinde ise kesik fibrozis tanısı konulur ve takibe alınır.
- Tarama ITC ile yapıldıysa, DNA analizi önerilir ki bu analiz tanıyı desteklediğinin yanı sıra mutasyona özgü tedavi uygulanması şansını da verir.
- 32:25Türkiye'de Uygulanan Algoritma
- Türkiye'de şu anda ITC uygulaması en uygun görünmektedir.
- Bir kart örneğinde negatif çıkarsa kesik fibrozis olasılığının düşük olduğu söylenebilir, pozitif çıkarsa ikinci kart örneği alınır.
- İkinci kart örneğinde pozitiflik devam ediyorsa ter testi yapılan merkezlere yönlendirilir.
- 34:35Genetik Testler ve Sonuçlar
- Ter testinde yüksek çıktıysa genetik test önerilir, tanıyı teyit etmenin yanı sıra mutasyona özgü tedavi imkanı sağlar.
- Genetik test sınırda çıktıysa tanıya yardımcı olur, bu durumda genellikle geniş kapsamlı dizi analizi önerilir.
- Eğer aranan mutasyonlar bulunamazsa klinik olarak takip edilmesi ve ter testinin tekrar edilmesi önerilir.
- 37:27DNA Mutasyon Testleri ve Tarama
- DNA'da mutasyon tespit edilemediğinde veya yüksekliğinin devam edip etmediğini görmek için T testi yapılabilir.
- İkinci kez DNA yapılmış birinde tarama olamadığına göre ı eteği önerilmiyor, ıt yüksekse ikinci kalp örneği üretin veya DNA'ya yönlendirme öneriliyor.
- DNA analizinde tek nokta mutasyon bakılıyor ve mutasyon bulunmadığında daha geniş panele geçmeden önce IFC'den emin olmak isteniyor.
- 38:44Hastanın Klinik Durumu ve Diğer Testler
- Hastanın kliniği devam etmesi gerekiyor, terlemeyen çocuktur.
- Pankreas ağırlıklı durumlarda tekal ankreatik elastaz yardımcı testi yapılabilir.
- Bir sonraki oturumda elastazlar, pankrea ve muhafazakar olarak ayrılacak, Helikobacter pylori testleri ele alınacak.
- 39:25Taşıyıcılık Oranı ve Hastalık Sıklığı
- Taşıyıcılık oranı 1/60-1/30 arasında değişiyor, en düşük 1/30, en yüksek 1/60 olabilir.
- Rastlama sıklığı 1/1900-1/3000 civarında görülüyor.
- Taşıyıcılığın değişik, heterojen yapıda olması nedeniyle taşıyıcılar arasında da fark var.
- 41:03Toplumda Mutasyon ve Hastalık Riski
- Türkiye'de "founder mutation" yok, yani bir atadan gelen sık görülen tek mutasyon bulunmuyor.
- Türkiye'de akraba evliliği ile hastalık riski artıyor.
- İskandinav ülkelerinde delta 508 mutasyonu yüksek taşıyıcı sıklıklarında ve "founder etki" var.
- 42:02Mutasyon Türleri ve Hastalık
- En çok görülen hastalık klasik mutasyon, mutasyon dediğimizde her türlü defekt yani antik yetmezlikte diğer sistemden etkilendiği anlamına geliyor.
- Türkiye'de "founder mutation" olmadığı için hastada iki farklı mutasyon bulunma riski var.
- Delta 508 bakıldığı tek doz bulunduysa, Türkiye toplumunda çok düşük sıklığı nedeniyle geçerli değil.
- 43:23Mutasyonların Ebeveynden Gelişi
- İki mutasyonun aynı ebeveynden mi, farklı ebeveynden mi geldiğini göstermenin tek yolu ebeveynleri çalışmak.
- İki mutasyon aynı ebeveynden geldiyse çocuk homozigot olur ve tamamen normaldir.
- İki mutasyonun bir anne bir babadan geldiği zaman çocuk countersgot olur ve her iki alelinden de bozuk protein sentezler.
- 45:10Test Hazırlığı ve Hidrasyon
- Çocuğun hidrasyonu çok önemli, terleme miktarı yeterli olmayacağı için hatalı sonuç alınma olasılığı var.
- Ailelere çocuğu iyi besledikten sonra test yapmaya yönlendirilmeli.
- Altı yaşın üstünde ve anne sütü değil normal beslenen çocuklar için hidrasyon durumu mutlaka sorgulanmalı.
- 46:38İdrar Testi ve Ter Testi
- Çocuklarda tanısal anlamda herhangi bir idrar testi önerisi yok, böbrek fonksiyonlarının klor elektrolit yönünden çok etkilenmediği görülüyor.
- Ter testi için önemli nokta bir yılda en az elli tane ters testi yapmalı.
- Terin standart bir şekilde uygun şartlarda toplanması çok büyük önem arz ediyor.
- 49:12Laboratuvarlar ve Infertilite İlişkisi
- Ankara, İstanbul, Mersin ve diğer şubelerde tertesini çalışılıyor, personel bu konuda tecrübeli.
- Infertil vakalarında kliniğe uygunsa testi veya ses var üzerinden bakılması öneriliyor.
- Obstrüksiyon nedeniyle erken yaşta deferan yokluğu durumunda ilk düşünülmesi gereken şeylerden biri delta 508 mutasyonu.