Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, Gökhan Çınar adlı psikolog tarafından sunulan, kayıp ve yas süreci üzerine bir seminer formatındadır. Gökhan Çınar, psikoloji lisansı ve klinik psikoloji yüksek lisansı yapmış, Gestalt psikoterapi eğitimini tamamlamış bir uzmandır.
- Seminerde yas sürecinin evreleri, kayıpların türleri ve yasın sağlıklı nasıl tutulabileceği detaylı şekilde ele alınmaktadır. Video, bir sunumla başlayıp yaklaşık yarım saatlik soru-cevap bölümüyle devam etmektedir. Konuşmacı, kendi kardeşinin kaybı deneyiminden yola çıkarak yas sürecini anlatmakta ve kayıpların hayat üzerindeki etkilerini açıklamaktadır.
- Seminerde yas sürecinin beş aşamalı modeli (şok, inkar, öfke, depresyon, kabullenme), sağlıksız yas biçimleri (yaşanamayan, tamamlanmamış, gecikmiş yas vb.) ve kayıplarla başa çıkma stratejileri gibi konular ele alınmaktadır. Ayrıca, kayıpların bireyler üzerindeki psikolojik etkileri, duygusal süreçler ve kayıpların hayatın yeni bir uzlaşma biçimi olarak görülmesi gerektiği vurgulanmaktadır.
- 00:35Giriş ve Konuşmacının Tanıtımı
- Gökhan Çınar, yoğun bir program arasında vakit ayırarak seminer sunacak ve ardından yaklaşık yarım saat soru-cevap süresi olacak.
- Gökhan Çınar kendisini tanıtarak psikoloji lisansı, klinik psikoloji yüksek lisansı ve uzun süreli terapistlik eğitimlerinden geçtiğini belirtiyor.
- Son beş yılı Gestalt yaklaşımıyla geçirdiğini ve Ceylan Daş'ın Gestalt Derneği'nde eğitim aldığını ifade ediyor.
- 04:55Yas Deneyimi
- Gökhan Çınar, kayıp ve yas konusunu anlatırken önce kendi deneyiminden bahsediyor ve kaybettiği kardeşine dair yazdığı "Mavi" adlı yazıdan alıntılar yapıyor.
- Bir kişinin ölümü sadece o kişiyi kaybetmek değil, ortak anılar, duygular ve içimizde doldurduğumuz boşlukları da kaybetmek olduğunu vurguluyor.
- Kendi kayıp deneyiminde şok edici ve ani bir kayıp yaşadığını, genç bir kayıptan dolayı yasın inkar aşamasının uzun sürdüğünü belirtiyor.
- 07:35Yas Süreci ve Rüyalar
- Gökhan Çınar, yas sürecinde "geçecek mi" sorusuna "geçmesi unutmak değil, acıyı dönüştürebilmek" şeklinde cevap veriyor.
- Bir yıl boyunca rüyalarında kaybettiği kişiyi sokaklarda, meydanlarda bulmaya çalıştığını, ancak uzun süre yüzünü göremediğini anlatıyor.
- Zamanla rüyalarında onunla gülebilmeye, sohbet edebilmeye başladığını ve yas sürecinin inkardan uzlaşmaya, sonra da hayata yeniden uyuma evresine geçtiğini belirtiyor.
- 10:15Yas ve Kayıp Hakkında Düşünceler
- Kaybettiğimiz kişiyi unutmak değil, ondan taşıdığımız parçalarla beraber yola ve hayata devam edebilmektir.
- Yas, kaybettiğimiz kişiyi uyandırmaya yardım eder ve kendi varoluşunun farkına varmasını sağlar.
- Kayıp kişiyi somut varlığı bu dünyadan gitmiş olsa bile, onun bize bıraktığı değerli şeyler ve öğretilerle birlikte hayatta kalabiliriz.
- 13:33Yasın Tanımı ve Özellikleri
- Sözlükte yas, ölüm ve felaketten doğan acı ve bu acıyı belirten davranışlar olarak tanımlanır.
- DSM-5'e göre yas, sevilen birinin kaybına verilen normal bir tepkidir ve klinik ilgi odağı olan ama bozukluk olmayan bir durumdur.
- Yas sadece ölümle ilgili değil, ayrılıklar, boşanmalar, göçler, evlilik öncesindeki dönemler, mezuniyet gibi kayıpların yasını da tutabiliriz.
- 17:34Yasın Türleri ve Önemi
- Yasın iki türü vardır: İmgesel yas (bir kişinin, ilişkinin, nesnenin, hayalin kaybıyla öz saygısı, öz değer ve özgüven kaybı) ve simgesel yas (statü kayıpları, güven, güvenlik, eşya kaybı gibi).
- Bazı kayıplar çevremizdeki kişiler tarafından yas olarak kabul edilmeyebilir, bu durumda çevresel desteği alamadığımız kayıpları daha zor yaşayabiliriz.
- Yas, herhangi bir değişikliğe verdiğimiz psikolojik yanıt ve iç dünyamız ile gerçeklik arasında uyum sağlayabilmemiz için yaptığımız uzlaşmalardır.
- 20:08Kayıp ve Yaşam
- Her yakın ilişkinin bir ritmi vardır: tarafların birbirinden uzak olduğu, aynı fikirde ama farklı duyguda olduğu, birbirine buluşmaya hazır olduğu ve iç içe geçmelerinin olduğu zamanlar.
- Kayıp, özellikle iç içe geçtiğimiz kişileri kaybettiğimizde, kendimizden büyük parçaları kaybetmemizi sağlar ve bu parçaları tekrar bulmak zaman alır.
- Kayıp bizi ölümlü hayatla tanıştırır ve bu yüzleşme insanı yeniden doğurabilen bir süreçtir.
- 22:20Yaşamın Boşlukları
- Hepimizin kendi içinde kendini gerçekleştirme yolunda belli başlı boşlukları vardır.
- Bazılarımız bu boşlukları fark edip uygun şekilde doldururken, bazıları kültürel etiketlerle yanlış parçalarla doldurmaya çalışır.
- Kaybettiğimiz kişilerle beraber neleri kaybettiğimiz, o olmadan neleri yaşayamadığımızı fark ederiz.
- 23:06Yasın Yapısı
- Yas sadece kaybedilen kişiye verilen tepki değildir, bizi ilk travmalarımıza götürür ve erken dönemdeki eksiklikleri tekrar hatırlatır.
- Bazılarımız kayıpta öfke yaşarken, bazıları desteksizliğin getirdiği utancı, bazıları ise kendi hayatlarını kaybetmekle ilgili korkuları yaşar.
- Erken dönem kayıplarımız nasıl desteklenmediyse, o anılar aynı duyguyla kırılmaya devam etme eğiliminde kalır.
- 25:09Yas Deneyimleri
- Yaşlı bir çiftte adamın ölümünden sonra kadın çöpleri bile atmıyor, başka bir çiftte ise kadın geziyor ve kaybını güzel anıyor.
- Herkesin yas deneyimi biricik olup, önceki hayattan ne getirdiğimiz ve kaybettiğimiz kişiyle ilişkide neyi tamamlayamadığımızla ilgilidir.
- Yasın sağlıklı olduğu vurgulanmalıdır çünkü bazı kültürlerde kaybı olan insanların yasını yaşamasına izin verilmiyor.
- 27:29Sağlıklı Yas Süreci
- Yas belli aşamalardan geçen ve yaşanmasına müsaade edilmesi gereken, sağlıklı bir durumdur.
- İnsanın önce kayıpla yüzleşmesi, fark etmesi ve kabul etmesi, boşlukları fark etmesi ve yoksunluğu yaşaması gerekir.
- Yasın sağlıklı olması kişinin kendisiyle, hayatıyla ilgili fark ettikleri ve kabul ettikleriyle değişiklik, değişim ve dönüşüm şansı yaratır.
- 28:20Törenler ve Yeniden Ayağa Kalkma
- Yasın yanında törenler sağlıklı olup, kendi içimizdeki törenler, veda cümleleri veya kültürel törenler insanın içindeki bir şeyleri tamamlamaya katkı sağlar.
- Yas insanı yeniden ayağa kalkmaya hazırlar ve bir süre sonra kaybettiğimiz kişiyi içselleştiririz.
- İnsanı insan yapan şeylerden biri hayattaki yara izleridir ve bu yara izlerinden geçtiğini, dönüştürdüğünü ve büyüdüğünü fark ederiz.
- 30:15Yasın Beş Aşaması
- Kayıp sonrası beş aşama modeli vardır: şok, inkar, öfke, depresyon ve kabullenme.
- Herkesin bu evreleri yaşama biçimi farklıdır ve literatür bazen bu evreleri yaşamanın ne kadar sürdüğünde sağlıklı olduğunu belirten süreler verir.
- Bu modele farklı modeller zaman içerisinde gelişti ve değişti, ancak klinik psikologlar bu evrelerin yaşanıp yaşanmadığına bakmaya devam eder.
- 32:11Yas Sürecinin Süresi ve Özellikleri
- Yas sürecinin farklı evrelerinin sağlıklı değerlendirilmesi için farklı başlıklar atılır; literatürde bu süreç bir-altı ay veya iki-yirmidört ay arası sürdüğü belirtilir.
- Akut kederin geçiciliği ile kaybın sonsuza kadar sürdüğünü tanımlamada bulanık bir ayrım vardır.
- Herkesin yası biricik ve hayat boyu sürse de, kaybı hayata dönüştürebilen kişi ömür boyu sağlıksız bir yas yaşamaz.
- 33:12Yasın Bedensel ve Duygusal Tepkileri
- Yas verilen bedensel tepkiler baş ağrısı, göğüs ağrısı, göğüste sıkışma hissi, boğazda düğümlenme, yutkunma güçlüğü, bulantı, kusma, nefes darlığı, çarpıntı ve gerginlik gibi belirtilerdir.
- Duygusal tepkilerde yoğun üzüntü, öfke, özlem, tedirginlik, aklını yitirme korkusu, hayatla ilgili keyif kaybı, umutsuzluk, karamsarlık, yalnızlık ve çaresizlik gibi duygular yaşananabilir.
- Bazı kişilerde ölen kişinin hala yaşadığını hissetme, sesini duyma, hayalini görme gibi bilişsel tepkiler de görülebilir.
- 35:34Yasın Bilişsel ve Davranışsal Tepkileri
- Ölen kişiyi ve ölümü düşünme, kendini suçlama, ölüm anını tekrar tekrar yaşamak, bellek sorunları ve dikkati toplamakta zorlanmak gibi bilişsel tepkiler yaşanabilir.
- Davranışsal tepkilerde tamamen kendini bırakmak ve durmak, amaçsız aşırı hareketlilik, ölümle ilgili odaklanmayı engellemek, insanlardan uzaklaşma veya kaybedilen kişinin eşyalarına fazlaca yönelmek gibi davranışlar görülebilir.
- Yasın duygusal şiddeti ölen kişinin hayatımızdaki yeri, kaybettiğimiz kişiyi kaybetme şekli ve yas tutan bireyin kişilik özellikleri gibi faktörlerle belirlenir.
- 40:10Sağlıksız Yas Biçimleri
- Sağlıksız yas biçimleri arasında yaşanamayan yas vardır; çevredeki insanların "sürekli güçlü olmalısın" mesajı ve kişinin bu mesajı içselleştirmesi yasın yaşanmasını engelleyebilir.
- Yas sürecinde bir evrede takılı kalma (inkar veya depresyon evresinde kalmak) yasın tamamlanmasını engeller.
- Ritüellerden kaçınmak, duyarsızlaşmalar ve saptırmalar, sessizlik anlaşmaları gibi faktörler de yasın yaşanmasını engeller.
- 44:04Yaşanamayan Yastan Kaynaklanan Sorunlar
- Yaşanamayan yastan kaynaklanan sorunlar arasında alkol ve madde bağımlılıkları bulunur.
- Bazı kişiler yaz sırasında yasın üstünü örter, bu da yazın eksik kalmasına neden olur.
- Kayıp sonrası kendine suçluluk yükleyen kişiler genellikle kendi geçmişlerinde tamamlanmamış suçluluk işleri vardır.
- 45:52Yaşanamayan Yastaki Öfke Evresi
- Yaşanamayan yastan sonra bir öfke evresi vardır, ancak bu öfkeyi ifade etme şansı olmayan kişiler yasın diğer evrelere geçişini zorlaştırır.
- Psikoterapi seansında veya andığımız kişilerle öfkemizi paylaşmak, yasın tamamlanmasını sağlar.
- Patolojik yas kavramı altında abartılı, bastırılmış, beklenmedik, bitmemiş, gecikmiş, çözülmemiş, kronik, ikincil, komplike yas gibi farklı tanımlar bulunur.
- 48:02Patolojik Yasın Özellikleri
- Patolojik yas genellikle normal yas sürecinin uzadığı ve kişide altı-on iki aylık zaman içinde düzelme görülmediği durumlardadır.
- Patolojik yasta kayıpla yüzleşme gecikir, üzüntü bastırılır ve psikosomatik belirtiler, düşmanca tutum, sosyal ilişkilerde uzun süreli bozulmalar görülür.
- Patolojik yasta intihar riski, ağır depresyon, bitmeyen değersizlik hissi ve yayılmış anksiyete de mevcuttur.
- 49:06Yaşamak ve Dönüşüm
- Yaşanamayan yastan kurtulmanın en temel yolu kendimizi yaşayarak, ritüelleri oluşturarak ve duygulara izin vererek yaşamaktır.
- Birliktelik vurgusu yapmak, birlikte gülmek veya kaybedilen kişinin sevdiği aktiviteleri sürdürmek yas sürecine katkı sağlar.
- Yasın hem sessizlik hem de sesli olarak yaşanabilmesi gerekir; susmak, içe dönmek ve kaybı anlamlandırmak için sessiz kalabilmek önemlidir.
- 50:42Yaşanamayan Yasda Bilinçli Olmak
- Yaşanamayan yastan kurtulmak için kaybettiğimiz kişiyle olan ilişkileri, kaybettiğimiz şeyler ve boşlukları anlamak gerekir.
- Yaz sürecinde büyük değişikliklerden kaçınmak, acıyı kapatmak için yeni arayışlara girmek yerine acının içerisinde kalmak önemlidir.
- Yas süreci uzuyorsa veya patolojik yas belirtileri görülüyorsa psikoterapiye başvurmak ve destek almak gerekir.
- 51:47Hatırlama ve Kitap Önerileri
- Hatırlama, kaybedilen kişilerle buluşmanın bir biçimidir ve iç diyaloglar kurmak mümkün olabilir.
- Konuşmacı, Inci Doğaner'in "Güneşe Bakmak, Ölümle Yüzleşmek" ve Yalın Bam Volkan'ın "Kayıttan Sonra Yaşamı" kitaplarını önermektedir.
- Konuşmacı, "Geçecek mi?" adlı kitabının nasıl geçeceği ile ilgili formüller yerine "yaşanınca geçecek" vurgusunu taşıdığını belirtmektedir.
- 57:05Yasın Sağlıklı Olması
- Hayatın içindeki her şey sağlıklı olup, yasın acı olduğunu ve hayatımızda yarattığı boşluğu inkar etmek değil, yas tutmak sağlıklı bir süreçtir.
- Tutulmamış yas, hayatımızda yaşanmamış öfke, engellenmiş üzüntü ve bastırılmış yas gibi getiriler daha sağlıksız bir yaşamı sağlar.
- Yaşamamış yas süreci, hayatın bir döneminde gecelerce üzülmek veya öfke problemleri gibi sorunların altında yatan bir neden olabilir.
- 58:38Çocuklara Kayıpların Anlatılması
- Yaşın önemli olduğu, her yaşa göre farklı anlatılması gerektiği ve çocuğun duygusal evrelerinin farklı olduğu belirtiliyor.
- Masal kitaplarının yaz üzerine anlatım için büyük katkısı olduğu ve son yıllarda bu konuda çok sayıda kitap çıktığı belirtiliyor.
- 59:16Pandemi ve Yas
- Pandemi, insanların hayatlarını değiştiren bir kayıp olarak görülebilir ve bu durum insanlar için bir yas süreci oluşturur.
- İnsanı sağlıklı kılan şeylerden biri ihtiyaçlarını sıralayabilmesidir ve pandemi sırasında güvenlik ve sağlık ihtiyaçları öne çıkarılmıştır.
- Pandemi sürecinde insanların farklı tepkiler gösterdiği (depresif, duyarsız, kaygılı) ve bu süreçten çıkıp dönüşüm yapabilecekleri belirtiliyor.
- 1:01:26Mumyalama ve Ayrışma
- Mumyalama, kaybı reddetmenin bir biçimi olarak tanımlanır ve kaybettiğimizi reddetmenin bir şeklidir.
- Ayrışma aşaması, iç içe geçmenin getirdiği şeyden uzaklaşmamızı gerektiren bir süreçtir.
- 1:02:53Kitlesel Kayıplar ve Yas
- Savaş ve soykırım gibi kitlesel kayıplar durumlarında da benzer yas süreçleri bulunur ancak daha engellenmiş bir yas süreci yaşanan olabilir.
- Kitlesel olaylarda insanlar önce güvenliği ve hayatını korumakla başlayıp, daha sonra yas tutmaya dair süreçlere başlayabilirler.
- Bu tür olaylar uzadığında yasın bastırılması veya ertelenmesi durumunda kalabilir, ancak sağlıklı kılacak olan şey bu süreçten sonra yasın yaşanması, paylaşılması ve almaya devam edilmesidir.
- 1:05:37İstismar Eden Bir Ebeveynin Kaybı
- İstismar eden bir ebeveyn kaybı durumunda psikoterapi sürecinin desteği önemlidir.
- Bu durumda öfke, korku ve utanç gibi karışık duygular yaşanabilir ve bu duyguların panzehiri paylaşmaktır.
- Bu süreçlerde sosyal desteğin önemi vurgulanmaktadır.
- 1:07:37Baş Ağrısının Psikolojik Anlamı
- Baş ağrısının tıbbi veya fizyolojik bir nedeni olabileceği gibi, psikolojik bir anlamı da olabilir.
- Psikolojik bağışıklık fizyolojik bağışıklığı etkiler ve bazen fiziksel sebeplerle başlayan durumlar psikolojik etkiyle şiddetini artırabilir.
- Ölüm sonrası baş ağrısı, sıkışıklık hissi veya "beni öldürecek" gibi duyguları ifade edebilir ve uykudan önce gelirse, kişinin günü tamamlamadığı bir durumu yansıtabilir.
- 1:09:20Çocuklarda Kayıp Sonrası Davranışlar
- Çocukların kayıp sonrası kaybettikleri kişiden bahsetmemeleri, psikolojik büyüme açısından sağlıksız olabilir.
- Çocuklar masal, oyun veya ritüeller yoluyla kaybı ifade edebilir, oyun terapilerinde çok geniş bir dünya vardır.
- Çocuklar ağlayarak, gülerek veya farklı şekilde uyanarak kaybı ifade edebilir, ancak konuşmaya hazır olmadıklarında konuyu açmak yerine gözlemlemek ve onların mizacına göre iletişim kurmak gerekir.
- 1:11:17Hislerin Kaybolması ve Yeniden Bulunması
- Duyarsızlaşma, kişinin bazı hislerini kaybettiğinin farkındasına gelmesi değildir, umudun olması gerekir.
- Erken çocuklukta öfkeye izin verilmeyen bir ortamda büyüyen kişiler, öfkesini ya hayat boyunca taşıyabilir ya da hiç öfkelenmeyi öğrenir.
- Duygular insanın doğasının parçaları olduğu için kaybolmaz, onları yeniden bulmak için yollar aramak gerekir.
- 1:13:54Kayıp ve Hafıza Kaybı
- Kayıp sonrası hafıza kaybı, duyarsızlaşmanın en uç boyutu olarak düşünülebilir.
- Duyarsızlaşma, duyguları fark edilmeden yok sayma veya otomatik bir tepki olarak yok sayma şeklinde olabilir.
- Duyguların kaybından yola çıkarak, durumların, anıların ve kişinin varlığının hafızadaki kaybına kadar gidebilecek bir duyarsızlaşma ve inkar yaşanabilir.
- 1:15:42Ölmemiş Birinin Yasını Yaşamak
- Ölmemiş birinin yasını yaşamak ve o kişiyi kaybetmekten sürekli korkmak benzer yerlerden beslenir.
- İlişkilerde ortaya koyamadığımız duygular, halledemediğimiz meseleler, konuşamadığımız konular, hissettirdiğimiz suçluluk veya bastırdığımız öfke gibi yarım kalmış duygular varsa, kişileri kaybetmekten korkmak daha sık olabilir.
- Ölmemiş birini yaşarken öldürmek bazen öfkenin bir biçimi olabilir ve içimizdeki öfkeyi dışa vuramadığımızda bu şekilde ifade edebiliriz.
- 1:18:06Varlığını Hissetemediğimiz Kişilerin Yokluğu
- Varlığını hissedemediğimiz birinin yokluğuna karşı nasıl yaklaşabileceğimiz büyük bir soru.
- Bazı insanlar bize ihtiyaç duyduğumuz bakımı ve şefkati vermezler, bu nedenle varlıklarını hissetmeyiz.
- Varlığını hissetemediğimiz birinin yokluğundan ziyade, o kişinin varlığıyla alabileceğimiz duyguların yokluğuna odaklanmak gerekir.
- 1:19:18Yaşamın Telafisi ve Sorumluluk
- Hayat telafidir ve tamamlanmaktır, o kişiden alamadığımız ihtiyaçları şimdi nasıl karşılayacağız.
- Yaşam boyunca "şey diyemeyiz", sorumluluğumuzu alarak kendimizi dönüştürmeliyiz.
- İnsan esnek bir varlıktır, hazır oldukça dönüşen bir canlıdır, bu dönüşümü engellememeliyiz.
- 1:21:11Toplum Sağlığı Vurgusu
- Konuşmacı, bu tarz buluşmalardan ve ruh sağlığı vurgusundan keyif aldığını belirtiyor.
- Bugünün dünyasında birçok seminerin maddi kaynak gerektirdiği için, yüz yüze buluşmanın önemini vurguluyor.
- Ağır anlamlar yüklenen konuları yan yana paylaşmanın huzurunu hissettiğini ifade ediyor.
- 1:23:15Dernek Hakkında Bilgi
- Gökhan Çınar, "Gökhan'da Biriz" derneğinin kurucusu olarak tanıtılıyor.
- Dernek 2013'ten bu yana toplumun sağlığını korumak için çok sayıda farklı projeyi geliştirmiş ve yönetmiş.
- "İyileştirici Oyunlar", "Herkes İçin Ruh Sağlığı", "Yan Yana", "Müşterek" gibi projeleri bulunmaktadır.