• Buradasın

    Türkiye'nin Coğrafi Yapısı ve Akarsu Aşındırması Eğitim Videosu

    youtube.com/watch?v=tlxLaIC0RDI

    Yapay zekadan makale özeti

    • Bu video, bir coğrafya öğretmeninin öğrencilere Türkiye'nin coğrafi yapısı ve akarsu aşındırması konusunu anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, tahtada çizimler ve slaytlar kullanarak konuyu görselleştirmektedir.
    • Video, akarsuların oluşturduğu şekilleri detaylı şekilde ele almaktadır. İlk olarak akarsuyun akış hızı ve üç çığra (yukarı çığ, orta çığ, aşağı çığ) olarak bölünmesi anlatılmakta, ardından vadi tipleri (çentik vadi, boğaz vadi, tabanlı vadi ve kanyon vadi) açıklanmaktadır. Daha sonra peri bacaları, dev kazanları, kırgın bayırlar, yontuk düz ve platolar gibi yapılar incelenmekte ve son bölümde Türkiye'nin farklı bölgelerindeki platolar (İç Anadolu, Akdeniz, Ege, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Marmara) ve bu platolar üzerindeki ekonomik faaliyetler (tarım, hayvancılık, sanayi, turizm) ele alınmaktadır.
    • Video, akarsuyun aşındırma şekillerini bitirerek biriktirme şekillerine geçileceği bilgisiyle sonlanmaktadır. Ayrıca, platoların oluşum açısından yatay uzanışlı, aşınım düzlüğü, karstik ve volkan kökenli yapılar olarak sınıflandırılması da açıklanmaktadır.
    00:09Akarsuların Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri
    • Akarsular, eğimli yamaçlarda daha hızlı akar ve daha fazla aşındırma yapar, düzlüklerde ise daha yavaş akar ve daha fazla biriktirme yapar.
    • Akarsular üç bölüme ayrılır: yukarı çığ (kaynak kısmına yakın, en hızlı akar), orta çığ (denize döküldüğü yere yakın, orta hızda akar) ve aşağı çığ (denize döküldüğü yere yakın, en yavaş akar).
    • Hızlı aktığı yerde akarsu derine doğru kazar yatağını ve vadi görüntüsünü oluştururken, yavaş aktığı yerde toprakları ele asar ve kendi doldurur.
    03:50Çentik Vadi
    • Çentik vadi, V şeklinde bir görüntüye sahiptir ve akarsuyun kaynak kısmına yakın, yükseltisi fazla olan yerlerde görülür.
    • Türkiye'de en yaygın vadi tipi çentik vadidir ve en çok Doğu Anadolu bölgesinde görülür.
    05:21Orta Çığ ve Aşağı Çığ Vadi
    • Orta çığda akarsu U şeklinde bir vadi oluşturur, derine kazmayı bırakıp yanlara doğru kazar ve bu boğaz vadi veya U vadi olarak adlandırılır.
    • Boğaz vadiler karayollarında geçit olarak kullanılır.
    • Aşağı çığda tabanlı vadi oluşur, akarsu alüvyon topraklarla doldurur ve yaylar çizerek menderes vadi oluşturur.
    • Menderes vadi, akarsuyun denize dökülmeye yaklaştığı alanlarda veya çok düz alanlarda görülür, denge profiline yakındır ve aşındırma gücü azdır.
    07:14Kanyon Vadi
    • Kanyon vadi, basamak basamak bir şekle sahiptir ve iki sebeple oluşabilir: karstik yapı (kolay eriyebilen kayaçlar) ve epirojenez (Anadolu'nun jeolojik zamanda toptan yükselmesi).
    • Akdeniz bölgesindeki kanyonlar genellikle karstik yapıyla oluşurken, Anadolu'daki kanyonlar epirojenezle oluşur.
    • Türkiye'nin en büyük kanyonu Uşak'ta yer alan Ulubey Kanyonu'dur, en derin kanyonu ise Kastamonu'daki Valla Kanyonu'dur.
    10:48Peri Bacaları
    • Volkanik arazilerde alt kısımda battolit (ağır kayalar) bulunurken, baca kısmında tüf (siyah pis malzeme) yer alır.
    • Volkan patladığında önce tüf gelir, sonra lavlar tüfün üzerini kaplar.
    • Akarsular yüzey suları aşındırarak tüfleri aşındırır, rüzgarlar ise yumuşak tüfleri aşındırarak peri bacalarını şekillendirir.
    13:16Peri Bacalarının Oluşum Alanları
    • Peri bacalarının oluşumunda volkanik malzeme zorunlu değildir, akarsuların taşıyıp yığdığı malzemeler de aşındırılarak peribacasına dönüştürülebilir.
    • Kapadokya çevresinde volkanik etkiyle oluşmuş peri bacaları bulunurken, Erzurum Narman'da kırmızı peri bacaları volkanik etkiden değil, akarsu aşındırmasından kaynaklanır.
    • Vanadokya'da da volkanik etkiyle oluşmuş peri bacalarına rastlanabilir.
    14:56Dev Kazanı
    • Dev kazanı, şelale veya çağlayan altında akarsuyun düşmesiyle oluşan çukurdur.
    • Dev kazanlarının görülme olasılığı, akarsuyun eğimine bağlıdır; şelale veya çağlayan olan yerlerde daha fazla görülür.
    • Fırat, Kızılırmak gibi yüksek yerlerde akaran akarsularda dev kazanları görülebilirken, Ergene Çayı gibi dümdüz yerde akaran akarsularda görülme olasılığı azdır.
    16:32Kırgın Bayır
    • Kırgın bayır, volkanik arazilerde daha yaygın olarak görülür çünkü volkanik kayaçlar (ibni mürit kayaçlar) daha kolay aşınabilir.
    • Kırgın bayırlar, bitki örtüsü cılız olan kurak ve karasal bölgelerde, yağmur düştüğünde küçük derelerin akışlarından dolayı sırtlar oluşturarak oluşur.
    • İç Anadolu Bölgesi'nde kırgın bayırlar oldukça yaygın olarak görülür.
    17:47Yontuk Düz ve Platolar
    • Yontuk düz, dış kuvvetler (akarsular başta olmak üzere) zamanla aşındırarak deniz seviyesinde hafif dalgalı bir düzlük haline dönüştürdüğü alanlardır.
    • Anadolu'da yontuk düz çok fazla görülmez çünkü Anadolu yükselmiştir, ancak Trakya çevresinde Türkiye'nin tek yontuk düz arazisi olarak görülür.
    • Platolar, çevrelerine göre yüksekte yer alan alanlardır ve genellikle akarsu aşındırmasıyla oluşur, ancak Erzurum-Kars platosu volkanik malzemeden oluşur.
    • Platolar dağlık değildir, düz bir düzlüktür ve bu nedenle karayolu maliyeti daha azdır.
    21:52Platolarda Hayvancılık
    • Platolarda üç alternatif bulunur: sanayi, tarım ve hayvancılık.
    • Sanayi, hammaddeden, ulaşımdan veya ucuz iş gücünden dolayı kurulabilir, ancak platolarda sanayi yoksa tarım tercih edilir.
    • Tarım da yoksa, diğer sektörler gelişmemişse hayvancılık zorunlu olarak tercih edilir.
    24:35Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvancılık
    • Büyükbaş hayvanlar daha fazla verim sağlar ancak büyük mideleri için daha fazla ot gerekir.
    • Büyükbaş hayvanların tercih edilmesi için otun gür olması gerekir, bu da yaz yağışının önemli olduğu anlamına gelir.
    • Yazlar kurak geçerse, büyükbaş hayvanlar beslenemeyeceğinden küçükbaş hayvanlar tercih edilir.
    27:10Koyun ve Keçi Besleme
    • Koyun daha çok yavruluyor, sütü daha fazla ve eti daha çok satılıyor, ancak nazlı bir hayvandır.
    • Koyun, iskelet sisteminden dolayı dağlık alanlarda uçurumlara düşme riski taşıdığı için düz arazilerde beslenir.
    • Keçi asil bir hayvandır, üzerine basılmış ot yemez ve dağlık alanlara uyumludur.
    29:37İç Anadolu Bölgesi'nin Platoları
    • İç Anadolu Bölgesi en çok platonun bulunduğu bölgedir.
    • Konya ile Aksaray arasında Obruk Platosu bulunur.
    • Tuz Gölü'nün batısında Cihanbeyli Platosu, Ankara'nın güneyinde Haymana Platosu, Yozgat ile Çorum arasında Bozok Platosu ve Sivas-Malatya-Kayseri üçgeninde Uzun Yayla Platosu yer alır.
    30:45İç Anadolu Bölgesi'nin Platoları
    • İç Anadolu Bölgesi'nin platolarında daha çok tarım yapılmaktadır.
    • Kuru tarımda arpa ve buğday yetiştirilir, ancak bu ürünler çok para kazandırmaz.
    • Kuru tarımda para kazanılamadığı için hayvancılık da yapılmaktadır ve burada daha çok koyunbaşı yetiştirilir.
    32:21Akdeniz Bölgesi'nin Platoları
    • Akdeniz Bölgesi'nde Teke ve Taşeli platoları bulunmaktadır.
    • Bu platolarda hayvancılık en çok gelişmiştir çünkü Toros Dağları yakınında yer almaktadır.
    • Platolarda kuru tarım yapılmaktadır; nohut, arpa, buğday ve anason gibi ürünler ekilir.
    34:17Diğer Bölgesel Platolar
    • Gaziantep ve Şanlıurfa platoları Fırat ve Dicle tarafından oluşturulmuştur.
    • Ege'nin iç kesimlerinde Kütahya-Afyon arasında Yazılı Kaya platosu bulunmaktadır.
    • Karadeniz Bölgesi'nde Ağında, Safranbolu ve Perşembe platoları vardır ve burada ormancılık yaygın olup yazlar yağışlıdır.
    36:08Doğu Anadolu ve Çatalca-Kocaeli Platoları
    • Doğu Anadolu'da Erzurum, Kars ve Ardahan platosu Aras ve Kura akarsuları tarafından şekillendirilmiştir.
    • Yüksek yükselti ortalaması olan bu platoda yazlar yağışlıdır, ot gürdür ve büyükbaş hayvancılık yaygındır.
    • Çatalca-Kocaeli platosunda sanayi gelişmiştir, nüfus yoğunluğu fazladır ve çevre kirliliği daha fazladır.
    37:18Platoların Oluşum Kökenleri
    • İç Anadolu Bölgesi'ndeki platolar yatay uzanışlı (aşınım düzlüğü) platolardır.
    • Akdeniz'deki platolar karstik, Erzurum-Kars-Ardahan ise volkan kökenli bir yapı ile oluşmuştur.
    • Bu bilgiler daha çok ÖABT sınavlarında çıkmaktadır.

    Yanıtı değerlendir

  • Yazeka sinir ağı makaleleri veya videoları özetliyor