Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Ulaş Karan ile yapılan bir röportajdır. Konuşmacı, 15 Temmuz darbe girişimi sonrası ilan edilen olağanüstü hal kapsamında yayınlanan kanun hükmünde kararnameler (KYK) ve bunların hak arama yöntemleri hakkında bilgi vermektedir.
- Video, KYK'ların nasıl çıkarıldığı, meclis denetim süreci, meslekten çıkarılan kişilerin hak arama yolları (Anayasa Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Danıştay) ve olağanüstü halin hukuki rejimi üzerine odaklanmaktadır. Konuşmacı, KYK'ların iptal edilebilirliği, olağanüstü hal ilanının sebepleri ve süresi gibi temel hukuki konuları ele alırken, izleyicilerden gelen sorulara da yanıt vermektedir.
- Röportajda ayrıca, KYK'ların bazı yönlerinde yasal değişikliklerin yapıldığı, ancak bunların uzun vadede hukuki problemlere yol açabileceği belirtilmektedir. Olağanüstü halin süresiz uzatılabilmesi, meslekten çıkarılanların emeklilik haklarının durumu ve soruşturma olmadan görevden alma meşruiyeti gibi konular da detaylı şekilde açıklanmaktadır.
- 00:06Olağanüstü Hal Kararnameleri ve Yürütümleri
- 15 Temmuz darbe girişiminin ardından 21 Temmuz'da ilan edilen Olağanüstü Hal kapsamında toplam sekiz kanun hükmünde kararname yayınlandı.
- Bu kararname kararlarıyla 12.000'ün üzerinde öğretmen, 2.000'ün üzerinde akademisyen ve toplamda 50.000'ün üzerinde devlet memuru meslekten ihraç edildi.
- Programda İstanbul Bilgi Üniversitesi öğretim üyesi Ulaş Karan, kanun hükmünde kararnameler ve hak arama yöntemleri konusunu ele alacak.
- 01:03Olağanüstü Hal Kararnamelerinin Yürürlüğe Girişi
- Olağanüstü hal kararnameleri, Cumhurbaşkanlığı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla çıkarılır ve hemen resmi gazetede yayınlanıp yürürlüğe girer.
- Olağanüstü hal kararı çıkarıldıktan sonra Meclis'e sunulur ve Meclis aynı gün onaylar, böylece olağanüstü hal kararı Meclis kararı haline gelir.
- Kanun hükmünde kararnameler de aynı şekilde çıkarılır, ancak bu kez Meclis'in 30 gün içerisinde görüşmesi gerekiyor, ancak bu zorunluluk Meclis'in iç tüzüğüne bırakılmıştır.
- 02:41Meclis'in Kanun Hükmünde Kararnameleri Denetimi
- 1980 darbesinden sonra çıkarılan kanun hükmünde kararnamelerin çoğunluğunun henüz Meclis denetiminden geçmediği görülmektedir.
- 15 Temmuz'dan sonra çıkan olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleri henüz Meclis önüne gelmemiştir.
- Meclis'in kanun hükmünde kararnameleri görüşmeme durumunda üç seçeneği vardır: onaylamak, iptal etmek veya değiştirmek, ancak bu durumun olası sonuçları belirtilmemiştir.
- 04:02Hak Arama Yöntemleri
- Kanun hükmünde kararname ile meslekten çıkarılan kişilerin hak arama süreci atipik bir durum olarak değerlendirilmektedir.
- Anayasa Mahkemesi 1991 yılında kanun hükmünde kararnamenin kendisini dava etmek konusunda içtihat oluşturmuştur.
- Anayasa Mahkemesi'ne başvurulabilmesi için kanun hükmünde kararname, Olağanüstü Hal ilanı sebebiyle çıkarılmamış, süreye bağlı olmamış veya ilan edilen bölgede uygulanmamış olmalıdır.
- 07:34Hukuki Yollar ve Riskler
- Mağduriyet yaşayan kişilerin hangi yola başvurması gerektiği konusunda net bir cevap vermek mümkün değildir, herkesin hukuki danışmanlığı alması gerekir.
- Anayasa hukukçusu olarak doğrudan Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvuru yapılması önerilmektedir.
- Bu durumun daha önce karşılaşmadığımız bir durum olduğu için yargı organlarının kararlarını önceden tahmin etmek mümkün değildir, istikrarlı içtihatlar henüz oluşmamıştır.
- 09:30Kanun Hükmünde Kararname ile Görevden Alınanların Geleceği
- 672. KHK ile görevden alınanların göreve geri dönüşü için belirli bir tarih verilemez, bu durum hükümetin yeni bir KHK ile bu kişilerin göreve dönüşünü sağlayabileceği veya uzun vadede kanun değişikliği ile çözülebileceği bir durumdur.
- Görevden alınanlar bireysel olarak Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvuru yollarını kullanabilir, ancak yargısal süreçler uzun sürebilir ve sonuçlanması yıllar alabilir.
- 1980 darbesi sonrası meslekten çıkarılanların Danıştay kararıyla dönüşleri yaklaşık 5-6 yıl sürmüştür.
- 10:50Başbakanlık Bünyesinde Kurulan Kurul
- Başbakanlık bünyesinde kurulan FETÖ'nün mağdurlarına yönelik komisyon, süreci hızlandırabilir ancak bu işlemin hukuki dayanağı yoktur.
- Komisyonlara başvurmak, idari yargıya başvurabileceğini düşünen kişiler açısından hak arama sürelerini durdurup durdurmayacağı belirsizdir.
- Eğer mağduriyetler ortadan kaldırılmak isteniyorsa daha hukuki bir çerçeve içinde çözüm bulunması veya komisyonların çok çabuk karar vermesi gerekir.
- 11:53Geçmiş KHK'ların Mağduriyetlerinin Giderilmesi
- Yeni KHK'larla geçmiş KHK'lardaki mağduriyetlerin giderilmesi mümkün olabilir, örneğin 667 sayılı KHK ile kapatılan 15 okul daha sonra çıkan bir KHK ile yeniden açılmıştır.
- Hükümet bir kanun hükmünde kararname veya uzun vadede kanun değişikliği ile meslekten çıkarılan kişilerin göreve dönüşünü sağlayabilir.
- Mevcut durumda bu konuda bir siyasi irade olup olmadığı henüz bilinmemektedir.
- 13:15Yargısal ve Siyasi Çözümler
- Konuşmacı, doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne başvurmanın gerektiği kanaatindedir, ancak birkaç aylık süre içerisinde hukuki bir çözüm bulunabilir.
- 10.000'lere yakın kişinin bireysel olarak değerlendirilmesi gereken durumları, sadece listelerden haberdar olmak yeterli değildir.
- Bu KHK'larla ortaya çıkan durumun ortadan kaldırılıp yeni baştan bireysel bir değerlendirme yapılması tartışmalı bir konudur.
- 14:42Kamuoyu Önünde Lekelenme Sorunu
- Bu KHK'larla hiçbir şekilde yargı kararıyla dönülmezse, kişiler ömür boyu hakimlik, savcılık, öğretmenlik gibi mesleklerde çalışmazlar.
- Kanun hükmünde kararnameler resmi gazetede yayınlanır ve arama motorlarında bu kişilerin örgütlerle bağlantılı olarak görünmesi, masumiyet karinesini zedeleyebilir.
- Bu kadar yoğun bir mağduriyet ortaya çıktığında, yargının tekil olarak bunları çözmesi mümkün değil, siyasi bir çözüm gerekiyor.
- 15:50674 sayılı KHK ve 50D ile Geçirilen Akademisyenler
- 674 sayılı OH KHK ile 50D kapsamında görev yapan asistanlarla ilgili değişiklik yapılmıştır.
- Cumhuriyet Halk Partisi, anayasa mahkemesine başvuru yapmış ancak hangi hükümlerle ilgili olduğu tam olarak bilinmemektedir.
- Anayasa Mahkemesi'nin eski içtihadını izleme yönünde düşüncesi varsa, OH KHK iptal edilebilir ve kişiler eski statülerine benzer statülerine kavuşabilirler.
- 17:41Olağanüstü Hal ve Kanun Hükmünde Kararnameler
- Harp okullarının kapatılması gibi yapısal değişiklikler, Olağanüstü Hal Kararname ve Kanunları (OHAL KHK) yerine kanunlarla yapılması daha doğru olabilir.
- OHAL KHK'larla yapılan değişiklikler geriye dönük olarak iptal edilemez, örneğin harp okulları bir daha açılmayacak.
- Anayasa geleneğimizde yasa yapma süreci, anayasa değişiklikleri genellikle reaksiyonel olarak ortaya çıkıyor ve daha sonra yapılan değişiklikler çok sayıda hukuki probleme yol açıyor.
- 19:19OHAL KHK'ların Hukuki Sonuçları
- OHAL KHK'lar arasında temel hak ve özgürlükleri sınırlayan düzenlemeler bulunuyor, örneğin 30 günlük gözaltı süresi ve avukat-müvekkil görüşmesini zorlaştıran düzenlemeler.
- TSK'nın yapılanması, dernek ve vakıf kapatılması gibi siyasi tasarruflar OHAL süresini aşacak şekilde uygulanıyor ve uzun vadede hukuki problemler yaratıyor.
- Anayasa Mahkemesi veya Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde hukuki sorunların çözümü en az 4-6 yıl sürebilir ve bu süre zarfında mağduriyetlerin giderilmesi ciddi bir problem olabilir.
- 21:40Olağanüstü Hal Süresi ve Uzatılması
- Olağanüstü hal süresi sonsuza kadar uzatılabilir; anayasa 6 aya kadar ilan edilebilir, Cumhurbaşkanlığı toplanan Bakanlar Kurulu bunu 90 gün olarak belirtmiş.
- 90 günlük süre dolunca Meclis kararıyla dört aylık sürelerle uzatılması mümkün ve anayasada bunu sınırlayan bir düzenleme yok.
- Bakanlar Kurulu'nun OHAL ilanına dair kararını yargıya götürmek mümkün değil, bu tamamen Meclisin tasarrufunda bir olay olarak kalıyor.
- 23:00Meslekten İhraç Edilenlerin Emeklilik Hakları
- Mesleklerinden ihraç edilenlerin emeklilik hakları ve ikramiyelerinden yoksun bırakılmışlar.
- Bu durumun değişmesi için KYK'nın iptal olması, yeni bir KYK çıkması veya bununla ilgili yeni bir kanun düzenleme yapılması gerekiyor.
- 1980 sonrası çıkan mağduriyetlerle ilgili zaman içerisinde benzer değişiklikler yapılmış ve bazı kişiler görevine dönmüş veya emeklilik hakkını elde etmiş.
- 24:16Soruşturma Olmadan Meslekten Çıkarma
- Normal bir dönemde devlet memurunu meslekten almak için önceden bir soruşturma açılması gerekirken, OHAL KHK'larla meslekten çıkarılan memurlarda bireysel değerlendirme yok.
- Büyük ihtimalle istihbarat raporlarına dayalı olarak meslekten çıkarma yapılmış, herhangi bir soruşturma yok.
- 667 sayılı ilk çıkan KYK bakanlıklara terör örgütleriyle bağlantılı oldukları düşündükleri kişilerin meslekten çıkarma cezası verme yetkisi tanımış, bu durumda idari yargıda iptali istenebilir.
- 26:25Olağanüstü Halin Hukuki Karakteri
- Olağanüstü hal normal Türkiye Cumhuriyeti'nin yönetilme tarzından ayrı bir hukuki rejim getiriyor, hukuk dışı bir rejim değildir.
- Olağanüstü hal kanunu anayasanın kendisi tarafından verilen yetkiye dayanarak Meclis tarafından çıkarılır.
- Türkiye 1954'ten beri Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf ve 1990 yılı Ocak ayından beri Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne bireysel başvuru yapabiliyor.
- 27:15İnsan Hakları Sözleşmesi ve Çekirdek Haklar
- 2003 yılında Türkiye, Birleşmiş Milletler kapsamında Medeni ve Siyasi Hakları Uluslararası Sözleşmesi'ne taraf oldu.
- Sözleşmenin 4. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 15. maddesi, olağanüstü yönetim usullerinde (savaş ve beraat halinde) belli hakların kısıtlanamayacağını belirtir.
- Çekirdek haklar arasında yaşam hakkı, işkence ve kötü muamele yasağı, ayrımcılık yasağı, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamama, suç ve cezaların geriye yürümezliği gibi haklar bulunmaktadır.
- 28:12Sınırlanamaz ve Sınırlanabilir Haklar
- Türkiye'nin taraf olduğu 6. ve 13. nolu protokollerle idam cezası uygulanamaz hale getirilmiştir.
- İnsan hakları standartlarına aykırı davranmaması gereken Türkiye'de, sınırlanamayacak haklar ve sınırlanabilecek haklar bulunmaktadır.
- Sınırlanabilecek haklar da ölçülü bir şekilde sınırlanmalıdır, örneğin 30 günlük gözaltı süresi bireysel olarak değerlendirilmelidir.
- 29:58Program Kapanışı
- Programda İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Ulaş Karan ile kanun hükmünde kararnameler ve hak arama yöntemleri konusu ele alındı.
- İzleyicilerden soru ve görüşlerini paylaşmaları istendi.