Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin TYT (Türk Yerel Tesisleri) sınavına hazırlık için hazırladığı coğrafya dersini içeren eğitim içeriğidir. 23 günde TYT coğrafya kitabı kapsamında hazırlanmış olup, öğrencilere sorular çözme ve karekod ile çözümleri dinleme imkanı sunulmaktadır.
- Video, "Doğal Sistemler 1" konusunu ele alarak coğrafya bilimi, insan ve doğa etkileşimi, coğrafyanın tarihsel gelişimi, dünya şekli ve hareketleri, harita bilgisi ve iklim bilgisi gibi konuları kapsamlı şekilde işlemektedir. İçerik, Dünya'nın şekli ve hareketleri, eksen eğikliği ve mevsimler, enlem-boylam ve harita kavramları, harita çizimi, atmosfer, sıcaklık dağılımı, basınç ve rüzgar, iklim elemanları ve yeryüzündeki iklim tipleri gibi konuları sistematik bir şekilde anlatmaktadır.
- Video, özellikle Türkiye'nin iklimi, iklim faktörleri ve özellikleri hakkında detaylı bilgiler içermekte, iklim tiplerini birbirinden ayırt etmek için sıcaklık ortalamalarına bakmanın önemini vurgulamaktadır. Ayrıca, harita projeksiyon yöntemleri, haritalarda yeryüzü şekillerinin gösterilme yöntemleri ve eş yükselti haritalarında yer şekillerinin gösterimi gibi coğrafi kavramlar da detaylı olarak açıklanmaktadır.
- Giriş ve Ders İçeriği
- Bu video, TYT Coğrafya sınavı için "Doğal Sistemler 1" konusunu içeren bir saatlik ders sunmaktadır.
- Ders kapsamında Türkiye'de iklim, dünya iklimleri, dünya şekli ve hareketleri, harita bilgisi gibi konular işlenecektir.
- Dersin sonunda 23 günde TYT Coğrafya kitabı sunulacak ve öğrenciler karekod okuyarak soruların çözümlerini dinleyebileceklerdir.
- 01:23Doğal Sistemler 1 Konuları
- Ders kapsamında coğrafya bilimi, insan ve doğa etkileşimi, coğrafyanın tarihsel gelişimi, dünya şekli ve hareketleri konuları işlenecektir.
- Yer ve zaman, paralel meridyen, enlem, boylam kavramları, yerel saat hesaplamaları ve Türkiye'nin coğrafi konumu anlatılacaktır.
- Harita okuryazarlığı, harita bilgisi, ölçekler, haritalarda hesaplamalar ve iklim bilgisi gibi konular da ders programında yer almaktadır.
- 02:24İnsan ve Doğa Etkileşimi
- Doğal unsur, insan etkisi olmadan meydana gelen unsurları; beşeri unsur ise insan etkisiyle oluşan unsurları ifade eder.
- İnsanın doğaya olan olumsuz etkileri arasında fosil yakıt kullanımı sonucu hava kirliliği, sanayi faaliyetlerinden su kirliliği ve aşırı otlatma sonucu meraların tahrip edilmesi bulunmaktadır.
- Doğanın insan üzerindeki etkileri beslenme, barınma, giyinme, tarım, turizm ve ulaşım faaliyetlerinde görülür.
- 04:30Doğal Ortamlar ve Coğrafya Bilimi
- Dört doğal ortam vardır: atmosfer (hava küre), litosfer (taş küre), biyosfer (canlı küre) ve hidrosfer (su küre).
- Coğrafya, insan ve doğa arasındaki etkileşimi inceleyen bilim dalıdır ve MÖ 3. yüzyılda Erostannes tarafından kullanılmıştır.
- Coğrafyanın üç temel ilkesi vardır: dağılış (nerede), karşılıklı ilgi (ne ile ilgili) ve neden-sonuç (nedensellik) ilkesi.
- 08:00Coğrafyanın Tarihsel Gelişimi
- İlk çağda coğrafyada Yunan medeniyetinin, ortaçağda ise İslam kültürünün hakim olduğu bilinmektedir.
- Yeni ve yakınçağda coğrafi keşiflerle birlikte Avrupalı kaşifler coğrafyada önemli gelişmeler sağlamıştır.
- Osmanlı döneminde Piri Reis ve Evliya Çelebi gibi coğrafyacılar önemli çalışmalar yapmıştır.
- 08:40Dünya'nın Şekli ve Özellikleri
- Dünya'nın kutup noktalarından basık, ekvatordan şişkin olan kendine has şekline "geoittir" denir ve bu şekil kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda oluşan merkez kaç kuvvetinin etkisiyle oluşmuştur.
- Dünya'nın geoittir şekline sahip olmasının kanıtları: en geniş çemberin ekvator olması, ekvator yarıçapının kutuplar yarıçapından daha uzun olması, ekvator çevresinin kutuplar çevresinden daha uzun olması ve yerçekiminin kutuplara doğru gidildikçe artmasıdır.
- Güneş ışınlarının yere düşme açısı ekvatordan kutup noktalarına doğru gidildikçe daralır, bu nedenle ekvatorda cisimlerin gölge boyu daha kısa, kutupta ise daha uzundur.
- 10:49Dünya Şeklinin Sonuçları
- Sıcaklık değerleri kutuplara doğru gidildikçe azalır, deniz ve okyanuslardaki buharlaşma miktarı ve tuzluluk oranı kutuplara doğru gidildikçe azalır.
- Kalıcı kar alt sınırı, yerleşme sınırı ve orman üst sınırı kutuplara doğru gidildikçe alçalır.
- Dünya şekline bağlı olarak paralellerin çevre uzunlukları kutuplara doğru gidildikçe kısalır, meridyenler arası mesafe kutuplara doğru gidildikçe daralır ve aydınlama çizgisi çember şeklinde oluşur.
- 12:19Dünya'nın Eksen Hareketi
- Dünya kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru yirmidört saatte tam bir tur tamamlar ve bu hareket eksen hareketi olarak adlandırılır.
- Dünya'nın batıdan doğuya dönüş yönüne bağlı olarak doğuda yerel saat her zaman ileridir, gölge yönü batıdan doğuya doğru yer değiştirir ve aydınlama çizgisi batıya doğru hareket eder.
- Akıntılar ve rüzgarlar kuzey yarım kürede sağ, güney yarım kürede sola saparlar.
- 13:24Eksen Hareketinin Sonuçları
- Güneş ışınlarının geliş açısı gün içerisinde değişir, günlük basınç farkları oluşur ve meltem rüzgarları gündüz denizden karaya, gece karadan denize doğru eser.
- Gece ve gündüz birbirini takip eder, yerel saat farkları meydana gelir ve daimi dinamik basınç kuşakları oluşur.
- Dünya'nın eksen hareketine bağlı olarak açısal hız her yerde sabittir (dört dakikada bir derecelik açı kat eder) ve çizgisel hız kutuplara doğru gidildikçe azalır.
- 14:42Dünya'nın Yörüngesi ve Mevsimler
- Dünya, güneş etrafında elips şeklinde bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tam bir tur yapar ve bu süre bir yıla denir.
- Dünya'nın güneşe uzaklığı yıl boyunca değişir; 3 Ocak'ta en yakın, 4 Temmuz'da ise en uzak konumdadır.
- Dünya'nın yörüngesindeki hız değişmesi ve 21 Aralık, 21 Mart, 21 Haziran ve 23 Eylül tarihlerinde yaşanan ekinoks ve solstit gecikmeleri, yarım kürelerde mevsim sürelerinin farklı olmasına sebep olur.
- 16:02Dünya'nın Eksen Eğikliği
- Dünya'nın eksen eğikliği, ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi arasındaki 23 derece 27 dakikalık açıdır ve bu açıdan dolayı yıl içinde meydana gelen tüm durumlar oluşur.
- Eğer eksen eğikliği olmasaydı, ekvator düzlemiyle yörünge düzlemi çakışacak ve dünyada her zaman bahar koşulları yaşanırdı.
- Eksen eğikliğinin sonuçları arasında güneş ışınlarının düşme açısının değişmesi, sıcaklık değerlerinin değişmesi, cisimlerin gölgesinin değişmesi ve gece-gündüz sürelerinin değişmesi bulunmaktadır.
- 17:30Mevsim Tarihleri ve Kuşaklar
- 23 derece 27 dakika kuzey enlemi yengeç dönencesi, 23 derece 27 dakika güney enlemi oğlak dönencesi, 66 derece 33 dakika kuzey kutup dairesi ve 66 derece 33 dakika güney kutup dairesi olarak adlandırılır.
- Dört mevsim, ekinoks ve solstit tarihleri olarak iki kısımda ayrılır; 21 Mart ve 23 Eylül ekinoks tarihleri, 21 Haziran ve 21 Aralık ise solstit tarihleridir.
- Ekinoks tarihlerinde dünya üzerinde her yerde gece-gündüz eşitliği yaşanırken, solstit tarihlerinde yarım kürelerde en uzun gündüz ya da gecenin yaşandığı tarihlerdir.
- 18:32Mevsimlerin Belirlenmesi
- Dünya'nın güneş karşısındaki konumunu belirlemek için ekvatoru çizip, kuzey ve güney yarım küredeki aydınlık alanların oranına bakılır.
- Aydınlık alan daha fazla olan yarım kürede yaz mevsimi yaşar, örneğin 21 Haziran'da kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır.
- Türkiye kuzey yarım küresinde bulunur ve yaz mevsimi Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında yaşanır.
- 19:41Coğrafi Koordinat Sistemi
- Paralel, enlem ve meridyen (boylam) kavramları coğrafi koordinat sisteminde önemlidir.
- Ekvator, doğu-batı yönünde uzanan, kuzey-güney yönü dünyayı eşit parçaya ayıran en geniş dairedir ve ekvatora bir derece aralıklarla çizilen dairelere paralel daireleri denir.
- Kuzey paraleli güney paralel olarak ekvatora göre yön belirler, ekvatorun kuzeyinde 90, güneyinde 90, toplam 180 tane paralel daire vardır.
- 20:26Enlem ve Meridyen
- Enlem, iki paralelin arasında dünya üzerinde nerede tam anlamıyla yer aldığımız kısmı belirlediğimiz açıdır ve enlemde derece dışında dakika ve saniye etkileşimi de vardır.
- Meridyen, bir kutuptan diğer kutba giden ve paralelleri dik açıyla kesen yarım çemberlerdir, bir meridyenin karşısında anti-meridyeni vardır ve birbirini 180 dereceye tamamlar.
- Başlangıç meridyeni Greenwich'ten geçmekte, Grim'in sol tarafı batı yarıküre, sağ tarafı doğu yarı küre olarak ifade edilir ve toplam 360 tane meridyen yayı bulunmaktadır.
- 21:49Boylam ve Yerel Saat
- Boylam, dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve ardışık birer derecelik meridyenler arasındaki zaman farkı her yerde sabittir, 4 dakikadır.
- Yerel saat, güneşin ufuk düzlemindeki konumuna göre belirlenir, güneş ufuk düzleminde en tepede konumda ise yerel saat 12'dir ve öğle vaktidir.
- Her bir derecelik boylamlar arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır ve aynı boylam üzerindeki tüm noktalarda yerel saat aynıdır.
- 23:55Saat Dilimleri ve Tarih Değiştirme Çizgisi
- Her merkezin kendine ait yerel saati vardır ancak uluslararası anlamda karışıklığa yol açmayacağı için 24 tane saat dilimi oluşturulmuştur.
- Türkiye şu anda üçüncü ulusal saat dilimini kullanmakta ve İğdır'ın yerel saatini ortak saat olarak kullanmaktadır.
- Tarih değiştirme çizgisi Greenwich'in anti-meridyeni olan 180 derece meridyeni üzerinden geçer, doğusunda gün bir gün geridir, batısında ise gün bir gün ileridir.
- 25:11Coğrafi Konum
- Türkiye'nin coğrafi konumu iki kısım olarak ifade edilir: mutlak konum ve göreceli konum.
- Mutlak konum, Türkiye'nin 36-42 derece kuzey enlemleri, 26-45 derece doğu boylamları arasında yer alması, kuzey yarım kürede olması gibi enlem ve boylam derecelerini kullanarak belirlenen ifadelerdir.
- Göreceli konum ise çevresine göre önemli olan durumlar veya ülkedeki faaliyetlerdir, örneğin üç tarafının denizlerle çevrili olması, batıdan doğuya doğru gidildikçe yükselti ortalamasının artması gibi ifadelerdir.
- 27:02Harita ve Projeksiyon
- Harita, dünya üzerindeki bir yerin veya dünyanın tamamının kuşbakışı görünümünün belirli bir ölçek dahilinde küçültülerek düzleme aktarılması işlemidir.
- Haritayı krokiden ayıran en önemli özellik haritanın ölçekli, krokinin ise ölçeksiz çizim olmasıdır.
- Haritada kullanılan renkler, işaretler ve sembollerin ne anlama geldiği lejant olarak ifade edilmesi gerekir.
- 28:20Harita Projeksiyon Yöntemleri
- Projeksiyon yöntemleri, haritalardaki bozulmaları en asgari düzeye indirmek için kullanılır.
- Silindirik projeksiyon yöntemi ekvator çevresindeki ülkeleri düzleme daha doğru aktarır, ancak ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe bozulmalar artar.
- Konik projeksiyon yöntemi orta kuşak ülkelerinin, düzlem projeksiyon yöntemi ise kutuplar çevresi ve dar alanların çiziminde kullanılır.
- 29:10Harita Ölçekleri ve Veri Türleri
- Mekansal verileri haritaya aktarırken nokta, çizgi ve alan yöntemleri kullanılır.
- Ölçek, harita için çok önemli bir unsur olup, herhangi bir yerin kuşbakışı görünümünün düzleme aktarılmasında kullanılan küçültme oranıdır.
- Ölçekler kesir (1/500.000) veya çizgi olarak ifade edilebilir, ancak hesaplama yaparken çizgi ölçek daha doğru sonuçlar verir.
- 30:52Harita Türleri ve Ölçek Kategorileri
- Ölçeklerine göre haritalar büyük (1/200.000'den büyük), orta (1/200.000-1/500.000) ve küçük ölçekli (1/500.000'den küçük) olarak üç kategoriye ayrılır.
- Haritalarda uzunluk ve alan hesaplamaları için "gerçek uzunluk = harita uzunluğu × ölçek paydası" formülü kullanılır.
- Haritalar kullanım amaçlarına göre genel haritalar (Türkiye idari, fiziki haritası) ve tematik haritalar (jeoloji, bitki, toprak haritaları) olarak ikiye ayrılır.
- 33:05Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin Gösterilme Yöntemleri
- Kabartma yöntemi, yeryüzü şekillerini üç boyutlu kabartması yapılarak elde eden ve gerçeğe en yakın olan yöntemdir.
- Renklendirme yöntemi, fiziki haritalarda yer şekillerinin yükselti basamaklarına göre renkler kullanılarak gösterilmesini sağlar.
- İzohips yöntemi, deniz seviyesine göre aynı yükseltide bulunan noktaların birleştirilmesiyle elde edilen kapalı eğrileri gösteren ve haritalarda sıkça soru çıkaran bir yöntemdir.
- 34:32İzohips Eğrileri ve Yeryüzü Şekilleri
- İzohips eğrileri iç içe geçmiş kapalı eğrilerdir ve komşu iki izohipsin yükselti birbirinin aynısıdır.
- İzohipslerin aralık değeri (ekü distans) hesaplanabilir ve iç içe gidildikçe yükselti artar.
- Eş yükselti haritalarında tepe, zirve, boyun, yamaç, sırt, falez/yalı, ova, krater/çukur/çanak gibi yeryüzü şekilleri izohips eğrileriyle gösterilir.
- 37:59Jeolojik Yapılar ve Haritalar
- Akarsu varsa vadi vardır ve vadide izler yükseltinin arttığı yere doğru ters ve yapmaktadır.
- Akarsular tarafından yarılmış, çevresine göre yüksekte yer alan düzlükler "plato" olarak adlandırılır.
- Yüzeysel birbirine yaklaşmış alanlarda akarsu varsa şelale veya çağlayan bulunmaktadır.
- 38:31İzohips Haritaları
- Deniz kıyısındaki izohepsler sıfır metredir ve kıyı çizgisi olarak ifade edilmektedir.
- İzoheps haritalarında profil çıkarırken üç boyutlu olarak düşünmek gerekir.
- Başlangıç ve bitiş noktalarının yüksekliklerini bulmak profili çıkarırken en önemli işlemdir.
- 39:14Atmosferin Katmanları
- Atmosfer, yerküreyi çepeçevre saran gaz tabakasıdır ve en fazla oransal olarak azot (%78), oksijen (%21) ve asal gazlar (%1) içerir.
- Atmosfer, güneşten gelen zararlı ışınları süzerek, yer yüzeyinde sıcaklığı dengeler ve iklim olaylarının görülmesini sağlar.
- Troposfer, atmosferin en kalın katmanıdır (ortalama 12 km), su buharının tamamına yakınına sahiptir ve her 200 metrede bir derece sıcaklık azalır.
- 40:27Diğer Atmosfer Katmanları
- Stratosfer'de ozon tabakası bulunur ve güneşten gelen zararlı ışınları süzme özelliğine sahiptir.
- Mezosfer'de meteor olayları görülür.
- Termosfer'de haberleşme sağlanır ve kutup ışıkları (aurora) yer almaktadır.
- Egzosfer, atmosferin en dış katmanıdır.
- 40:50Sıcaklık Etkileyen Faktörler
- Güneş ışınlarının yeryüzüne düşmesi sıcaklığı etkilemektedir, kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının yere düşme açısı daralır ve sıcaklık azalır.
- Dünya'nın eksen hareketi gün içinde, eksen eğikliği ise yıl içinde sıcaklık değişmesine sebep olur.
- Güneşe dönük yamaçlar dönük olmayan yamaçlara göre daha sıcaktır.
- 41:38Yükselti ve Güneşlenme Süresi
- Troposferde her 200 metrede sıcaklık ortalama bir derece azalır, bu da troposferin yerden çarpıp yansıyan ışınlarla ısınması nedeniyledir.
- Güneşlenme süresi arttıkça alınan enerji miktarı artar ve sıcaklık yükselir.
- Nemlilik sıcaklığı genel itibariyle dengeler, kıyı alanlarda günlük ve yıllık sıcaklık farkları kara içlerine göre daha azdır.
- 42:19Kara ve Deniz Etkisi
- Kara ve denizlerin ısıtma özelliği sıcaklığı etkilemektedir.
- Kuzey yarım kürede sıcaklık farklılıklarının daha fazla olmasının sebebi güney yarım küreye göre daha fazla karadeniz'de alıştır.
- Okyanus akıntıları aynı enlem üzerinde sıcaklık derecelerinin farklı olmasına sebebiyet verir.
- 42:51Rüzgar ve Zemin Rengi Etkisi
- Rüzgarlar kuzey ve güney yarım kürede güneyden veya kuzeyden gelme özelliğine göre sıcaklığı etkilemektedir.
- Zemin rengi sıcaklığı etkilemektedir, ekvator'da güneş ışınları daha dik açıyla gelirken kutuplarda daha dar açıyla gelir.
- Güneşlenen yüzeyde bir fazlalaşma olduğundan, daha dik gelen ekvatorda daha dar bir alan daha çok ısınır.
- 43:30Mevsim ve Rüzgar Etkisi
- Kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanırken güney yarım kürede kış mevsimi yaşanır, bu eksen eğikliğinden kaynaklanır.
- Güneşin en tepede olduğu öğle vaktinde sıcaklık değerlerinin daha yüksek değil, ondan birkaç saat sonra daha yüksek olmasının sebebi ısı birikimidir.
- Kuzey yarım kürede kuzeyden esen rüzgarlar, güney yarım kürede güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, kuzey yarım kürede güneyden esen rüzgarlar, güney yarım kürede kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı yükselir.
- 44:23Okyanus Akıntıları Etkisi
- Kanada'nın doğu kıyılarının batı Avrupa kıyılarından daha soğuk olmasının sebebi Labrador soğuk su akıntısıdır.
- Batı Avrupa'nın daha sıcak olmasının sebebi Gulf Stream sıcak su akıntısıdır.
- Güney Amerika'nın doğu kıyılarının batı kıyılarına göre, Afrika'nın doğu kıyılarının batı kıyılarına göre daha sıcak olmasının sebebi de okyanus akıntılarıdır.
- 44:57Okyanus Akıntıları ve Balıkçılık
- Okyanus akıntılarının karşılaşma alanlarında plankton varlığı bakımından zengin olduğu için balıkçılık faaliyetleri için önemli alanlardır.
- 45:11İzoterm Haritaları
- Dünya ölçeğinde sıcaklığın dağılışını gösteren haritalar izoterm haritaları olarak geçer, izoterm eş sıcaklık eğrisidir.
- İzoterm, sıcaklığı aynı olan noktaların birleştirilmesiyle elde edilmiş kapalı eğrilerdir.
- 45:26Dünya Sıcaklık Dağılımı
- Dünya yıllık ortalama sıcaklık dağılışında en yüksek sıcaklık Kuzey Yarım Kürede 30. enlemde Afrika'nın kuzeyinde bulunur, bunun temel sebebi Sahra Çölü'nün nem azlığıdır.
- Genel olarak ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır, bu enlem etkisiyle uyumludur.
- İzoterm eğrileri okyanus akıntıları etkisiyle kuzey yarım kürede Amerika'nın doğu kıyısında ekvatora doğru, Avrupa'da kutba doğru; güney yarım kürede ise ters yönde gitmektedir.
- Dünya yıllık sıcaklık dağılışında en düşük sıcaklık Kuzey Yarım Kürede yer alır.
- 46:49Aylık Sıcaklık Dağılımı
- Dünya Ocak ayı ortalama sıcaklığı en yüksek sıcaklıklar dönenceler çevresinde yer alan iç kısımlardaki çöl alanlarında bulunur, nem azlığı ve eksen eğikliği etkisidir.
- Kuzeye doğru gidildikçe kış mevsimi yaşandığı için daha düşük sıcaklıklar bulunur, Kuzey Yarım Kürede en düşük sıcaklık Sibirya'nın bulunduğu alandır.
- Temmuz ayında en yüksek sıcaklık eksen eğikliğine bağlı olarak Kuzey Yarım Kürede bulunur, güneş ışınları daha dik açıyla gelir.
- Kara ve deniz dağılımı etkisiyle Kuzey Yarım Küresi Ocak ayında -40 dereceye kadar düşerken, Temmuz ayında Güney Yarım Küre kış mevsimi yaşarken -40 dereceye kadar düşmez.
- 47:40Hava Basıncı ve Etkileyen Faktörler
- Açık hava basıncı (atmosfer basıncı) barometre ile ölçülür ve milibar, kilo pascal veya hekto pascal birimleriyle ifade edilir.
- Sıcaklık arttıkça basınç azalır, bu ilişki ters orantıya sahiptir; ekvatorda sıcak basınç az, kutupta soğuk basınç fazladır.
- Yükselti arttıkça gaz yoğunluğu azalacağı için basınçta azalır, ancak yükselti arttıkça sıcaklığın azalması (her 200 metrede 1 derece) basınç azalmasına ters düşer.
- 49:13Basınç Kuşakları ve Özellikleri
- Ekvatorda basınç az, yerçekimi azdır; kutupta basınç fazla, yerçekimi fazladır.
- Hava basıncını ilk kez 1643 yılında İtalyan bilim insanı Toricelli bulmuş, normal atmosfer basıncı 760 milimetre 1013 gram veya 1013 milibardır.
- Bu değerlerin üzerindeki değerlere yüksek basınç, altındaki değerlere alçak basınç denir.
- 50:00Basınç Alanları ve Hava Akımları
- Yüksek basınç alanlarında merkezden çevreye doğru hava akışı vardır ve kuzey yarım kürede "S" harfi, güney yarım kürede ters "S" harfi ile gösterilir.
- Alçak basınç alanlarında çevreden merkeze doğru hava akışı ve yükselici hava hareketi vardır.
- Alçak basınç alanlarında hava kütlesi yükselici özellik gösterdiği için yağış ihtimali yüksektir, yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketi olduğu için yağış ihtimalinden uzaktır.
- 51:20Rüzgarlar ve Etkileyen Faktörler
- Rüzgarlar, yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru hareket eden yatay hava hareketleridir ve anemometre ile ölçülür.
- Basınç farkı artarsa rüzgarın hızı artar, basınç merkezleri arasındaki uzaklık artarsa rüzgarın hızı azalır.
- Dünya'nın günlük hareketine bağlı olarak rüzgarlar ve okyanus akıntıları kuzey yarım kürede sağa, güney yarım kürede sola doğru sapar.
- 53:39Rüzgar Türleri
- Rüzgarlar oluşumlarına göre sürekli, mevsimlik, devirli, yerel ve tropikal olarak beş gruba ayrılır.
- Sürekli rüzgarlar, bir merkezin sürekli yüksek basınç, diğer merkezin sürekli alçak basınç olması durumunda oluşur.
- Bir merkezin sürekli yüksek basınç olabilmesi için sürekli basınç kuşakları arasında bulunması gerekir.
- 54:16Basınç Kuşakları ve Rüzgarlar
- Ekvator bölgesinde yıl boyunca sıcaklık nedeniyle alçak basınç, kutup bölgesinde ise soğukluk nedeniyle yüksek basınç oluşur ve bu termik basınç kuşakları olarak adlandırılır.
- 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları bulunur; 30°'da dinamik yüksek basınç, 60°'da dinamik alçak basınç vardır.
- Kuzey yarım kürede rüzgarlar sağa doğru, güney yarım kürede ise sola doğru sapar.
- 56:08Rüzgar Türleri
- Mevsimlik devirli rüzgarlar dünyanın eksen eğikliği nedeniyle oluşur ve özellikle Güneydoğu Asya ve Doğu Asya kıyılarında etkilidir.
- Yerel rüzgarlar deniz karameltemi, davadi meltemi gibi gün içinde yön değiştiren rüzgarlardır; kara meltemi kara yüksek basınç, deniz meltemi ise deniz yüksek basınç anlamına gelir.
- Akdeniz havasında etkili olan soğuk ve sıcak yerel rüzgarlar (bora, mistral, krivest) ile Türkiye'de etkili olan rüzgarlar (karayel, yıldız, poyraz) bulunmaktadır.
- 57:21Nem ve Yağış
- Nem, yeryüzündeki su kütlelerinin meteorolojik faktörlerin etkisiyle gaz haline geçmesi ve atmosfere karışmasıdır; higrometre ile ölçülür.
- Mutlak nem, bir metreküp havanın içerisinde o anda var olan nem miktarıdır; maksimum nem ise bir metreküp havanın alabileceği en fazla nem miktarıdır.
- Bağıl nem, mutlak nem ile maksimum nem arasındaki oran ifadesidir; bir hava kütlesinin bağıl nemin %100'ün altına düşerse yağış bırakmaz.
- 59:36Nem Dağılımı ve Yağış Oluşumu
- Maksimum nem, sıcaklığın yüksek olduğu alanlarda fazladır; Amazon havzası, Kongo havzası, Malezya, Endonezya adaları gibi bölgelerde hem bağıl nem hem de yağış fazladır.
- Mutlak nem genel olarak alçaktan yüksek kıyılardan iç kesimlere doğru gidildikçe azalır ve ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe de azalır.
- Yağış oluşumunda üç temel şekil vardır: konveksiyonel yağış (havanın yükselmesiyle), yamaç yağışı (nemli hava kütlesinin dağ yamacı boyunca yükselmesiyle) ve cephe yağışı (sıcak-soğuk hava kütlelerinin karşılaşmasıyla).
- 1:01:52İklim Tipleri
- İklimlerin oluşmasında dünyanın şekli, hareketleri, denizellik, karasallık, okyanus akıntıları ve rüzgarlar etkilidir.
- Ekvator ikliminde yıl boyunca sıcaklık 25 derecenin üzerindedir ve yağış ekinoks tarihlerine doğru artar.
- Ekvator iklimi Amazon havzası, Kongo havzası, Malezya ve Endonezya adalarında görülür; yıl boyunca yağış sıcaklık farkı düşük olan bir iklimdir.
- 1:03:40İklim Türleri ve Özellikleri
- Sıcaklık ortalaması 10-20 derece arasında olan iklimler orta kuşak iklimleridir, 10 derecenin altındaki iklimler ise tundra veya kutu iklimleridir.
- Çöl iklimi, sıcaklık yüksek ancak yağış çok az olan bölgelerde görülür ve 30. enlemindeki dinamik kökenli yüksek basınç kuşaklarında ve deniz etkisinden uzak kara içlerinde yer alır (Gobi, Karakum, Kızılkum, Takla, Makan çölleri).
- Soğuk su akıntıları (Kanarya, Kaliforniya, Peru, Batı Avustralya) çöl ikliminin etki alanını genişletir.
- 1:04:55Saman ve Muson İklimleri
- Saman iklimi 10-20 derece arasında görülürken, muson iklimi Güney, Güneydoğu ve Doğu Asya, Avustralya'nın kuzey kısmında yer alır.
- Saman ikliminde yağışın oluşum biçimi konveksiyonel, muson ikliminde ise orografik olup, yağış rejimi yaz ve kış musonları etkiler.
- Saman ikliminde O topluluğu, muson ikliminde ise ağaç topluluğu etkilidir; muson iklimi biyoçeşitliliğin Ekvatoral iklime göre daha zayıf olduğu bir alandır.
- 1:06:34Akdeniz İklimi
- Akdeniz iklimi, 30-40 derece enlemleri arasındaki karaların deniz kıyılarında, yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı olan bir iklimdir.
- Akdeniz iklimi Akdeniz çevresinde, Kaliforniya, Şili'nin ortasında, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde ve Avustralya'nın güney ve güneybatı uç kısımlarında görülür.
- Bu iklim bölgesinde çalı toplulukları ve maki toplulukları (bodur ağaç) bulunur.
- 1:07:42Okyanus İklimi
- Okyanus iklimi yağış rejimi açısından ekvatoral iklime benzer ve dünya üzerinde düzenli yağış rejimi olan iki iklim tipinden biridir.
- Okyanus iklimi Batı Avrupa, Amerika'nın kuzeybatı ve güneydoğu kısımlarında, Arjantin, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin doğu kıyılarında, Yeni Zelanda ve Avustralya'nın doğu kıyılarında görülür.
- Sıcak su akıntıları (Gulf Stream, Alaska, Brezilya, Madagaskar, Doğu Avustralya) okyanus ikliminin etki alanını genişletir.
- 1:08:30Step ve Sert Karasal İklimler
- Step ikliminde en fazla yağış ilkbahar döneminde, sert karasal ikliminde ise yaz döneminde görülür.
- Step iklimi bir geçiş iklimi olarak düşünülebilir ve bozkır toplulukları (ot toplulukları) bulunur.
- Sert karasal ikliminde iğne yapraklı ormanlar (tayga ormanları) etkilidir.
- 1:09:38Tundra İklimi
- Tundra iklimi kıyıda ince bir hat şeklinde görülür ve sıcaklık yıl boyu sıfır derecenin altında kalır.
- Bu iklim Grönland ve Antarktika'da görülmektedir.
- 1:09:56Türkiye'nin İklimi
- Türkiye'nin konumu, haziran-temmuz-ağustos aylarının sıcaklık ortalamasının en yüksek olduğu, aralık-ocak-şubat aylarının ise en düşük olduğu aylar olarak belirler.
- Türkiye'nin orta kuşakta olması dört mevsimin belirgin olarak yaşanmasını sağlar ve batı rüzgarları etkilidir.
- Yeryüzü şekilleri Türkiye'nin geniş bir alanında akdeniz iklimi ve karasal iklimi etkilemiştir; doğuya gidildikçe yükselti artar ve sıcaklık ortalama azalır.
- 1:11:00Türkiye'deki Sıcaklık Dağılımı
- Türkiye'deki sıcaklıklar genel olarak güneyden kuzeye, kıyıdan iç kesime ve batıdan doğuya doğru gidildikçe azalır.
- Güneyden kuzeye sıcaklığın azalması enlem etkisine bağlıdır, kıyılardan iç kesimlere gidildikçe karasallık şiddeti ve yükselti artması sıcaklığı azaltır.
- Batıdan doğuya gidildikçe yükseltinin artması sıcaklığı azaltır, bu nedenle Ankara'nın Erzurum'a göre daha sıcak olması yükselti ve karasallık şiddeti artmasıyla açıklanabilir.
- 1:12:25Türkiye'deki Basınç ve Rüzgarlar
- Türkiye'nin kuzeybatı kısmında İzlanda dinamik alçak basıncı yıl boyu etkilidir, özellikle kışın ve yağışlı kışları sağlar.
- Azor dinamik yüksek basıncı yıl boyunca etkilidir, özellikle yazın ve Akdeniz iklim bölgesinde sıcak ve kurak yazları sağlar.
- Türkiye'de karayel, yıldız, poyraz, kıble, lodos ve etezyen gibi rüzgarlar bulunur; lodos, yıldız ve kıble sıcak karakterli ve yağış bırakan rüzgarlardır.
- 1:14:09Nem ve Yağış Özellikleri
- Türkiye'de nem miktarı genel olarak kıyılardan iç kesimlere doğru azalmaktadır, Karadeniz kıyısında nem oranı daha fazladır.
- Yükselim yağışları genel itibariyle sıcaklığın arttığı ilkbahar-yaz döneminde görülür, en fazla İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde rastlanır.
- Dik cephe yağışları kış döneminde etkilidir ve özellikle Akdeniz iklim bölgesinde daha yoğun ölçekte görülür.
- 1:14:49Türkiye'deki İklim Tipleri
- Akdeniz iklimi mutlak konuma bağlı olarak meydana gelir ve 30-40 derece enlemler arasında yer alan karaların deniz kıyılarında görülür.
- Karadeniz iklimi dağların kıyıya uzanış doğrultusu ve denizden gelen hava kütlesi ile ilgilidir, karasal iklim ise dağların kıyıya paralel uzanmasına bağlı olarak meydana gelir.
- Sert karasal iklim yükseltinin sonucudur ve iklim çeşitliliği Marmara'da en fazladır.
- 1:15:31İklim Tipi Belirleme
- İklim tipini belirlemek için sıcaklık-yağış grafiğinde en fazla yağışın ne zaman olduğu incelenir.
- İc Anadolu tipi karasal iklimde en fazla yağış ilkbaharda, Kuzeydoğu Anadolu tipi karasal iklimde yazın görülür.
- Karadeniz ikliminde en fazla yağış sonbaharda, Akdeniz ikliminde ise kışın görülür.
- 1:16:49Örnek Soru Çözümü
- Soruda 30-40 derece enlemleri arasında kıyı bölgelerinde etkili olan, en fazla yağış kışın, en az yağış yazın görülen bir iklim tipi sorulmaktadır.
- Bu özellikler akdeniz iklimine aittir, doğal bitki örtüsü olarak bodur ağaç ve çalılıklar (maki) belirtilmiştir.
- Doğru cevap D seçeneğidir.