Yapay zekadan makale özeti
- Kısa
- Ayrıntılı
- Bu video, bir öğretmenin öğrencilerine Türkçe dilbilgisi konularını anlattığı eğitim içeriğidir. Öğretmen, EBA TV'de işlenen konularla eş zamanlı olarak sözcükte anlam ve çok anlamlılık konusunu ele almaktadır.
- Video, Türkçe'nin zenginliğini vurgulayarak sözcükte çok anlamlılık kavramını üç ana başlık altında incelemektedir: temel anlam, yan anlam, terim anlam ve mecaz anlam. Her bir anlam türü için çeşitli kelimeler örneklerle açıklanmakta ve her konu sonunda örnek sorular çözülerek konunun pekiştirilmesi sağlanmaktadır.
- Öğretmen, "işlemek", "yetişmek", "sırt", "kanat", "baş", "dal", "ayak", "boğaz", "kol", "soğuk", "yanmak", "kırıldı", "ağır", "pişmek" ve "taze" gibi kelimelerin farklı anlamlarını detaylı şekilde ele almaktadır. Dersin sonunda, bir sonraki derste diğer anlamlara devam edileceği belirtilmektedir.
- 00:07Türkçe Sözcükte Anlam ve Çok Anlamlılık
- Türkçe sözcükte anlam konusu, eğitim öğretim yılı başında ayrıntılı olarak işlenmiş ve EBA TV'de işlenen konularla eş zamanlı olması için tekrar edilmektedir.
- Türkçe zengin bir dildir ve bu zenginlik fazla sayıda kelimeye sahip olması ve kelimelerin birden fazla anlamlarının olması demektir.
- Sözcükte çok anlamlılık, bir kelimenin birden fazla anlamda kullanılmasıdır.
- 01:09Çok Anlamlılık Örnekleri
- "İşlemek" sözcüğü yedi farklı anlamda kullanılmıştır: etkilemek, öğretmek, elverişli duruma getirmek, gidip gelmek, müşterisi bol olmak, çalıştırmak ve benimsetmek.
- "Yetişmek" sözcüğü altı farklı anlamda kullanılmıştır: büyümek, vaktinde ulaşmak, hazır olmak, yetmek, eğitim görmek ve yardıma koşmak.
- Sözcükte anlam konusunda temel anlam, yan anlam, terim anlam, mecaz anlam, somut anlam, soyut anlam, genel özel anlam, deyim anlam, atasözleri, nitel ve nicel anlamlar gibi konular ele alınmaktadır.
- 04:01Temel Anlam
- Temel anlam, sözcüğün ilk anlamıdır ve bir sözcük söylendiğinde aklımıza gelen ilk anlam o sözcüğün temel anlamıdır.
- Temel anlam sözlükte yazılı ilk anlamdır, sözcüğün asıl anlamıdır ve herkesçe bilinen anlamdır.
- Her sözcüğün başlangıçta tek bir anlamı vardır ve bu anlama temel anlam denir; temel anlam sözlükte birinci sırada gösterilen anlamdır.
- 07:15Yan Anlam
- Yan anlam, bir sözcüğün temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya çıkan yeni anlamlardır.
- Bir sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır.
- "Göz" kelimesi "iğnenin gözü", "çantanın gözü", "masanın gözü" gibi tamlamalarda benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır; "düşmek" kelimesi ise "aşağıya kaymak", "yağmak", " yansımak" gibi anlamlarda yan anlam kazanmıştır.
- 09:33Sözcüklerin Temel ve Yan Anlamları
- "Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar" cümlesinde "sırt" sözcüğü dağların veya tepenin üst bölümü anlamında yan anlamda kullanılmıştır.
- "Uçağın kanadı havada parçalanmış" cümlesinde "kanat" sözcüğü kuşların uçma organı değil, uçağın havada durmasını sağlayan yatay bölümler anlamında yan anlamda kullanılmıştır.
- "Başı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor" cümlesinde "baş" sözcüğü bir şeyin toparla ucu anlamında yan anlamda kullanılmıştır.
- 10:42Diğer Sözcüklerin Yan Anlamları
- "Bu dalda başarılı olabileceğimi sanmıyorum" cümlesinde "dal" sözcüğü ağaçların kolları değil, alan anlamında yan anlamda kullanılmıştır.
- "Köprünün ayağına bomba koymuşlar" cümlesinde "ayak" sözcüğü bacağın en altta kalan bölümü değil, köprünün desteği anlamında yan anlamda kullanılmıştır.
- "Şişeyi boğazına kadar doldurdu" cümlesinde "boğaz" sözcüğü insanın başı ile gövdesi arasında kalan dar bölüm değil, şişenin ağıza yakın dar bölümü anlamında yan anlamda kullanılmıştır.
- 12:22Sözcüklerin Anlamları Hakkında Önemli Bilgiler
- Bir sözcüğün temel ve yan anlamları o sözcüğün gerçek anlamdadır.
- Her sözcüğün sadece bir temel anlamı vardır, buna karşılık bir veya birden fazla yan anlamı olabilir.
- Temel anlam Türkçe sözlükte birinci sırada, yan anlamlar ise ikinci ve daha sonraki sıralarda gösterilir.
- 15:17Terim Anlam
- Sözcüklerin çeşitli bilim, sanat, spor, meslek dalları ile ilgili bazı sözcüklerin anlamları terim anlam olarak adlandırılır.
- Terimlerin anlamları dar ve sınırlıdır, genellikle gerçek anlamıyla kullanılan sözcüklerdir.
- Terimlerin mecaz, yan ya da deyim anlamları yoktur.
- 18:23Mecaz Anlam
- Mecaz anlam, temel anlam ve yan anlamın tamamen dışında, bunlardan çok uzak olan bir anlam demektir.
- 18:54Mecaz Anlamın Örnekleri
- "Buzdolabından soğuk su içince hasta oldu" cümlesinde "soğuk" kelimesi ısı derecesi düşük olan temel anlamda kullanılmıştır.
- "Babası ona çok soğuk davranıyor" cümlesinde "soğuk" kelimesi ilgisiz davranmak anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.
- "Bu sıcaklarda yine ormanlarımız yanacak" cümlesinde "yanmak" kelimesi ateşin etkisiyle kılmak anlamında temel anlamda kullanılmıştır.
- 19:55Mecaz Anlamın Diğer Örnekleri
- "Otobüse yetişemezsek biletleriniz yanacak" cümlesinde "yanmak" kelimesi hükümsüz kalmak anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.
- "Çocuklar fırtınada aşina dalları kırıldı" cümlesinde "kırıldı" kelimesi parçalanmak anlamında temel anlamda kullanılmıştır.
- "Yazılıya çalışamayınca cesareti kırıldı" cümlesinde "kırıldı" kelimesi cesareti kalmamak anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.
- 20:35Mecaz Anlamın Özellikleri
- "Okul çantam çok ağır oldu" cümlesinde "ağır" kelimesi tartıda çok çeken temel anlamda kullanılmıştır.
- "Arkadaşım bana çok ağır sözler söyledi" cümlesinde "ağır" kelimesi incitici, kırıcı anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.
- "Ekmeğin pişmesi için fırının sıcak olması gerekir" cümlesinde "pişmek" kelimesi ısının etkisiyle yenebilecek kıvama gelmek anlamında temel anlamda kullanılmıştır.
- 21:39Mecaz Anlamın Tanımı
- Mecaz anlam, sözcüğün gerçek anlamından (temel ve yan anlamlarını birlikte düşündüğümüzde) tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama denir.
- Mecaz anlamda sözcük gerçek anlamından tamamen farklıdır ve başka bir sözcüğün yerine kullanılmıştır.
- Mecaz anlamda sözcük anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek amaçtır, soyut anlam kazanır.
- 22:32Mecaz Anlam Soruları
- "Bu yaz tatil yapamayacağıma inanıyorum" cümlesinde "yanmak" sözcüğü üzülmek anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.
- "Orada okuduğu en taze haber yirmibeş eksi otuz günlüktü" cümlesinde "taze" sözcüğü en yeni haber anlamında mecaz anlamda kullanılmıştır.