Buradasın

Türkiye Coğrafyası: Yer Şekilleri ve Aşındırma-Biriktirme Etkileri

youtube.com/watch?v=OnPhpqtEIZA

Yapay zekadan makale özeti

Kısa
Ayrıntılı

Bu video, bir coğrafya öğretmeninin Türkiye'deki yer şekilleri, aşındırma-biriktirme etkileri ve kıyı tipleri hakkında verdiği kapsamlı bir ders formatındadır.
Video, akarsu aşındırma şekilleri (çentik vadiler, boğaz vadiler, kanyon vadiler, şelale alanları, dev kazanı, peri bacası, kırgı bayır plato peeplen) ile başlayıp, akarsu biriktirme şekilleri (birikinti konisi, birikinti yelpazesi, eto, delta) ve Türkiye'deki örneklerini anlatmaktadır. Ardından karstik arazi, rüzgarların aşındırma ve biriktirme etkileri, dalgaların aşındırma ve biriktirme etkileri, Türkiye'nin kıyı tipleri ve kaynak suları konuları ele alınmaktadır.
Öğretmen, her konuyu görsellerle destekleyerek ve soru-cevap şeklinde ilerleyerek öğrencilerin anlayışını kontrol etmektedir. Video, KPSS, AGS ve AYT sınavlarında çıkabilecek soru tipleri hakkında bilgiler içermekte ve son bölümde son çiftli yılın sınav sorularının değerlendirilmesiyle sonlanmaktadır.

00:07Dış Kuvvetler ve Yer Şekilleri: Coğrafya dersinde yer şekilleri konusu, yer çekimleri bittikten sonra ele alınmaktadır.
Dış kuvvetler (akarsular, rüzgarlar, buzullar) aşındırma ve biriktirme şekilleri oluşturarak yer şekillerini şekillendirir.
Anadolu'da aşındırma konusunda dış kuvvetler içerisinde en fazla etkiye sahip olan akarsulardır.
01:41Akarsu Aşındırma Şekilleri: Akarsu hızı eğime, su miktarına, yatak genişliğine, yük miktarına, bitki örsün durma kayaçlara bağlı olarak belirlenebilir.
Akarsu aşındırma biriktirme şekilleri arasında çentik vadi, boğaz vadi, asimetrik vadi, kanyon vadi, geniş tabanlı vadi, çağlayan, dev kazanı, peri bacası ve kırgı bayır plato bulunmaktadır.
KPSS veya AGS formatında akarsu veya rüzgar araştırma şekli tarzı sorular genellikle gelmez, ancak vadi, kanyon vadiler ve turizmi etkileyen oluşumlar hakkında sorular sorulabilir.
02:56Çentik Vadi ve Boğaz Vadi: Çentik vadi, akarsuyun derine doğru aşındırmasıyla oluşur ve Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu'da yüksekten akan akarsuların üzerinde görülür.
Çentik vadilerde barajlar yapıldığında, derin vadi nedeniyle dolgu gövdesi yüksek olur ve Yusuf Fili barajları gibi Türkiye'nin yüksek barajları bu vadilerde kurulmuştur.
Boğaz vadi, dağların tam arasından geçen U şeklindeki vadilerdir ve zamanla kuruyunca insanlar için doğal geçit alanları oluşturur.
05:47Kanyon Vadi ve Geniş Tabanlı Vadi: Kanyon vadiler, karstik arazilerde oluşur ve Türkiye'de Köprülü Kanyon Milli Parkı (Köprü Çayı), İhlara Vadisi ve Uşak'taki Ulubey Kanyonu gibi önemli örnekler bulunmaktadır.
Geniş tabanlı vadiler, akarsuların yüzeyde aktığından taşkın yapma ihtimali az olan, yükselti az olan yerlerde ve deltalarda görülür.
Vadilerle ilgili sorularda çentik vadiler (yükseklerde), geniş tabanlı vadiler (deltalarda) ve kanyon vadiler (İhlara Vadisi, Köprülü Kanyon Milli Parkı) dikkat edilmelidir.
08:09Akarsu Aşındırma Sonuçları: Şelale alanları, akarsu akarken direnci zayıf olan bir kayaçla karşılaşıp aşındırarak yüksekten aşağı düşerek oluşur.
Türkiye'de Van Muradiye Şelalesi, Tortum Şelalesi, Kurşunlu Şelalesi, Manavgat Şelalesi ve Tarsus Şelalesi gibi güzel şelale alanları bulunmaktadır.
Dev kazanı, şelale alanlarında su aşağı düşerek çanak oluşturduğu yerdir ve tehlikeli olabilir, ancak dibini biliyorsanız eğlenceli bir aktivite olabilir.
09:30Peri Bacaları: Peri bacalarının oluşması için volkanik kayaçlar, iç kuvvetler, akarsu ve rüzgar gibi dış kuvvetlerin katkıları gerekir.
Akarsu ve rüzgar aşındırması sonucu volkanik kayaçlar açıkta kalır ve zamanla bacaya benzer şekiller ortaya çıkar.
Peri bacaları Nevşehir, Van, Manisa Kula çevresi ve Erzurum'da (Narman Peribacaları) bulunur.
11:33Akarsu Aşındırma Şekilleri: Akarsu aşındırmasıyla arazi parçalanır ve badlands (kötü arazi) veya kırgıbayır gibi şekiller oluşur.
Akarsu aşındırma şekli, bitki örtüsünün fakir olduğu, kurak veya yarı kurak alanlarda, konveksiyonel yağışlar ve sağanaklara neden olan bölgelerde görülür.
Plato, akarsular tarafından yarılmış yüksek düz arazilerdir ve akarsu aşındırma şekli olarak değerlendirilir.
13:51Penetten ve Akarsu Biriktirme Şekilleri: Penetten, akarsular araziyi tamamen yontup düzleştirdiğinde oluşan yontulmuş düz mantığıdır.
Akarsu biriktirme şekilleri, akarsuyun eğiminin azaldığı, akış hızının ve su miktarının azaldığı yerlerde oluşur.
Akarsu biriktirme şekilleri arasında birikinti konisi, birikinti yelpazesi, eto'su, delta ve irmak adası bulunur.
16:30Eto'su Örnekleri: Eto'su, dağ eteği olarak da bilinen, akarsuların biriktirdiği materyallerle oluşan düzlüklerdir.
Bursa, Uludağ eteğinde bulunan en popüler eto'su örneğidir.
Kahramanmaraş merkezi ve Hatay'ın İskenderun hattına bakan taraflarındaki Amanos Dağları etekleri de eto'su örnekleridir.
18:05Akarsu Materyali ve Ova Türleri: Dağların içerisine birikiyorsa dağ içi ovası olur, örneğin Erzincan ve Erzurum gibi bölgeler.
Akarsu materyali denizin içerisine biriktirirse delta, denizin içerisinde biriktiremezse kıyı düzü ovası (taban seviyesi ovası) olur.
Çukurova'da Silifke deltası denizin içerisinde biriktirme yaparken, Antalya'da Manavgat'a doğru kıyı düzü ovası oluşur.
19:37Delta Özellikleri ve Türkiye'deki Deltalar: Deltalarda bulunan topraklar verimli topraklardır.
Akarsuyun delta yapabilmesi için kıyının sığ olması, güçlü dalga ve akıntı olmaması gerekir.
Türkiye'nin en büyük deltası Ege'de, Karadeniz'de Bafra Çarşamba, Sakarya'nın denize döküldüğü yerde Karasu deltası ve Meriç deltası bulunur.
21:15İrmak Adaları ve Menderes: Akarsuyun ortasında oluşan biriktirme alanlarına irmak adası denir ve bu durum akarsuyun eğiminin az olduğu yerlerde görülür.
Akarsu eğimin azaldığı yerde sağa sola doğru kıvrım yaparsa buna menderes denir.
Menderes hem biriktirme hem aşındırma etkisiyle oluşur ve genellikle eğimin azaldığı alanlarda görülür, ancak yüksek yerlerde de oluşabilir.
24:35Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri: Akarsular hem aşındırma hem biriktirme yapar.
Akarsu aşındırma şekilleri arasında vadiler (çentik vadi, geniş tabanlı vadi, kanyonlar, karstik arazi, köprülü kanyon, peri bacası) bulunur.
Akarsu biriktirme şekilleri dağın yamacından gelen akarsuyun biriktirme konisi ve yelpaze şeklinde büyümesiyle oluşur.
25:31Akarsu Aşınma ve Biriktirme Şekilleri: Dağ ovası Bursa ve Hatay'dan örnekler verilmiştir.
Akarsuyun denizin içerisine biriktirmesi delta, ortasında küçük adalar oluşması ırmak adası oluşturur.
Menderes ve Seki'nin kendisi burada yok çünkü hem aşındırma hem biriktirme şekli olduğu için, özellikle Menderes'in eğimin azaldığı yerde olduğu için Çukurova'da görülür.
26:27Karstik Arazi ve Aşındırma Şekilleri: Karstik arazi, kalker (kireçtaşı), cips kaya tuzu ve tuzun üzerinde meydana gelen şekillerdir.
Karstik aşındırma şekilleri: lapya (küçük çukurluklar), dolin (büyümesiyle uvala, daha da büyümesiyle polyeler), mağaralar ve obruklardır.
Mağaralardan içeriden dışarı çıkan sular düdenler oluşturur, mağaranın tavanı çöktüğünde obruklar meydana gelir.
27:53Karstik Biriktirme Şekilleri: Karstik biriktirme şekilleri: sarkıt, dikit, sütun ve traventerlerdir.
Sarkıt, suyun aşağı damlayıp üst üste birikmesiyle oluşur, dikitler birleşerek sütun oluşturur.
Traventerler, yeryüzüne çıkan suların bünyesindeki kalsiyum karbonatın çökelmesiyle oluşur ve Pamukkale'de UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alır.
28:53Karstik Ova ve Önemli Alanlar: Polye, karstik ova olarak da bilinir ve Elmalı, Kestella, Acıpayam, Tefendiye, Bos Tavası, İsparta, Burdur ve Muğla'da bol bol görülür.
Karstik arazinin yoğun olduğu alanlarda mağaralar oluşur, Tokat'ta Ballıca ve Karain mağaraları önemlidir.
Mağaraların daha geniş hali galerilerdir, galerilerin tavanları çökerse obruklar meydana gelir ve içerisine su dolarsa obruk göl oluşur.
32:31Rüzgarların Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri: Rüzgarlar aşındırma ve biriktirme yapar, bu durum rüzgarın hızı, nem miktarı ve arazinin yapısına bağlıdır.
Mantar kaya, cahit kaya ve tafoni gibi şekiller rüzgarların aşındırmasıyla oluşur.
Yardan, lapa, dolin, ovala, polye ve yardak gibi şekiller karstik şekillerdir, tafoni ise rüzgarların aşındırmasıyla oluşan delikli yapılardır.
34:16Çöllerde Rüzgar Biriktirme Şekilleri: Çöllerde kumullar rüzgar biriktirme şekilleridir.
Barkan, çöllerde hilal şekli kum tepeleridir ve tersten bakıldığında hilal şeklinde görünür.
Türkiye'de barkan bulunmaz, ancak löz topraklar iç kesimlerde bulunur ve değerlidir.
36:01Türkiye'de Rüzgar Şekilleri: Lapya, dolino, ovala, polio ve obruklar Karadeniz mantal içerisinde, traventerler ise Denizli'de bulunur.
Mantar kaya, şahit kaya ve kafa rüzgarların biriktirme şekilleridir.
Akarsuma şekillerinden çentik vadi için kahverengi tonlar, geniş tabanlı vadiler için deltalar önemlidir.
37:02Dalgaların Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri: Türkiye'nin üç tarafı denizlerle çevrili olup, dalgaların aşındırma ve biriktirme yapabilmesi için karşısına aşındırma şekli çıkması gerekir.
Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz'de dağlar kıyının gerisinde yüksekte olduğu için dalgalar burada aşındırma yapar, Orta Karadeniz'de ise biriktirme yapar.
Akdeniz'de Toroslar orta Toroslarda kıyının daha gerisine uzandığı için Adana hattında genelde dalgalar biriktirme yapar.
38:22Falezler ve Kıyı Derinliği: Falez (yalıyar), dalgaştırması ile dik yamaçlar ortaya çıkan mekanlardır ve Antalya'nın Lara hattında görülebilir.
Falezlerin olduğu yerde dağlar kıyının gerisine yüksek bir şekilde uzanır ve kıyı derinliği fazladır.
Kıta sahanlığı, denize girdikten sonra 200 metre deniz derinliğine kadar olan kısmı bir ülkenin karasularıdır.
41:24Dalga Biriktirme Şekilleri: Samsun, Adana, Ege ve deltaların olduğu yerlerde dalgalar biriktirme yapar.
Kumsallar, dalga biriktirme şekli mantığıyla ortaya çıkar ve kıyı derinliği azdır.
Kıyı oku, kıyı derinliğinin az olduğu yerde dalgaların kumsal olayını abartması ve denizin içerisine doğru biriktirmeler yapmasıdır.
42:32Dalga Biriktirme Şekilleri: Lagün, kıyı set göl olarak da bilinen, dalga biriktirme şekli ile oluşan kıyı gölleridir ve Türkiye'de Büyükçekmece, Küçükçekmece, Terkos, Adana ve Samsun'da Bafra hattında bulunur.
Tombolu, adanın kara parçasına bağlanma hikayesidir ve Türkiye'nin en önemli tombolosu Sinop'ta yer alır.
Tombolu aynı zamanda doğal liman olarak da adlandırılır ve Türkiye'de Sinop, Kapıda Ayırma, Balıkesir, Bandırma ve Ege bölgesinde bol bol bulunur.
45:25Kıyı Tipleri: Boyuna kıyılar, Türkiye'nin dağlarının doğu-batı yönünde uzanması sonucu Karadeniz ve Akdeniz'de oluşur, iç kesimlere ulaşım zor olur ve koy-körfez sayısı azdır.
Enine kıyılar, Ege bölgesinde dağların kıyıya dik uzanması sonucu oluşur, koy-körfez sayısı fazla, girinti-çıkıntı fazla ve limanların hinterlandı geniş olur.
Ria kıyıları, eski akarsu vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur ve İstanbul, Çanakkale ve Muğla'da örnekler bulunur.
48:46Diğer Kıyı Tipleri: Dalmaçya kıyıları, kıyıya paralel uzanan dağların sular altında kalması sonucu oluşur ve Türkiye'de Antalya Kaş'ta en popüler örnekler görülür.
Limanlı kıyılar, lagünler ve karstik arazilerde oluşur; Türkiye'de Büyükçekmece ve Küçükçekmece'de limanlı kıyılar, Mersin'de ise kalanlı kıyılar bulunur.
Fiort ve skyr kıyıları, buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşur ve Türkiye'nin orta kuşakta olması nedeniyle bu kıyı tipleri Türkiye'de bulunmaz.
52:59Türkiye'de Kıyı Tipleri: Milli eğitim kitaplarında Haliç kıyılarının olup olmadığı konusunda uzun yıllar boyunca farklı genellemeler yapılmıştır.
Resifli kıyılar ekvator hattında olur, Türkiye'de olmaz; mercan iskeletlerin süslü birikmesiyle oluşur.
Türkiye'de volkanik kıyılar yoktur, ancak Ege'de Santa Volkan'ı patlasaydı Türkiye Yunanistan'dan etkilenebilirdi.
54:53Türkiye'deki Kıyı Türleri: Mersin'de karstik araziler ve kanlı kıyılar bulunmaktadır.
Karadeniz ve Akdeniz'de boyuna kıyılar, Ege'de enine kıyılar vardır.
Dağların kıyıya dik uzandığı yerde sular altında kalmayla İstanbul, Çanakkale, Muğla örnekleri vardır.
56:24Türkiye'nin Yarımadaları ve Körfezleri: Sinop yarımadası tombul örneği ile karşımıza çıkar, Çatallı Kocaeli platoların bulunduğu yerlerdir.
İzmit Körfezi'nde sanayileşme ve kirlenme olayları yaşanmaktadır.
Gemlik Körfezi zeytinle birlikte ünlüdür, Kapıda Ayırmadası'nın sağ tarafı Bandırma Körfezi, sol tarafı Erdek Körfezi'dir.
57:34Trakya ve Ege Bölgesi: Gelibolu Yarımadası atalarımızın ve şehitlerimizin yattığı yerdir, Biga Yarımadası dağlık olan yerlerdir.
Saros Körfezi Kuzey Anadolu Fay Hattının başlangıç noktasıdır, Edremit Körfezi Balıkesir'e bağlıdır.
İzmir Körfezi için Urla Yarımadası, Dilek Yarımadası, Güllük Körfezi, Gökova Körfezi, Datça Yarımadası ve Fethiye Körfezi bulunmaktadır.
59:31Kaynak Suları: Artezyen kaynak, insanlar tarafından su yeryüzüne çıkartılırsa oluşur ve sulama amaçlı kullanılır.
Karstik kaynak, karstik arazilerde olur ve Akdeniz-Antalya bölgesinde çok soğuk sular vardır.
Fay kaynakları sıcak su kaynaklarıdır ve şifalı sular mantığıyla karşımıza çıkar, Türkiye'de gayzer kaynakları yoktur.
1:01:52Yer Şekilleri Sorusu: Son çiftli yılın sınav sorusunda su ile temas ettiğinde çözülebilen kayışların bulunduğu sahalarda kars yer şekilleri geliştiği belirtiliyor.
Bu şekillerin bir kısmı mağara veya yeraltı boşlukları tavanların çökmesiyle oluştuğu ifade ediliyor.
Sorunun cevabı üç numaralı alan olarak belirtiliyor ve obrukların son çiftli yılın sınav sorusu olarak geldiği söyleniyor.
1:02:38Coğrafyanın Geleceği: Coğrafi konum, iklim ve yer şekilleri konuları anlatım olarak bittiği belirtiliyor.
Coğrafyanın üç önemli ayağı net hale getirildiği ve bundan sonra nüfus, tarım, hayvancılık, maden, sanayi, ulaşım, ticaret ve turizm mantığıyla devam edileceği söyleniyor.
Coğrafyanın nedenlerini öğrendikten sonra sonuçlarını öğrenme zamanının geldiği ve her şeyin daha anlamlı hale geleceği belirtiliyor.
1:03:03Gelecek Planlar: Bir sonraki videoda soru çözümü yapılacağı ve yer şekilleri bitirileceği belirtiliyor.
Yer şekilleri bitiminden sonra ekonomik coğrafyanın en güncel haliyle birlikte değerlendirmesinin yapılacağı söyleniyor.
Bir sonraki videoda soru çözümüyle görüşmek üzere veda ediliyor.

Türkiye Coğrafyası: Yer Şekilleri ve Aşındırma-Biriktirme Etkileri

Yapay zekadan makale özeti

Yanıtı değerlendir