Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, "Tarihin Parladığı Anlarda" adlı bir program formatında olup, Prof. Dr. Cezmi Eraslan (İstanbul Üniversitesi) ve Prof. Dr. Ali Satan (Marmara Üniversitesi) gibi tarih uzmanlarının yer aldığı bir sohbet programıdır. Program, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 96. yıldönümü kutlaması kapsamında düzenlenmiştir.
- Video, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş sürecini kronolojik olarak ele almaktadır. Mustafa Kemal Paşa'nın cumhuriyet fikrinin gelişimi, saltanatın kaldırılması, 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet'in ilanı, 1924 Anayasası'nın hazırlanması ve Cumhuriyet'in ilk dönemlerindeki siyasi gelişmeler detaylı şekilde incelenmektedir. Program, Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminden başlayarak Cumhuriyet'in ilanına ve sonrasında yaşanan siyasi değişimlere kadar uzanan bir tarih anlatımı sunmaktadır.
- Videoda ayrıca İstanbul ve Ankara arasındaki ilişkiler, halifeliğin kaldırılması süreci, Cumhuriyet Halk Partisi ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşu, cumhurbaşkanının yetkileri ve 1924 Anayasası'nın 1961'e kadar devam etmesi gibi önemli konular da ele alınmaktadır. Konuşmacılar, Cumhuriyet'in ilanının bir gecede gerçekleşen bir olay olmadığını, Mustafa Kemal Paşa'nın bu süreci kontrollü bir kriz olarak yönettiğini ve dönemin önemli siyasi figürlerinin (İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Enver Paşa) bu süreçteki rollerini de tartışmaktadır.
- Türkiye Cumhuriyeti'nin Kuruluşu
- Salı günü Cumhuriyet'in kuruluşunun 96. yıldönümü büyük bir coşkuyla kutlanacak.
- Programda Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ele alınacak ve İstanbul Üniversitesi'nden Prof. Dr. Cezmi Eraslan ile Marmara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Ali Satan konuk olarak yer alıyor.
- 00:40Cumhuriyet Fikrinin Gelişimi
- 1920-1923 Nisan'ında Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı, ardından Kurtuluş Savaşı başladı ve 30 Ağustos'ta düşman tam anlamıyla bozguna uğratıldı.
- Mudanya Mütarekesi'nden sonra yeni Türkiye'nin nasıl kurulacağı konuşulmaya başlandı.
- Atatürk'ün aklında cumhuriyet fikri ne zaman oluşmaya başlamıştı ve bu fikre sahip miydi sorusu tartışılıyor.
- 01:29Cumhuriyetin Önemi
- Türkiye'nin saltanattan vazgeçip cumhuriyete evrilmesi, Türk tarihinin en önemli kırılma noktalarından ve en radikal devrimlerinden biridir.
- Türkler bütün tarihleri boyunca hanedan tarafından yönetiliyordu, 1922'ye gelindiğinde bundan vazgeçilip yeni bir anlayışa dönüşecekti.
- Bu değişim Türk tarihi bakımından son derece önemli bir kilometre taşıdır.
- 02:22Cumhuriyet Fikrinin Gelişimi ve Zafer
- Mustafa Kemal Paşa'nın aklında hep cumhuriyet meselesi vardı, ancak bu çok dillenen bir şey değildi.
- Türk tarihinde yakın dönemde benzer fikirler söylense de bu yaygınlık kazanan bir şey değildi.
- Milli Mücadele'nin kazanılması ve bu zaferin meclis tarafından kazanılmış olması son derece anlamlıydı.
- 03:27Zaferin Sonrası ve İktidar
- Zaferi kazanan Türkiye Büyük Millet Meclisi ve başkanı Mustafa Kemal Paşa, kudretli bir 30 Ağustos 1922'de iktidar yönetimi değiştirme kudretini kendisinde görüyordu.
- Zaferi kazanan komutanlar bu zaferi başkalarıyla paylaşmak istemiyorlardı.
- 23 Nisan 1920'den 30 Ağustos 1922'ye kadar geçen süreçte iktidar tamamen Ankara'ya geçmiş vaziyetteydi.
- 04:41İstanbul ve Ankara İlişkileri
- İstanbul ile Ankara arasında görüşmeler yapıldı ve Sultan Vahideddin'e halifelik olarak yola devam etmesi teklif edildi.
- Vahideddin bu teklifi yanaşmadı.
- Bu süreçte İstanbul, Ankara ile olan ilişkilerini iyi yönetemedi ve bir kriz ortaya çıktı.
- 05:45Cumhuriyet Fikrinin Osmanlı'da Yeri
- Osmanlı Devleti'nde meşrutiyetçiler arasında cumhuriyet fikrine sıcak bakanlar vardı.
- Atatürk ve neslinin en çok etkilendiği kaynak Yeni Osmanlılar ve Namık Kemal ile Ziya Paşa'nın cumhuriyet kavramını tartışmasıydı.
- Cumhuriyet kavramı "hakimiyeti milliye" (milletin hakimiyeti) düşüncesiyle ilişkilendiriliyordu.
- 07:11Meşrutiyet ve Cumhuriyet
- İkinci Meşrutiyet'te padişahın mecliste halledilmesi ve tahttan indirilmesi, yeni padişahın seçilmesi mecliste şeklen cumhuriyet olarak görülüyordu.
- Ağustos 1909'da Meşrutiyet Teşkilatı Kanunu esasinde 20 küsur madde değiştirilerek meclis ön plana çıkarıldı.
- Gayrimüslim milletvekilleri bu değişiklikleri "cumhuriyet" olarak nitelendirdiler.
- 08:23Atatürk ve Cumhuriyet
- Atatürk'ün cumhuriyetçi olduğu ve cumhuriyet kavramının peşinden gideceği Vahdettin çevresi tarafından bilinen bir hadiseydi.
- Erzurum Kongresi öncesi Albayrak Lisesi'nin öğrencileri ile Mustafa Kemal cumhuriyet kavramını paylaştı.
- Albayrak gazetesinin sahibi 1919'da bir daha kongre toplanmadan Süleyman Necati Güneri, Mustafa Kemal Paşa'ya ikinci meclis seçimlerinden önce seçim kanununda değişiklik yapılmasını teklif edecek kadar muhalifti.
- 09:26Cumhuriyet Fikri ve Mustafa Kemal'in Rolü
- Mustafa Kemal, reform arayışının artık sistemde yürümeyeceğini ve bir cumhuriyet kurulması gerektiğini savunan tek kişiydi.
- Mustafa Kemal, okulun bahçesinde öğrencilerin "Yaşasın Cumhuriyet" diye bağırmaya başladığını ve kendisini cumhuriyet sembolüyle zıplayarak selamladıklarını anlatıyor.
- Mustafa Kemal, memleketi kurtardıktan sonra başarıyı yeniden İstanbul'a vermek istemeyen komutanlar arasında inisiyatif kullanan ve hazırlığı olan tek isimdi.
- 10:53Vahdettin'in Saltanatı Terk Etmemesi
- Mustafa Kemal, Refet Bey'i İstanbul'a göndererek Vahdettin'e saltanatı terk etmesi halinde halife olarak kalabileceğini teklif etti.
- Vahdettin, saltanatı terk etmek yerine yurt dışına çıkmak zorunda kaldı.
- Saltanat makamına milletin oturduğu sistemi cumhuriyet olarak tarif etmek, bu çekişmeler çerçevesinde çok yakışıklı olacak.
- 12:03Saltanatın Kaldırılmasına Karar Verme Süreci
- Vahdettinle olan görüşmeler netice vermeyince, Lozan'a İstanbul hükümeti davet edildikten sonra Tevfik Paşa'nın Mustafa Kemal Paşa'ya gönderdiği telgraf bekleniyordu.
- Mudanya'dan sonra müzakereler netice alınmayınca, mektup meclise getirildi ve meclis saltanatın aleyhinde bir pozisyon belirledi.
- Mecliste iki grup oluşmuş ve saltanatın ilgası konusunda bir mutabakat oluştu.
- 13:49Meclis ve Zaferin Paylaşılması
- Türkiye Büyük Millet Meclisi, zaferin paylaşılması konusunda son derece kıskanç bir tutum sergiledi.
- Tevfik Paşa'nın telgrafı okunduğunda, zaferin Ankara tarafından kazanıldığı ve İstanbul'un bu zaferi çalmak istediği algısı oluştu.
- Bu durum, hem iki grubun hem de bir grubun müttehit bir halde tavır almasının arkasında bir neden oluşturdu.
- 14:50Ankara ve İstanbul İlişkileri
- Sakarya Zaferi'ne kadar ülkede meclis hükümetinin etrafında yek vücut bir millet yoktu.
- İstanbul'da Harbiye Nezareti'nin desteği vardı, ancak millet uzun savaş yılları ve yokluk nedeniyle birlik içinde değildi.
- Ankara'yla hanedanın münasebetini kurmak için Veliaht Şehzade Abdülmecid Efendi'ye davetiye gönderildi, ancak o imkan olmadı.
- 16:57Damat Ferit Dönemi ve İngiliz İlişkileri
- Damat Ferit hükümetleri zamanındaki bir yılı biraz aşkın bir süre Ankara-İstanbul ilişkilerinde sorun vardı.
- Damat Ferit, İngilizleri şirin gözükerek yakın durarak siyaset üretmeye çalışıyordu.
- Damat Ferit'ten sonra sadrazam olan Tevfik Paşa, Salih Paşa ve Ali Rıza Paşa gibi hükümetler genellikle Anadolu'daki milli hareketi desteklemişlerdi.
- 18:28Vahdettin'in Durumu
- Vahdettin'in yakın çevresi, başkatibi dahil olmak üzere birinci önceliğinin İngilizleri memnun etmek olduğunu söylüyorlardı.
- Vahdettin, "Ali Fuat Türk geldi, biz onlar için her dediklerini yapıyoruz, beni mesut tanıyorlar" diyerek durumunu anlatıyordu.
- İstanbul'un Rumlara verilmesi tehdidi de Vahdettin'in üzerinde bir baskı unsuru olarak hissediliyordu.
- 20:23Sultan Vahdettin'in İstanbul'dan Ayrılışı
- 4 Kasım itibariyle İstanbul hükümeti istifa edip mührü padişaha iade etmiş, Sultan Vahdettin iki hafta daha İstanbul'da kalmıştır.
- Sultan Vahdettin'in İstanbul'dan ayrılma gerekçesi resmi olarak belirtilmemiş, ancak herkesin terk etmesi en iyi çözüm olarak görüldüğü düşünülmektedir.
- Ali Kemal meselesi gibi olaylar ve saray önünde yapılan gösteriler, Sultan Vahdettin'in ülkeyi terk etmek zorunda hissetmesine neden olmuştur.
- 23:04Sultan Vahdettin'in Sürgünü
- Sultan Vahdettin İngilizler tarafından Malta'ya götürülmüş, aslında gitmek istediği yer Mısır'dı ancak İngilizlerin izni olmadan gitmemiştir.
- Sultan Vahdettin önce Hicaz'a gitmiş, sonra Sanremo'da vefat etmiş ve mezarı Şam'dadır.
- Lozan Konferansı başladığında (Kasım 1920) Türkiye'yi tek başına Ankara hükümeti temsil etmiştir.
- 24:45Saltanatın Kaldırılmasından Cumhuriyetin İlanına Kadar Türkiye'nin Rejimi
- Saltanatın kaldırıldığı Kasım 1920'den Cumhuriyet'in ilan edildiği 29 Ekim 1923'e kadar Türkiye'de meclis hükümeti sistemi devam etmiştir.
- Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti var, devlet başkanı olarak meclis başkanı, hükümete vekaleti başkanlık etmiştir.
- Meclis hükümeti sisteminde kabine sistemi yoktur, her bakan ve hükümet üyesi mecliste oylanarak seçilmiştir.
- 28:30Hilafetin Kaldırılması
- 1 Kasım 1922'de saltanat kaldırıldıktan 15 gün sonra Sultan Vahdettin ülkeyi terk etmiştir.
- Türkiye Büyük Millet Meclisi hemen toplandı ve ilk yapılan şey Sultan Vahdettin'in halifeliğini düşürmüştür.
- Yeni halife olarak Osmanlı hanedanından Abdülmecid Efendi seçilmiş, 24 Mart 1924'e kadar halife olarak kalmıştır.
- 30:59Türkiye'nin Devlet Başkanı Kimdir Meselesi
- Türkiye'nin devlet başkanı kim olduğu meselesi bakış açısına bağlı olarak değişiyor; Ankara'dan bakıldığında Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal Paşa devlet başkanı olarak görülüyor.
- İstanbul'dan bakıldığında ise geleneksel Türk devlet geleneğinde halife aynı zamanda devlet başkanı olarak kabul ediliyor.
- Cumhuriyet ilan edildikten sonra Abdülmecid Efendi'nin pozisyonu sorun haline geliyor ve Mustafa Kemal Paşa'nın devlet başkanı olması tartışmasız hale geliyor.
- 32:30Lozan Konferansı Süreci
- Kasım 1922'de hilafet ve saltanat kaldırılıyor, son padişah ülkeyi terk ediyor ve yeni halifeyi Türkiye Büyük Millet Meclisi seçiyor.
- Lozan Konferansı Mayıs 1922'de başlıyor, Şubat ayında ara veriliyor, Ankara'ya geliniyor ve 8-9 Mart'ta mecliste gizli görüşmeler yapılıyor.
- Konferans 23 Nisan'da ikinci faslı başlıyor ve 24 Temmuz'da barış antlaşması imzalanmasıyla sona eriyor.
- 33:17Lozan Sürecindeki Tartışmalar
- İsmet Paşa'nın konuşmalarında, Lozan'da esir olmayı kabul etmediklerini belirtiyor ve savaşa devam edecek altyapının kalmadığını ifade ediyor.
- İngilizlerin baskısı, Ankara'daki rejimin belirsizliğini ve devlet başkanının belirsizliğini muhatapların sorduğu bir konu olarak ortaya çıkıyor.
- İngiltere ve diğer ülkeler, Cumhuriyet'in ilanından sonra 1927'ye kadar ciddiye alma konusunda tereddüt yaşadılar ve elçiliklerini Ankara'ya göndermediler.
- 35:45İkinci Meclis ve Anayasa Değişikliği
- İkinci dönem seçim kararı alındıktan sonra Mustafa Kemal Paşa, anayasanın bazı maddelerinin düzeltilmesi konusunda hazırlık yaparak Seyit Bey'e fikir alma girişimi yapıyor.
- İkinci meclis 287 milletvekili ile başlıyor, bunların hepsi Müdafaa-i Hukuk grubu listesinden seçilmişlerdir.
- Birinci meclisin daha demokratik olduğu, her kesimden insanların ortak kendine yer bulduğu ancak yönetilebilir olmadığı belirtiliyor.
- 37:46Meclis Krizi ve İkinci Meclisin Yenilenmesi
- Lozan'ın ikinci görüşmeleri başlarken, meclis yenileniyor ve milletvekili adaylarını Mustafa Kemal Paşa ve Müdafaa-i Hukuk grubu birebir belirliyor.
- İkinci meclis özenle seçilmiş olmasına rağmen, hükümetin işlerine ve inisiyatifine karşı muhalefet ediyor.
- Meclis başkanı seçimi sırasında Mustafa Kemal'in adayına karşı blok ediliyor ve Fethi Bey hükümeti daireye vekaletini bırakarak daha koordineli çalışmak istiyor.
- 40:25Meclis Krizi ve Hükümet Krizi
- İstanbul'un Ankara'nın beklentisiyle Lozan'da karşılaşılan şey birbirinden çok farklı; İsmet Paşa İngilizlerle didinirken, hükümet kayıtsız şartsız Misak-ı Milli'yi diretiyor.
- Rauf Bey meclis ikinci reisi olarak seçiliyor ve İsmet Paşa'nın Lozan'daki başarılarını "sizin eseriniz" diyerek tebrik ediyor.
- İkinci meclisin onaylamasıyla hükümet krizi çıkarılıyor ve 14-15 her fasılda muhalif var; Yahya Kemal dört heyette bulunan adam dördüne de muhalif oluyor.
- 42:03Lozan Konferansı ve İsmet Paşa'nın Rolü
- Lozan Konferansı'nda İsmet Paşa'nın muhalefetlerinin sebebi, antlaşmanın içeriğini beğenmemek mi yoksa Atatürk'ü beğenmemek mi sorusu tartışılıyor.
- İsmet Paşa, Lozan'da müzakere masasına otururken tek başına karar vermediğini, Atatürk'ten direktifler alarak hareket ettiğini belirtiyor.
- Lozan'da hükümetle yazışmalar var, tıkandıkları noktada meclis başkanı devreye giriyor ve nihayetinde ana sorumlu Atatürk olduğu için kontrol etmek ihtiyacı hissediyor.
- 43:34Cumhuriyetin İlanı Süreci
- Cumhuriyetin ilanı bir gecede gerçekleşen bir olay değil, ikinci meclis açılmasıyla beraber Ağustos'tan itibaren Milli Müdafaa-i Hukuk grubu bir anayasa çalışması başlatıyor.
- Ankara'da Müteahhisler Komisyonu anayasa değişikliği için çalışıyor ve bazen kimin cumhurbaşkanı olacağı konusunda haberler çıkıyor.
- Mustafa Kemal Paşa, meclisteki kilitlenmeden dolayı bir bunalım çıkarmak ve bu krizi çözmek için devreye girerek cumhuriyet'e dönüştürmek istiyor.
- 45:41Hükümet Krizi ve Cumhuriyetin İlanı
- İkinci başkan seçimi ve İçişleri bakanı seçimi meselesinde istenenler olmuyor, Mustafa Kemal Paşa hükümet istifa etmesini istiyor.
- İstifa eden hükümet, yeni oluşacak listelerde girmiyor veya seçilseler bile görev almayacaklarını söylüyor, böylece meclis kilitleniyor.
- 28 Ekim akşamı Mustafa Kemal Paşa yakın arkadaşlarını çağırıyor ve anayasa değişikliklerini gözden geçiriyor, 29 Ekim'de meclise gelecek ve yeni hükümet planını sunacak.
- 47:52Cumhuriyetin İlanı ve Oylama
- 29 Ekim günü yapılan oturumda 158 milletvekili var ve oy birliği ile cumhuriyet ilan ediliyor.
- Cumhurbaşkanlığı seçimi yapılıyor ve Mustafa Kemal seçiliyor, meclisin toplam milletvekili sayısı 287 olmasına rağmen en yüksek katılımda alınan oy 158.
- Oylama günü meclis dışındalar: Rauf Bey, Karabekir Paşa ve Ali Fuan Cebesoy, ancak Ali Fuan Cebesoy "bunlar cumhuriyet'in ilan sözleri olmalı" diyerek sürecin o tarafa doğru gittiğini belirtiyor.
- 55:54Eminevim Reklamı
- Eminevim, faizsiz, kredisiz ve peşinatsız kira öder gibi kendi evinizin sahibi olma imkanı sunuyor.
- Kiracılık kaderiniz değil, Eminevim faizsiz ev alma sisteminin mucidi olarak tanıtılıyor.
- 56:53Logo Yazılım Reklamı
- Logo Yazılım, otuzbeş yıldır büyümeye devam eden ve geleceği birlikte yazan bir şirket olarak tanıtılıyor.
- 57:29Cumhuriyet'in İlanı Hakkında Sohbet
- Cumhuriyet'in ilan edilişi, Prof. Dr. Cezme Aslan ve Prof. Dr. Ali Satan'la sohbet ediliyor.
- 29 Ekim'de Mustafa Kemal Paşa, meclis başkanı sıfatıyla anayasa değişikliği önerisi getiriyor.
- Anayasa değişikliği maddeleri iki saat içerisinde müzakere edilmiş, oylanmış ve kabul edilmiş.
- 58:51Anayasa Değişiklikleri
- Anayasadaki 1921 anayasasının 5. maddesi değiştiriliyor ve birinci maddeye "cumhuriyet" kelimesi ekleniyor.
- İkinci maddede "Türkiye devletinin dini İslam'dır ve resmi dili Türkçe'dir" ifadesi yer alıyor.
- Bu değişiklikler, gelebilecek tepkileri önlemek için alınmış bir tedbir olarak değerlendiriliyor.
- 1:00:45Cumhuriyet'in İlanı ve Duyurulması
- Anayasa değişikliği sonrası cumhurbaşkanı oylamasına geçiliyor ve Mustafa Kemal Paşa 158 kişinin oyuyla cumhurbaşkanı olarak seçiliyor.
- Cumhuriyetin ilanı için ülke genelinde 101 pare top atılması kararı çıkıyor.
- İstanbul'da gece 3'te Selimiye Kışlası'ndan 101 fare top atılınca, ertesi gün 30 Ekim'de İstanbul gazetelerinde cumhuriyetin ilanı haberleri görülüyor.
- 1:02:50Cumhuriyetin İlanı Üzerine Eleştiriler
- Cumhuriyetin ilanından iki gün sonra İstanbul gazetelerinde Rauf Bey'in eleştirileri var.
- Rauf Bey, cumhuriyetin aceleye getirildiğini ve içi boş olduğunu eleştiriyor.
- Rauf Bey, reform ve inkılapların milletin meşruiyetini tartışmadığı kurumlar eliyle yapılmalı olduğunu savunuyor.
- 1:05:36Eleştirilerin Nedenleri
- Eleştirenlerin niyeti, Mustafa Kemal Paşa'nın önemli milli mücadele isimleriyle bu tartışmaları konuşmadığı ve onları davet etmediği yönünde.
- Bazı eleştirmenler, Mustafa Kemal Paşa'nın yeni bir Enver Paşa olmasından endişe ediyor.
- Erzurum'dan itibaren Paşa Heyet-i Temsiliye reisi olarak kararlar alması ve diğer isimlerin kendi adlarıyla imzalamaması konusunda eleştiriler var.
- 1:08:21İttihatçı Korkusu ve Sakarya Zaferi
- Rauf Bey'in büyük katkıları olmasına rağmen, son hamle konusunda bir kişi ön plana çıkacak.
- İttihatçı korkusu, aslında yeni bir tek adam korkusu olarak tanımlanabilir.
- Sakarya'ya kadar İttihatçılar, başarısızlığa ulaşıldığında Enver Paşa'nın sürece müdahale edeceğini bekliyorlardı.
- 1:09:42Cumhuriyet Fikri ve Meclis Tartışmaları
- Atatürk'ün yakın çevresi içerisinde cumhuriyet fikrine karşıtlık yoktu, devletin cumhuriyet olmasına destek veriyorlardı.
- Mehmet Akif Bey, Londra Konferansı sırasında İstanbul'un Ankara'yı tanıması konusunda mektuplaşma süreci başlattı.
- Mehmet Akif Bey, İstanbul'un hilafet ve saltanatın hukuki şerri her türlü zeminini ortadan kaldırdığını kabul etse de, bunu yumuşak söylemeyi tercih etti.
- 1:11:53Mustafa Kemal Paşa'nın Radikal Yaklaşımı
- Mustafa Kemal Paşa, radikaller ile ılımlılar arasındaki çatışmada radikal bir yaklaşım sergiledi.
- Paşa, "ya olur ya olmaz" diyerek zamanla yapılan değişikliklerin başarısız olabileceğini belirtti.
- Alfabede de benzer bir durum yaşandı; Enver Paşa'nın yazısına dönülebileceği endişesi vardı.
- 1:12:59Cumhuriyetin İlanı ve Halife Abdülmecid Efendi
- Cumhuriyetin ilan edilmesi ile ilgili herhangi bir açıklaması olmayan Abdülmecid Efendi, Mustafa Kemal Paşa'ya tebrik telgrafı gönderdi.
- Cumhuriyetin ilan edilmesi, İstanbul'daki halifenin pozisyonunu tartışılır hale getirdi.
- İslam hukuku açısından halife aynı zamanda devlet başkanı olması gereken kişidir, ancak Mustafa Kemal Paşa'nın cumhurbaşkanı olmasıyla bu durum sorunlu hale geldi.
- 1:14:30Halife-Sultan İlişkisi ve Hilafetin Kaldırılması
- Yavuz Selim'den önce Mısır'da Memlük hükümdarı halife değildi, halife başka bir adamdı.
- Selçuklu hükümdarı Tuğrul Bey padişah ve sultan olarak tanınırken, halife başka biri ve Bağdat'ta oturuyordu.
- Meclisin açılmasıyla birlikte halifenin durumu ve pozisyonu üzerine basında tartışma başladı, halifenin istifa edeceği söylentileri yayıldı.
- 1:17:05Hilafetin Kaldırılmasının Nedenleri
- Hilafetten istifa müessesesi yoktur, ancak halifenin istifa edebileceği düşünülmektedir.
- Cumhuriyetin ilanına tepki gösteren meclis üyeleri ve önde gelen adamlar halifenin etrafında bir muhalefet odağı oluşturmuşlardır.
- Ankara, halifenin etrafında bir komplo kurulduğunu düşünerek hilafetin kaldırılmasını kararlaştırmıştır.
- 1:18:51Hilafetin Kaldırılma Süreci
- Ankara'da cumhurbaşkanı ve halife bir arada olamayacağı düşüncesiyle halifelikten vazgeçilmiştir.
- Hilafetin kaldırılmasını Şeyh Saffet Efendi teklif etmiş ve gerekçesi olarak halifeliğin bir vatikanlaşma olduğu ve İslam'da böyle bir şey olmadığı belirtilmiştir.
- İkinci Meşrutiyet'ten itibaren halifelik anlayışı, peygamberin halifesi olmaktan kayıp ümmetin vekili olmaya doğru evrilmiş durumdadır.
- 1:20:59Halifenin Siyasi Rolü ve Sorunları
- Halife seçildiği zaman siyasetle ilgilenmemesi ve eski halife ya da padişahı eleştiren bir beyanı yazmaması gerekiyordu.
- Halife, cuma selamlıklarında görevliler ve beyaz atlar üzerinde fotoğraflarla saltanatı andıracak bir görüntü sergilemiştir.
- Halife bütçenin artırılmasını istemiş ve Ankara'dan gelecek herhangi bir kişinin önce kendisiyle görüşmesini talep etmiştir.
- 1:22:08Atatürk'ün Hilafet Hakkındaki Görüşü
- Atatürk, halifenin siyasetle uğraşmadığı sürece bir tarihi hatıra olarak muhafaza edileceğini belirtmiştir.
- Halifenin etrafındakilerin kendisini siyasete yönlendirmesi durumunda mukadder sonu hızlandırılmış olacağını düşünmüştür.
- Halifenin siyasete girmesi durumunda hem cumhurbaşkanı hem halife dendiğinde karışıklık yaşanacağı endişesi vardır.
- 1:23:43Hilafetin Kaldırılma Kararı
- Kanun gelmeden önce Mustafa Kemal Paşa, ordu komutanları, gazete başyazarları ve Darülfunun emeğini ile görüşmüştür.
- Halifenin siyasete karışma taahhüdüyle seçilmesine rağmen, bütçe meselesi ve muhalefet odağı olma endişesi hilafetin kaldırılmasına neden olmuştur.
- Hilafetin kaldırılması, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin manevi şahsiyetine devredilmediği, tamamen islami argümanlarla gerçekleştirildiği belirtilmiştir.
- 1:26:50Cumhuriyet Anayasası ve Devlet Sistemi
- Hilafetin kaldırılmasından hemen sonra 1924 Anayasası çıkarılmıştır.
- 1924 Anayasası, 1921 Anayasası'nın yenilenmesi değil, baştan aşağı yeni bir anayasadır.
- 1924 Anayasası'nda kuvvetler birliği prensibi uygulanmıştır: yasama ve yürütme meclistedir, yargı millet adına bağımsız mahkemelerdedir.
- 1:28:281924 Anayasası ve Cumhurbaşkanı Yetkileri
- 1924 Anayasası'nın en önemli yerlerinden biri, cumhurbaşkanına meclisi kapatma yetkisini vermemesidir.
- Cumhurbaşkanı, ikinci dönem seçimden itibaren parti adına milletvekillerini belirlemek istemiştir.
- İnönü, Bayar'ı başbakan olarak getirdiğinde dış politikaya karışma ve elçileri kendisinin belirleyeceğini söylemiştir.
- 1:30:23Cumhuriyet'in Temel Kurumları
- Cumhuriyet'in ilanıyla anayasaya girmiş olan devletin dini meselesi 1927'de anayasadan çıkarılmıştır.
- Laikliğin anayasaya girmesi 1937'deki anayasa değişikliği ile beraber Cumhuriyet Halk Fırkası'nın ilkeleri olarak altı ok anayasaya girmiştir.
- Bu ilkeler 1961 ve 1980 anayasalarında da korunmuştur.
- 1:31:44Cumhuriyet'in Yeni Kurumları
- 1924 Anayasası ihtiyac hasıl olduğunda partiden başlayarak kurulmuştur.
- Halk Fırkası 8-9 Eylül 1923'te kurulmuş, 17 Kasım 1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası olarak adlandırılmıştır.
- Cumhuriyet'te Danıştay ve diğer birimler Osmanlı'dan devam eden kurumlardır.
- 1:32:57Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı
- Cumhuriyet'in ilanıyla beraber cumhurbaşkanının tarafsızlığı meselesi tartışma konusu olmuştur.
- Cumhurbaşkanı parti başkanlığını bırakmadığı için bu tartışma 1950'ye kadar devam etmiştir.
- 1950'de Celal Bayar beraber parti'den istifa ederek cumhurbaşkanı olmuştur.
- 1:34:04Terakkiperver Fırkası
- Hilafetin kaldırılma sürecinde İstanbul'a gidip gelenlerden kimse Türkiye siyasetinde yer almamıştır.
- Terakkiperver Fırkası anayasada herhangi bir değişiklik yapılmadan normal olarak açılmıştır.
- Terakkiperver Fırkası, Cumhuriyet tarihinin ilk muhalefet fırkası olarak dört dörtlük bir muhalefet olarak nitelendirilmiştir.
- 1:35:39Cumhuriyet Halk Partisi'nin Programı ve Din Anlayışı
- Cumhuriyet Halk Partisi'nin programında iktidar olmak heveslisi değil, çoğulcu sistemin kavgasız yaşatılabileceğini göstermek adına kurulduğu belirtiliyor.
- Parti, mevcut yapıyı eleştirerek oligarşik cumhuriyet yerine demokratik cumhuriyet olması adına hareket ettiğini vurguluyor.
- Cumhurbaşkanlığı tarafsız olması isteniyor ve parti "efkar ve itikadat-ı diniyeye hürmetkardır" diyerek Cumhuriyet Halk Fırkası'ndan tepki görüyor.
- 1:37:14Mustafa Kemal Paşa ve Karabekir Paşa Arasındaki Farklılıklar
- Karabekir Paşa, Mustafa Kemal Paşa'nın 1925'te Kur'an tercümesi olayını daha muhafazakar değerlendiriyor.
- Mustafa Kemal Paşa, Kur'an'ı tercüme ettirerek milletin Arapçayı öğrenmesini amaçladığını belirtiyor.
- Karabekir Paşa, Mustafa Kemal Paşa'nın ve Fethi Bey'in din değiştirme ve Batı'nın kabullenmesi adına din değiştirmek gerektiğini söylediğini ifade ediyor.
- 1:38:40Osmanlı'da Eğitim ve Din İlişkisi
- Osmanlı Devleti'nde 19. asır özellikle Mektebi Tıbbiye'den sonra eğitim materyalist mantıkla yürütülmüştür.
- Mekteb-i Tıbbiye'de Avrupa kütüphanelerinde bulunmayan materyalist koleksiyonlar bulunuyordu.
- 1850'lerden sonra Batı düşüncesinde İslam ülkelerinin terakkiye mani olduğu, dinin geleneksel bir yapı olduğu ve ortaçağ şartlarında kaldığı tespit edilmiştir.
- 1:40:17Cumhuriyet Döneminde Din Anlayışı
- 1926 Medeni Kanunu'nun gerekçesinde Adliye Vekili Mahmut Esat Bozkurt, dinin ortaçağ şartlarında kaldığı ve bu anlayışın medeni kanunun alınmasına yol açtığı belirtiliyor.
- Cumhuriyet döneminde Mustafa Kemal belirleyici değil, partinin içerisinde çok farklı klikler vardı.
- 1925 Şubat'ta Şeyh Sait İsyanı, memlekette dinin elden gittiğini ve hilafeti geri getireceklerini söyleyerek milliyetçi bir ayaklanma olarak gerçekleşti.
- 1:42:12Cumhuriyetin İlanı ve Sonrası
- 1921'de Ahkam-ı Şer'iyye'nin tefizi mecliste görevdeyken, 1925 Kasım'ında Ankara'da Hukuk Mektebi'nin açılışı sırasında Mustafa Kemal Paşa, milletin fertlerini bir arada tutan bağın din ve mezhep olduğunu, bundan sonra Türk milliyetinin olduğunu belirtiyor.
- Cumhuriyetin ilanı sonrasında bazı muhalif sesler vardı ancak bunlar uygulamaya ilişkindi, Türkiye'nin yeni hükümet sistemi olduğuna karşı büyük bir tepki yoktu.
- Hem üst düzeyde hem de halk bu yeni sistemi benimsedi ve kucakladı.