Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir sunucu ve Türkmen-Kırgız edebiyatı konusunda uzman bir akademisyen arasında geçen röportaj formatındadır. Konuk, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi'nde doktora yaparken Türkmen ve Kırgız edebiyatı üzerine çalışmalar yapmış ve "İnsan ve Eser" adlı kitabını yazmıştır.
- Röportajda öncelikle Mahtum Pulu Fragi'nin "Türkmen'in" şiiri okunarak Türkmen edebiyatının kurucu şairi hakkında bilgi verilmekte, ardından Turgen Kasımbekov'un hayatı, eserleri ve Kırgız tarihindeki önemi detaylı şekilde ele alınmaktadır. Kasımbekov'un "Sigan Kılıç", "Kelkar", "Getirgen", "Kurak" gibi önemli romanları, Sovyetler Birliği dönemindeki mücadelesi ve eserlerinin Rus, İngiliz ve Türk lehçelerine çevrilmesi hakkında bilgiler paylaşılmaktadır.
- Röportajda ayrıca Kasımbekov'un 1916 Ürkün Katliamı ve 1930'larda yaşanan açlık olayları gibi tarihsel olayları nasıl işlediği, "Kırgın" romanında Mustafa Kemal Atatürk ve Milli Mücadele'den bahsettiği ve "İnsan Olmak İstiyorum" hikayesinde kendi çocukluğundan etkilenerek yazdığı belirtilmektedir. Programın sonunda Kırım Tatarlarının yayınladığı "Nekecan" dergisi hakkında da kısa bir bilgi paylaşılmaktadır.
- 00:40Türkmen'in Şiiri
- Ceyhun ile Hazar Denizi arası, çöl üstünden eser yeli Türkmen'in gül goncası olarak tanımlanıyor.
- Karagözüm karası Karadağ'dan iner seli Türkmen'in hak değer vermiş var, onun gölgesi oynaşır çölünde neri mayası renk renk çiçek açar.
- Yeşil yaylası bürünmüş reyhan'a çölü Türkmen'im al yeşil giyinip çıkar perisi gürleşip yayılır amber kokusu bey, töre bilge yurdun sahibi artar gider güzel ili Türkmen'in.
- 01:22Türkmen'in Özellikleri
- Türkmen'in oğludur, mert'tir; babası Köroğlu, kardeşi Dumanlı başı dağda, düzde kovsa avcılar diri tutamaz.
- Kaplan oğlu Türkmen'in, gönüller, yürekler bir olup başlar, toplanırsa erir topraklar, taşlar bir sofrada hazır edilse aşlar açılır gider.
- Gönül havalanır, at binince dağlar yakut'a döner, yan bakınca bal getirir, coşup derya akınca bent dayanmaz gelse seli Türkmen'in.
- 02:08Türkmen'in Karakteri
- Uyanıktır savaş günü, hor olmaz, bedduaya, nazara duçar olmaz, bülbülden ayrılıp solup kurumaz, hep amber saçar çiçeği Türkmen'in.
- Soylar kardeştir, boylar yaridir, ikballer ters dönmez, hakkın nurudur mertler.
- At binse savaşa doğrudur, düşman üstünedir yolu, Türkmen'in başı dumanlanır, ciğer dağlanmaz, taşları parçalar yolu bağlanmaz, gözüm ele bakmaz, gönül eğlenmez mahkum kulu söyler dili Türkmen'in.
- 02:55Türkmen Edebiyatı ve Kırgız Edebiyatı
- Mahtum Kulu Ferragi'nin "Türkmen'in" şiiri, Türkmen edebiyatının çok önemli şairlerinden ve kurucu şairi Mahtum Kulu Ferragi'nin Türkmen hayatını ve Türkmenlerin milli kimliğe sahip çıkmaları konusunda önemli bir şiir.
- Kırgızlar için de milli kimlik meselesini romanla yapan bir başka yazar var: Söylegen Kasım Beykof.
- Kasım Beykof, Kırgız tarihini romanlaştırarak Kırgızlık bilincinin gelişmesine, Kırgız şuurunun toplumda yayılmasına önemli hizmetler yapmış bir yazar.
- 03:35Kasım Beykof'un Hayatı ve Çalışmaları
- Milli kimlik meselesine gelince telefon kas Kırgızistan'da ilk akla gelen yazar.
- Kasım Beykof, "Türk Okulları" ve "Kasım Beko, Sgan Kılıç" (Türkiye Türkçesine kılan Kılıç olarak aktarılan roman) ile tanınıyor.
- Kasım Beykof, Aytmatov olayı aynı dönemde yaşıyor ve Cengiz Aytmatov'dan farklı olarak tarihi roman konusunu işliyor.
- 04:11Turgen Kasımbekov'un Eserleri ve Yazarlık Yolculuğu
- Turgen Kasımbekov, "Singan Kılıç" romanıyla başlayan bir serüvene sahiptir ve ardından "Kelkar", "Gergen", "Kurak" gibi eserlerini yazmıştır.
- Bağımsızlık sonrası "Baskın" ve "Kırgın" romanlarını yazan Kasımbekov, tarihi ve milli konuları işleyen yazarlar arasında yer almaktadır.
- Tarihi konuları işleyen yazarlar, uluslararası alanda insanlığın ortak konuları olan aşk ve sevgi gibi konuları yazanlara göre daha az tanınmaktadır.
- 04:56Kasımbekov'un Milli Misyonu
- Turgen Kasımbekov, Kırgız tarihini Kırgızlara okutmak ve Kırgızlık şuuru oluşturmak bakımından önemli bir hizmet vermiştir.
- Sovyetler Birliği döneminde baskı ve sansür döneminde, Kırgız tarihi ve gelenekleriyle ilgili herhangi bir eser yayınlamak mümkün değildi.
- Kasımbekov, arşiv belgelerinden ve canlı şahitlerden yararlanarak, Alay bölgesine giderek Güney Kırgızistan bölgesini işleyerek eserlerinde bu bölgenin dilini öğrenmiştir.
- 06:22"Singan Kılıç" Romanının Yayımlanması ve Eleştirileri
- "Singan Kılıç" romanı 1966 yılında kaleme alınmış ve yazıldığında büyük eleştiriler almıştır çünkü o dönemde sadece komünizm ve rejime vermek gerekiyordu.
- 1971 yılında "Singan Kılıç 2" romanı kaleme alınmış, ancak Borgo Glow adlı eleştirmen ve etrafındaki yazarlar tarafından yasaklanmıştır.
- Zoya Cadrina adlı Rus eleştirmen ve yanındakilerin teşvikiyle, romanda tarihi bilgiler ve karakterler olduğu, Rus rejimini eleştiren bir nokta bulunmadığı gerekçesiyle kitap yeniden basımına izin verilmiştir.
- 07:34Kadir Davut'un Değerlendirmesi
- Kadir Davut, ünlü bir eleştirmen olarak Kasımbekov'un romanlarını eleştirmiş ve "Ruhu Yücelten Büyük Sözler" adlı kitabında yazarla ilgili mükemmel yazılar paylaşmıştır.
- Kadir Davut'a göre, Kasımbekov bu kitabında 180'den fazla karakteri başarıyla anlatmış, kitapta uzun söz ve rejimi öven düşünce yoktur.
- Yazar, bu kitabı yazarken amacının Kırgız tarihini halkının okuması olduğunu belirtmiştir çünkü o dönemde tarih kitapları da yasaklanıyordu.
- 08:48Kırgızca Yazmanın Önemi
- Kırgızca yazmak, Sovyetler Birliği'nde yaşayan bir yazar için kendini Kırgızca alanına hapsetmek gibi bir handikap getirebilir.
- Tanınma ve şöhret bakımından handikap olabilirken, milli şuuru olan bir yazar için bu bir şeref ve tören olarak görülür.
- Kırgızca yazarak ve Kırgız tarihini yazarak, Kasımbekov'un eserleri tanınmak için çevrilip yaygınlaşmıştır.
- 10:30"Kelkar" Romanının Yayımlanması
- "Kelkar" romanını yazacak para bulamayan Kasımbekov, inatla romanı çıkarmak istemiş ve karısının montunu satmıştır.
- Önce Kırgız Türkçesi yazan romanı Rus komitesi yasaklamış, bu nedenle "Kelkar" romanını Rusça yazmıştır.
- Kırgız Türkçesinden yazılan romanı Rusça'ya çevirirken, komite inceliyor ve rejime muhalif herhangi bir şey olmadığı için yasaklamamıştır.
- 11:17"Singan Kılıç" Romanının Filmleştirilmesi
- Kazak-Kırgız milli kimliğin oluşmasındaki etkisini bilen çevreler, "Singan Kılıç" romanını filmleştirmiştir.
- Filmde "Kurmaca Datka" üzerinden tarihi karakter üzerinden insanlara milli ruh vermeye çalışılmıştır.
- "Singan Kılıç" kitabındaki karakterlerin birçoğu gerçek hayatta yaşamış kişilerdir ve kitapta Kırgız halkının varoluşuna etki eden, Ruslar tarafından kırılmalarını engelleyen akıllı ve zeki bir kadın olan Kurmaca Datka anlatılmaktadır.
- 14:10Kırgız Edebiyatı ve Kasımbek
- Kırgızların yaşantısı, kıyafetleri ve çadırları filmdeki sahnelerde çok başarılı bir şekilde gösterilmiştir.
- Kırgızlar modern yapıdan ve ateşli silahlardan uzak bir yaşam sürdükleri için, büyük bir kırgını kurmacanın datka o gün kırgızları korusa da, 1916 yılında Ürkün'de yaşanan büyük kırgını yaşayabilirlerdi.
- Kasımbek, bağımsızlıktan sonra yazdığı "Baskın" ve "Kırgın" romanlarında Rusların yaptığı katliamları çok açık bir şekilde yansıtmaktadır.
- 15:41"Kırgın" Romanı ve Ürkün Katliamı
- "Kırgın" romanında 1916 Ürkün katliamında yüzbinlerce Kırgız hayatını kaybettiği başarıyla anlatılmaktadır.
- Romanın giriş kısmında Mustafa Kemal Atatürk'ten ve Milli Mücadele'den bahsedilerek, Türklerin de kendi bağımsızlıklarını alması gerektiği vurgulanmaktadır.
- Romanda Calaboy adlı bir ihtiyar, evi ve hayvanları elinden alınan, yakınlarını kaybeden ve büyük göçe katılan bir Kırgız olarak anlatılmaktadır.
- 16:43Göç Süreci ve Efsaneler
- Göç sırasında insanlar karanlıkta, vahşi hayvanlara yem oluyor, açlıktan ölüyor ve buzlu bir dağ geçidine geliyorlar.
- Geçitten geçmeleri için eski bir gelenek uygulanıyor: Jale Boy adlı bir adam kendini feda ederek insan etiyle geçitten geçiliyor.
- Çin'e kaçan bazı insanlar kurtulsa da, Çin'de kadınlar cari oluyor, erkeklerin birçoğu katlediliyor.
- 17:44Ürkün Ayaklanması ve Kayıplar
- 1916 Türkistan Milli Ayaklanması çok büyük bir ayaklanmaydı ve Kırgız halkı için çok ağır kayıplar yaşandı.
- Üç yüz bin üzerinde Kırgız bu ayaklanma sonrasında hayatını kaybetti.
- Tanrı Dağları'nın yüksekliği ve kış şartları nedeniyle büyük kayıplar oldu, bugün bile o geçidin yollarında insan kemikleri bulunmaktadır.
- 18:39Kazakların Açlık ve Kayıpları
- Kazakların bir açlık döneminde üç milyon Kazak açlıktan öldü.
- 1930'lu yıllarda bir anne iki çocuğuyla kaçarken, kış şartları ve kurt saldırıları nedeniyle küçük çocuğu kurtların önüne atıp büyük çocuğu alıp kaçmıştır.
- Bu küçük çocuk, şimdi Kazakistan'ın ünlü profesörü Profesör Mekin Tas'tır.
- 19:30Kasımbek Hakkında Araştırma
- Konuşmacı, Kasımbek'in romanlarını doktora konusu yaparak 2012 yılında Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi'ne gitti.
- Orada yaşayan büyük yazarlarla röportajlar gerçekleştirdi ve ortak mesaj olarak "Dragon Kasım Beko, Kırgız nesri'nin en büyük yazarı ve Kırgız tarihi romanın kurucusu" ifadesini aldı.
- Kasımbek'in oğlu Rakan Tologganov ile de görüşme imkanı buldu ve babasının hayatını Kırgızlar için feda ettiğinden bahsetti.
- 21:52Kasımbek'in Hayatı ve Eserleri
- Kasımbek'in "Memleket Hikayesi" adlı eserinde memleketine özlem duyan bir karakterden bahsedilmektedir.
- "İnsan Olmak İstiyorum" hikayesinde, 14 yaşında yetim kalan Kasımbek, annesinin yanında yiyecek bulamadıkları için mısır alırken köylülerin ayıplaması üzerine "Ben insan olacağım, adam olacağım ve bu insanlardan intikam alacağım" demiştir.
- Kasımbek'in öyküleri tamamıyla yaşamış olduğu olayların etkisiyle kaleme alınırken, romanları mükemmel bir bilinçle, bir tarih kitabı yazıyormuş gibi anlatılmaktadır.
- 24:38Kasım Beko'nun Hayatı ve Özellikleri
- Kasım Beko, alkol kullanmaz, sigara içmez ve temiz yaradılışlı bir kişiliğe sahipti.
- Beko, duyduğu bir şeyi asla unutmazken, yazıya döktüğünde o anda unuttuğunu belirtmiştir.
- Aytmatov, "Sıngan Kılıç" romanı yasaklandığı dönemlerde Yazarlar Birliği'ne giderek kitabın Kırgız tarihinin anlatan nadir bir eser olduğunu söyleyerek baskı yapmıştır.
- 26:31Kasım Beko'nun Eserleri ve Çalışmaları
- Kasım Beko'nun ilk hikayeleri 1952 yılında "Alato" dergisinde, 1956 yılında ise kitap olarak yayınlanmıştır.
- "İnsan Olmak İstiyorum" hikayesiyle Kırgız neslinde güçlü bir yazarın geldiği hissedilirken, asıl başarı "Sıngan Kılıç" romanıyla elde edilmiştir.
- "Sıngan Kılıç" romanının ismi Anadolu'da "sınmak, kırılmak" anlamına gelen "sıngan" kelimesinden gelmektedir.
- 28:12Kasım Beko'nun İsim Metaforu
- Yazarın kitap isimleri metaforik anlam taşımaktadır; "Sıngan Kılıç" romanında kılıç, Rusların silahlarına karşı tutamadığı için kırılmıştır.
- "Kerker" romanında 1917 yılında Bolşevik devrimi ile yeni bir dönemin geleceği işlenmiştir.
- Tüm romanlarında yazar isim metaforu yaparak Kırgız tarihinin seyrini değiştirmiştir.
- 29:09Doktora Çalışması ve Kitap Tanıtımı
- Konuşmacı, Kasım Beko hakkında "İnsan ve Eser" adlı doktora çalışmasını Bengü Yayınları tarafından yayınlamıştır.
- Kitabın kapak tasarımı Ardahan Üniversitesi'nde Doçent Dr. Semra Çevik tarafından yapılmış, Kırgız çadırından dünyaya açılan bir pencere ve ışık simgesi taşımaktadır.
- Yazarın eserleri SGK'dan fazla dile çevrilmiş, Ruslar da onu tanımaktadır.
- 30:08Yazarın Eserlerinin Yapısı ve Önemi
- Yazarın romanları yapı ve iznik yöntemiyle çözümlenmiş, felsefi psikoloji ve sosyoloji okumalarıyla incelenmiştir.
- Kasım Beko, derin bir yazar olup, sosyolojiyi, toplumun nabzını ve Kırgız halkın psikolojisini bilmeden ele alınması zordur.
- Yazarın eserleri nehir roman tarzında yazılmıştır; olaylar, mekan ve zaman birbirinin devamı şeklinde tezahür etmektedir.
- 32:24Nekecan Dergisi ve Sonuç
- Nekecan, Kırım Tatarlarının yayınladığı ve Kırım Tatar yayıncılığında kadınların yayınladığı ilk dergilerden biridir.
- 2018 yılında yayınlanan özel sayı, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin 100. yılına bağışlanmıştır.
- Kasım Beko'nun romanlarını okuyanlar Kırgız kardeşlerini daha yakından tanımış, sevmiş ve anlamış olacaklardır.